ژرف‌ساخت اسطوره‌ای پدرسالاری در ازدواج‌های ایرانیان با نیرانیان در شاهنامه

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 12، شماره 42، خرداد 1395، صفحه 107-151   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

رضا ستاری¹؛ مرضیه حقیقی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

پیوند مردان ایرانی با زنان نیرانی یکی از رایج‏ترین نوع ازدواج‏ها در شاهنامه است که به‏ویژه در بخش پهلوانی بسامد بسیار بالایی دارد. در شاهنامه، پادشاهان و یلان برجسته ایرانی با زنانی غیرایرانی و عموماً تورانی ازدواج می‏کنند. از این ازدواج‏ها با عنوان ازدواج برون‏همسری، یا ازدواج برون‏قبیله‏ای یاد می‏شود. در نمادشناسی باستانیِ شاهنامه، ایران سرزمین مقدّس و اهورایی، و توران، سرزمین آلودگی‏ها و نیروهای اهریمنی، است. از سوی دیگر، در باورشناسی باستانی، زنان کانون‏های آمیختگی و وابستگی به زمین هستند و در مقابل، مردان، موجوداتی اهورایی، آسمانی و فارغ از آلودگی‏های زمینی به شمار می‏آیند. اسطوره‏های کهن ایران، بنابر سابقه طولانی تسلّط فرهنگ پدرسالاری، دارای ژرف‏ساختی مردکانون هستند؛ از این رو، در روند دگرگونی اسطوره‏ها به حماسه ملّی، مفاهیم و برداشت‏های زن‏ستیزانه را نیز به حماسه افزوده‏اند. در این پژوهش علاوه بر بررسی ژرف‏ساخت اسطوره‏ای این پیوندها، مؤلّفه‏های پدرسالاری در آنها بازکاوی شده است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ ازدواج؛ برون‏ همسری؛ اسطوره آفرینش؛ پدرسالاری

مراجع

آموزگار، ژاله. 1386.زبان، فرهنگ و اسطوره. تهران: معین.

آیدنلو، سجاد. 1387. «چند بن‌مایه و آیین مهم ازدواج در ادب حماسی ایران(با ذکر و بررسی برخی نمونه‌های تطبیقی)».مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. س41. ش1 (پیاپی 160).

اسلامی‌ندوشن،محمدعلی. 1381.ایران و جهان از نگاه شاهنامه. تهران: امیرکبیر.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1385.اسطوره آفرینش در آیین مانی. چ سوم. تهران: کاروان.

الیاده، میرچا. 1385.رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستّاری. چ سوم. تهران: سروش.

اوستا: کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی. 1370. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.

بولن، شینودا. 1386. نمادهای اسطوره‌ای و روان‌شناسی زنان. ترجمة آذر یونسی. چ چهارم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ــــــــ.1392.نمادهای اسطوره‌ای و روان‌شناسی مردان. ترجمة مینو پرنیانی. چ دوم. تهران: آشیان.

بهار، مهرداد. 1376.از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: چشمه.

بهمنی، کبری وآزاده نیرومند.1391. «رویکردی روان‌شناسانه به سه قهرمان اساطیری (هرکول، رستم، اسفندیار)».فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش 28.

ترقّی،گلی. 1387.بزرگ‏بانوی هستی (اسطوره- نماد- صورت ازلی) با مروری بر اشعار فروغ فرخزاد.چدوم.تهران: نیلوفر.

جلالی دهکردی، مریم. 1366. «همسرگزینی در ایران باستان و در شاهنامه». در پیرامون شاهنامه. به کوشش مسعود رضوی. چ دوم. تهران: دانشگاه تهران.

جلالی‌مقدّم، مسعود. 1372.آیین زروانی: مکتب فلسفی- عرفانی زرتشتی بر مبنای اصالت زمان. تهران: گوته.

حمیدیان، سعید. 1383.درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چ دوم. تهران: ناهید.

خالقی مطلق،جلال. 1386الف.«ایران در گذشت روزگاران».سخن‌های دیرینه (سی‏گفتار درباره فردوسی و شاهنامه). به کوشش علی دهباشی. چ دوم. تهران: افکار.

ــــــــــــــــ. 1386ب. «نظری درباره هویّت مادر تورانی سیاوش».سخن‌های دیرینه (سی‏گفتار درباره فردوسی و شاهنامه). به کوشش علی دهباشی. چ دوم. تهران: افکار.

خراسانی، مریم. 1378. «بازخوانی داستان داش‌آکل».کارنامه. س1. ش7.

دادگی، فرنبغ.1385.بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چ سوم. تهران: توس.

داستان گرشاسپ، تهمورس و جمشید، گلشاه و متن‌های دیگر. 1378. ترجمة از متن پهلوی: کتایون مزداپور. تهران: آگه.

دوبوکور، مونیک. 1387.رمزهای زنده جان. ترجمة جلال ستّاری. چ سوم. تهران: مرکز.

دوبووار، سیمون. 1380.جنس دوم. ترجمه. قاسم صنعوی.ج1. چ دوم. تهران: توس.

دوستخواه، جلیل.1380.حماسه ایرانیادمانی از فراسوی هزاره‌ها.تهران: آگاه.

راشدمحصل، محمدتقی. 1381.نجات‌بخشی در ادیان. چ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رحمدل شرفشاهی، غلامرضا. 1385. «نگاهی دیگر به قصه زال ورودابه».کاوش‌نامه زبان و ادب فارسی. ش13.

رستگار فسایی، منصور. 1383.پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رضایی، عبدالعظیم. 1385.سرشت و سیرت ایرانیان باستان. چ سوم. تهران: دُر.

روح‌الامینی، محمود. 1370. «ساختار اجتماعی ازدواج‌های شاهنامه».چیستا. ش78.

ــــــــــــــــــ. 1377. «زن‌سالاری در ازدواج‌های شاهنامه».نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیات فارسی. چ دوم. تهران: آگه.

رید، ایولین.1390.پدرسالاری (گذار از مادرسالاری به پدرسالاری). ترجمة افشنگ مقصودی. تهران: گل‌آذین.

زاداسپرم. 1366. گزیده‏گی‏های زادسپرم. ترجمة محمدتقی راشد محصل. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ستّاری، جلال. 1354.پیوند عشق میان شرق و غرب. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.

ــــــــــ. 1375.سیمای زن در فرهنگ ایران. چ دوم. تهران: مرکز.

سرخوش‏کرتیس، وستا. 1383.اسطوره‌های ایرانی. ترجمة عباس مخبر. چ چهارم. تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. 1385.سایه‌های شکارشده. چ دوم. تهران: طهوری.

شاکد، شائول. 1384. از ایران زردشتی تا اسلام. ترجمة مرتضی ثاقب‌فر.چدوم.تهران: ققنوس.

شایست‌ناشایست. 1369. ترجمة کتایون مزداپور. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شرابی، هشام.1380.پدرسالاری جدید. ترجمة سیداحمد موثّقی. تهران: کویر.

صفاری، نسترن. 1383.موجودات اهریمنی در شاهنامه فردوسی. کرج: جام گل.

علّامی، ذوالفقار. 1387. «آسمانِ پدر و زمینِ مادر در اساطیر ایرانی و شعر فارسی».فصلنامة علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س). س17 و 18. ش68 و 69.

فانیان، خسرو. 1351. «پرستش الهه- مادر در ایران».بررسی‌های تاریخی. ش6. س7.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386.شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

فریدمن، جین. 1381.فمینیسم. ترجمة فیروزه مهاجر. تهران: آشیان.

کتاب پنجم دینکرد. 1386. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: معین.

کریستین‌سن،آرتور. 1353.آفرینش زیان‌کار در روایات ایرانی. ترجمة احمد طباطبایی. تهران: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.

ــــــــــــــــ. 1385.ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشیدیاسمی. چ پنجم. تهران: صدای معاصر.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1384.آب و آیینه. تبریز: آیدین.

ــــــــــــــــــــ. 1368.از گونه‌ای دیگر. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــــ. 1385.نامه باستان. 6ج. تهران: سمت.

کمالی، م.1388. «بررسی تطبیقی داستان رستم و سهراب با برخی موارد مشابه در اساطیر جهان».پژوهش‌های زبان‌های خارجی. ش55.

کمبل، جوزف. 1377.قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

گزیده سرودهای ریگ‌ودا. 1348. ترجمة سیّد‌محمدرضا جلالینائینی. تهران: تابان.

لاهیجی، شهلا و مهرانگیز کار. 1381.شناخت هویّت زن ایرانی در گستره پیش تاریخ و تاریخ. چ سوم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

لمبروزو، جین. 1364.روحِ زن. ترجمة پری‌حسام شه‌رئیس. چ دوم. تهران: دانش.

ماسه، هانری. 1375.فردوسی و حماسه ملی. ترجمة مهدی روشن ضمیر، چ دوم. تبریز: دانشگاه تبریز.

مختاری، محمد. 1379الف.اسطوره زال. چ دوم. تهران: توس.

ـــــــــــــــــ. 1379ب.حماسه در رمز و راز ملی. چ دوم. تهران: توس.

مزداپور، کتایون. 1381. «افسانه پری در هزار و یک شب».شناخت هویّت زن ایرانی در گستره پیش‏تاریخ و تاریخ. به کوشش شهلا لاهیجی و مهرانگیز کار. چ سوم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ــــــــــــ. 1386. «نشان‌های زن‏سروری در چند ازدواج داستانی در شاهنامه».داغ گل سرخ و چهارده گفتار دیگر درباره اسطوره. چ دوم. تهران: اساطیر.

ـــــــــــ. 1377. «روایت‌های داستانی از اسطوره‌های کهن».فرهنگ. ش25 و26.

مظاهری، علی‌اکبر. 1377.خانواده ایرانی در دوران پیش از اسلام. چ دوم. تهران: قطره.

معصومی دهقی، احمدرضا. 1383.زناشویی در شاهنامه. چ دوم. اصفهان: نقش خورشید.

مولیرآکین، سوزان. 1383.زن از دیدگاه فلسفه سیاسی غرب. ترجمة ن. نوری‏زاده. تهران: قصیده‏سرا.

مینوی خرد. 1385. ترجمة احمد تفضّلی. به کوشش ژاله آموزگار. چ چهارم. تهران: توس.

نولدکه، تئودور. 1357.حماسه ملی ایران. ترجمة بزرگ علوی. چ سوم. تهران: ارژنگ.

هردوت. 1366. تاریخ هردوت. ترجمة و تصحیح هادی هدایتی. ج1. تهران: دانشگاه تهران.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

’Allāmi, Zolfaghār. (2008.1387SH). “Āsmān-e pedar va zamin-e mādar dar asātir-e Irāni va she;r-e Fārsi”. Al-zahrā University Quarterly Journal of Humanities. Year 17 & 18. No. 68 & 69. Pp. 119-144.

Āidenlou, Sajjād. (2008/1387SH). “Chand bon-māyeh va āein-e mohem-e ezdevāj dar adab-e hamāsi-ye Irān (stating and surveying some comparative types)”. Ferdowsi Literature and Humanities Faculty Journal. Year 41. No. 1 (consecutive 160). Pp. 1-23.

Āmouzgār, Zhāleh. (2007/1386SH). Zabān, farhang va ostoureh. Tehrān: Mo'ein.

Avesta: kohantarin soroudeh-hā va matn-hā-ye Irani. (1991/1370SH). Report and research by Jalil Doustkhāh. Tehran: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (1997/1376SH). Az ostoureh tā tārikh (Articles). Collected and edited by Abolghāsem Esmā’eilpour. Tehran: Cheshmeh.

Bahmani, Kobrā and Āzādeh Niroumand. (2011/1391SH). “Ruykardi ravānshenāsāneh beh she ghahramān-e asātiri (Herkul, Rostam, Esfandyār). Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. No. 28. Pp. 69-107.

Bolen, Shinoda. (2007/1386SH). Namād-hā-ye ostoureh-i o ravānshenāsi-ye zanān (Goddesses in everywoman: a new psychology of women). Tr. by Āzar Younesi. Tehran: Rowshangarān o Motāle'āt-e Zanān.

Bolen, Shinoda. (2013/1392SH). Namād-hā-ye ostoureh-i o ravānshenāsi-ye mardān (Goddesses in every man: a new psychology of men). Tr. by Minou Parniyāni. 2^nd ed. Tehran: Āshiyān.

Campbell, Joseph. (1998/1377SH). Ghodrat-e Ostoureh (‎The Power of myth). Tr. by 'Abbās Mokhber. Tehran: Markaz.

Christensen, Emanuel Arthur. (1974/1353SH). Afarinesh-e ziyānkār dar revāyāt-e Irani (Essai sur la démonologie iranienne). Tr. by Ahmad Tabātabā'ei. Tehran: Mo'asseseh Tārikh o Farhang-e Iran.

Christensen, Emanuel Arthur. (2006/1385SH). Iran dar zamān-e Sāsāniyān (L'Iran sous les Sassanides). Tr. by Rashid Yāsemi. 5^th ed. Tehran: Sedā-ye Mo'āser.

Curtis, Vesta S. (2004/1383SH). Ostureh-hā-ye Irani (Persian myths). Tr. by 'Abbās Mokhber. 4^th ed. Tehran: Nashr-e Markaz.

Dādegi, Faranbagh. (2006/1385SH). Bondehesh. Ed. by Mehrdād Bahār.  3^rd ed. Tehran: Tous.

Dāstān-e Garshāsp, Tahmoures va Jamshid, Golshāh va matn-hā-ye digar (1999/1378SH). Translated from Pahlavi text: Katāyoun Mazdāpour. Tehrān: Āgah.

De Beaucorps, Monique. (2008/1387SH). Ramz-hā-ye zendeh-ye jān (Les symboles vivants). Tr. by Jalāl Sattāri. 3^rd ed. Tehran: Markaz.

De Beauvoir, Simone. (2001/1380SH).  Jens-e dovvom (Le Deuxième Sexe). 1^st vol. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Dinkard (5^th book). (2007/1386SH). Tr. by Zhāleh Āmouzgār va Ahmad Tafazzoli. Tehrān: Mo’in.

Doustkhāh, Jalil. (2001/1380SH) Hamāseh Iran Yādmāni az Farāsou-ye Hezāreh-hā. Tehran: Āgah.

Eliade, Mircea. (2004/1385SH). Resāleh Dar Tārikh-e Adyān (Traite d'histoire des religions).3^rd ed. Tr. by Jalāl Sattari. Tehran: Soroush.

Eslāmi Nodoushan, Mohammad ’Ali. (2002/1381SH). Iran o jahān az negāh-e Ferdowsi. Tehran: Amirkabir.

Esmā’eilpour, Abolghāsem. (2004/1383SH). Ostoureh-ye āfarinesh dar āein-e Māni. Tehran: Kārevān.

Fāniyān, Khosrow. (1972/1351SH). “Parastesh-e elāheh-mādar dar Irān”. Barresi-hā-ye Tārikhi. No. 6. Year 7. Pp. 209-248.

Ferdowsi, Abolghāsem. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. With the effort of Jalāl Khāleghi Motlagh. Vol. 2. Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center.

Freedman, Jane. (2002/1381SH). Feminism. Tr. by Firouzeh Mohājer. Tehrān: Āshiyān.

Gozide-hā-ye Zādesparam. (1987/1366SH). Tr. by Mohammad. Taghi Rāshed Mohassel. Tehran: Pazhouheshgāh-e ’Oloum-e Ensāni o Motāle'āt-e Farhangi.

Gozideh-ye soroud-hā-ye Rigvedā. (1969/1348SH).Tr. by S. Mohammad Reza Jalāli Nā’ini. Tehran: Tābān.

Hamidiyān, Sa’eid. (2004/1383SH). Darāmadi bar andisheh va honar-e Ferdowsi. 2^nd ed. Tehran: Nāhid.

Hisham, Sharabi. (2001/1380SH). Pedar-sālāri Jadid (Neopatriarchy: A Theory of Distorted Change in Arab Society). Tr. by Seyyed Ahmad Movassaghi. Tehrān: Kavir.

Jalāli Dehkordi, Maryam. (1987/1366SH). “Hamsar-gozini dar Irān-e bāstān va dar Shāhnāmeh”. Dar pirāmoun-e Shāhnāmeh. With the effort of Mas’oud Razavi. 2^nd ed. Tehrān: University of Tehrān. Pp. 69-93.

Jalāli Moghaddam, Mas’oud. (1993/1372SH). Ā’ein-e Zorvāni: maktab-e falsafi-’erfāni-ye zartoshti bar mabnā-ye esālat-e zamān. Tehran: Goteh.

Kamāli, M. (2009/1388SH). “Barresi-ye tatbighi-ye dāstān-e Rostam o Sohrāb bā barkhi mavāred-e moshābeh dar asātir-e jahān”. Pazhouhesh-hā-ye Zabān-hā-ye Khāreji. No. 55. Pp. 117-129.

Kazzāzi, Mir Jalāl-oddin. (1989/1368SH). Az gouneh-i digar. Tehran: Markaz.

Kazzāzi, Mir Jalāl-oddin. (2005/1384SH). Āb o Āineh. Tabriz: Āydin.

Kazzāzi, Mir Jalāl-oddin. (2006/1385SH). Nāmeh-ye bāstān. (Vols. 1-6). Tehrān: SAMT.

Khāleghi Motlagh, Jalāl. (2007/1386SH) A. “Irān dar gozasht-e rouzegārān”, sokhan-hā-ye dirineh (si goftār darbāreh-ye Ferdowsi va Shāhnāmeh). With the effort of ’Ali Dehbāshi. 2^nd ed. Tehrān: Afkār. Pp. 167-175.

Khāleghi Motlagh, Jalāl. (2007/1386SH) B. Nazari darbāreh-ye hoviyyat-e mādar-e Tourāni-ye siyāvash. Pp. 323-327.

Khorāsāni, Maryam. (1999/1378SH). “Bāzkhāni-ye dāstān-e dash ākol”. Kārnāmeh. Year 1. No. 7. Pp. 64-78.

Lāhiji, Shahlā and Mehrangiz Kār. (2002/1381SH). Shenākht-e hoviyyat-e zan-e Irani dar gostareh-ye pish-tārikh va tārikh. 3^rd ed. Tehran: Rowshangarān o Motāle'āt-e Zanān.

Lombroso-Ferrero, Gina. (1985/1364SH). Rouh-e zan (Lanima Della Donna). Tr. by Pari Hesām Shah-re’is. 2^nd ed. Tehran: Dānesh.

Ma’soumi Dahaghi, Ahmad Rezā. (2004/1383SH). Zanāshoui dar Shāhnāmeh. 2^nd ed. Esfahān: Naghsh-e Khorshid.

Masse, Henri. (1996/1375SH). Ferdowsi va hamāseh melli (Firdousi et l'eppoet nationale). Tr. by Mahdi Rowshan Zamir. 2^nd ed. Tabriz: Tabriz University.

Mazāheri, ’Ali Akbar. (1998/1377SH). Khānevādeh-ye Irāni dar dowrān-e pish az Eslām. 2^nd ed. Tehrān: Ghatreh.

Mazdā-pour, Katāyoun. (1998/1377SH). “Revāyat-hā-ye dvstāni az ostoureh-ha-ye kohan”. Farhang. No. 25 & 26. Pp. 113-126.

Mazdā-pour, Katāyoun. (2002/1381SH). “Afsāneh-ye pari dar hezār o yek shab”. Shenākht-e hoviyyat-e zan-e Irāni dar gostareh-ye pish tārikh va tārikh. With the effort of Shahlā Lāhiji and Mehr-angiz Kār. 3^rd ed. Tehran: Rowshangarān o Motāle’āt-e Zanān. Pp. 290-342.

Mazdā-pour, Katāyoun. (2007/1386SH). “Neshāneh-hā-ye zan-sarvari dar chand ezdevāj-e dāstāni dar Shāhnāmeh”. Dāgh-e gol-e sorkh va chahārdah goftār-e digar darbāreh-ye ostoureh. 2^nd ed. Tehran: Asātir. Pp. 169-208.

Minou-ye Kherad. (2006/1385SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli and with the effort of Zhāleh Āmouzgār. 4^th ed. Tehran: Tous.

Mokhtāri, Mohammad. (1980/1379SH) Alef. Ostoureh-ye Zāl. 2^nd ed. Teahrān: Tous.

Mokhtāri, Mohammad. (1980/1379SH) Beh. Hamāseh dar ramz o rāz-e melli. 2^nd ed. Tehrān: Tous.

Noldeke, Theodor. (1978/1357SH). Hamāseh-ye melli Irān (Das Iranische nationalepos). Tr. by Bozorg ’Alavi. 3^rd ed. Tehrān: Arzhang.

Okin، Susan Moller. (2004/1383SH). Zan az didgāh-e falsafeh-ye siyāsi-ye gharb (Women in Western political thought). Tr. by Nāder Nouri-zādeh. Tehrān: Ghasideh-sarā.

Rahmdel Sharaf-shāhi, Gholām Rezā. (2006/1385SH). “Negāhi digar beh ghesseh-ye Zāl va Roudābeh”. Kāvosh-nāmeh-ye Zabān o Adab. No. 13. Pp. 11-24.

Rāshed Mohassel, Mohammad Taghi. (2002/1381SH). Nejāt bakhshi dar adyān. 2^nd ed. Tehran: Pazhouheshgāh-e ’Oloum-e Ensāni va Motāle’āt-e Farhangi.

Rastgār Fasāei, Mansour. (2004/1383SH). Peykar-gardāni dar asātir. Tehran: Pazouhashgāh-e ’Olum-e Ensāni o Motāle’āt-e Farhangi.

Reed, Evelyn. (2011/1390SH). Pedar-Sālāri (gozar az mādar-sālāri beh pedar-sālāri) (Woman's Evolution from Matriarchal Clan to Patriarchal Family). Tr. by Afshang Maghsoudi. Tehrān: Gol-āzin.

Rezāei, ’Abdol’azim. (2006/1385SH). Seresht o sirat-e Irāniyān-e Bāstān. 3^rd ed. Tehrān: Dor.

Rouh-ol-amini, Mahmoud. (1991/1370SH). “Sākhtār-e Ejtemā’i Ezdevāj-hā-ye Shāhnāmeh”. Chistā. No. 78. Pp. 877-891.

Rouh-ol-amini, Mahmoud. (1991/1370SH). “Zan-sālāri dar ezdevāj-hā-ye Shahnāmeh”. Nemoud-hā-ye Farhangi o Ejtemā’i dar Adabiyāt-e Fārsi. 2^nd ed. Tehrān: Āgah. Pp. 165-180.

Safari, Nastaran. (2004/1383SH). Mojoudāt-e ahrimani dar Shāhnāmeh-ye Ferdowsi. Karaj: Jām Gol.

Sarkārāti, Bahman. (2006/1385SH). Sāyeh-hā-ye shekār shodeh. Tehran: Tahouri.

Sattāri, Jalāl. (1975/1354SH). Peyvand-e ’eshgh miyān-e shargh o gharb. Tehran: Vezārat-e Farhang o Honar.

Sattāri, Jalāl. (1996/1375SH). Simā-ye zan dar farhang-e Irān. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Shaked, Shaul. (2005/1384SH). Az Irān-e Zardoshti tā Eslām (From Zoroastrian Iran to Islam). Tr. by Mortezā Sāgheb-far. 2^nd. ed. Tehrān: Ghoghnous.

Shāyest Nāshāyest (1990/1369SH). Tr. by Katāyoun Mazdā-pour. Tehrān: Mo’asseseh-ye Motāle’āt o Tahghighāt-e Farhangi.

Taraghghi, Goli. (2008/1387SH). Bozorg Bānou-ye Hasti (ostoureh-namād-sourat-e azali) with a review on Forough Farrokhzād poems. 2^nd ed. Tehran: Enteshārāt-e Niloufar.

Tārikh-e Herodot (The Historiesof Herodotus). (1987/1366SH). Translation and explanation by Hādi Hedāyati. Vol. 1. Tehrān: University of Tehrān.