مرگ و موت ارادی از دیدگاه سنایی، عطار و مولانا با رویکرد تمثیلی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 8، شماره 27، اردیبهشت 1395، صفحه 41-66   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

مصطفی خدایاری^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرمسار - ایران

چکیده

بی تردید مرگ و مرگ اندیشی همواره هسته‌ی مرکزی اندیشه شاعران، نویسندگان، عرفا و اندیشمندان در طول تاریخ بوده است. بدین جهت غالباً مرگ اندیشی، به آثار و تراویده‌های ذهنی خیل بی­شماری از گویندگان و صاحب نظران به ویژه در گستره‌ی ادب پارسی سایه افکنده است.شاعران عارفی چون سنایی، عطار و مولانا پیوسته مرگ طبیعی را در آثارشان ستوده‌اند و معتقدند کسی را یارای گریز و ستیز با مرگ نیست. در عین حال تحقق مرگ حقیقی و ارادی را با ریاضت و تهذیب نفس امکان­پذیر می‌دانند و با تأثیر و الهام از آیات و احادیث، بر این باورند که بایست محفل تسلیم را قبل از مجلس ترحیم به پاداشت. نگارنده در این جستار با تحلیل زبده‌ی اندیشه‌های شاعران عارف - سنایی، عطار و مولانا - در باب مرگ و موت ارادی، راه­های وصول به مرگ ارادی و ردپای مفاهیم آن را با رویکرد تمثیلی بررسی کرده آن گاه دیدگاه این سه شاعر را با استناد به اشعاری از آثارشان، نشان داده است.

کلیدواژه‌ها

مرگ ارادی؛ سنایی؛ عطار؛ مولانا؛ تمثیل

مراجع

قرآن کریم.

1. افلاکی، شمس الدین.1362. مناقب العارفین. تصحیح حسین یازیچی، تهران: دنیای کتاب.
2. حلبی، علی اصغر.1385. مبانی عرفان و احوال عارفان. تهران: اساطیر. چ سوم.
3. رودکی.1371. گزینه سخن پارسی 2. به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علی شاه.
4. زرقانی، مهدی.1379. افق‌های اندیشه شعر سنایی. تهران: روزگار.
5. زرین کوب، عبدالحسین.1368. بحر در کوزه. علمی. چ سوم.
6. ----------------.1380. صدای بال سیمرغ. تهران: سخن. چ سوم.
7. زمانی، کریم.1381. شرح جامع مثنوی معنوی. تهران: اطلاعات. چ دهم.
8. سبزواری، حاج ملاهادی.1377. دیوان اسرار، به اهتمام سید حسن امین. تهران: فرهنگی هنری مه.
9. سنایی، ابوالمجد مجدودبن آدم. 1377. حدیقه الحقیقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
10. --------------------.1354. دیوان. با مقدمه و حواشی و فهرست مدرس رضوی. تهران: سنایی.
11. --------------------.1385. دیوان اشعار. به سعی و اهتمام علی محمد صابری، رقیه تیموری و روح ا...محمدی. تهران: سنایی. چ ششم.
12. شبستری، شیخ محمود.1382. گلشن راز. به اهتمام کاظم دزفولیان. تهران: طلایه. چ سوم.
13. شفیعی کدکنی، محمد رضا. 1387. تازیانه‌های سلوک. تهران: آگاه، چ هشتم.
14. شهیدی، سید جعفر.1373. شرح مثنوی. تهران: علمی و فرهنگی.
15. عطار نیشابوری، فریدالدین.1338. اسرارنامه. تصحیح و تعلیقات و حواشی سید صادق گوهرین. تهران: صفی علی شاه.
16. ------------------.1381. دیوان. تصحیح جهانگیر ثروت تهران: نگاه.
17. ------------------.1338. مصیبت نامه. به اهتمام وتصحیح وصال نورانی. مشهد: زوار.
18. ------------------.1387. منطق الطیر. مقدمه و تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
19. فروزانفر، بدیع الزمان.1370. احادیث مثنوی. تهران: امیرکبیر. چ پنجم.
20. لاهیجی، شمس الدین محمد.1379. مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح محمد رضا خالقی وعفت کرباسی. تهران: زوار.
21. مولوی، جلال الدین.1363. کلیات شمس. با تصحیح و حواشی بدیع الزمان فروزانفر.
22. تهران: امیر کبیر. چ سوم.
23. مولوی، جلال الدین.1389. کلیات شمس. توفیق سبحانی. تهران: انجمن آثار مفاخر فرهنگی.
24. -------------.1371. مثنوی معنوی. به اهتمام نیکلسون. تهران: امیر کبیر. چ یازدهم.
25. نجم رازی.1379. مرصادالعباد. به اهتمام محمد امین ریاحی. علمی و فرهنگی. چ هشتم.
26. نسفی، عزیزالدین.1379. انسان کامل. تهران: طهوری. چ پنجم.
27. نهج البلاغه،1379. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
28. همایی، جلال الدین.1385. مولوی نامه (مولوی چه می‌گوید؟). تهران: هما.
29. یثربی، یحیی.1370. فلسفه عرفان. دفترتبلیغات اسلامی قم. چ دوم.
30. المولوی، یوسف بن احمد. 1289. المنهج القوی لطلاب المثنوی، شرح المثنوی. وقد اعتنی بتصحیحه مصطفی وهبی. مصر: المطبعه الوهبیه.
31. فلاح، مرتضی.1387. «سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی». فصل نامه پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی. شماره 11. صص 222-254.
32. حسین پور، علی.1383. «تولد دوباره» (مرگ پیش از مرگ در عرفان و ادب فارسی). فصل نامه مطالعات و تحقیقات ادبی دانشگاه خوارزمی (تربیت معلم). شماره 1 و 2. صص 25-46.
33. حسینی، زهرا. احد فرامرز قراملکی.1390. «تجربه گونه‌های مرگ در زندگی در مثنوی معنوی». فصلنامه مطالعات عرفانی دانشگاه کاشان. شماره 13. صص 87-116.