نقش زن در ادبیات کهن و اسطوره های ایرانی

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 3، دوره 3، شماره 7، فروردین 1390، صفحه 35-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سیده سعیده سنجری^*

دانشگاه آزاداسلامی، واحد رودسر واملش، گروه ادبیات، رودسر، ایران.

چکیده

در ایران باستان زن مقام ارجمندی را دارا بوده و در تمام شئون زندگی با مرد برابری می کرده است. از نظر ریشه شناختی واژۀ زن از ریشه zan به معنی زایش و زائیدن که در زبان پهلوی به صورت zan و nārīg، در زبان سغدی wa/əδو در زبان فارسی باستان wadūیا wad و در زبان اوستایی Vantav و در زبان سنسکریت به شکل Vadhu به کار رفته است. منزلت و جایگاه والای زن در همه ادوار نمودی از اقتدار بانوان همراه با القاب و عنوان های زنانه شان است برای دفاع از حیثیت، خانواده و سرزمین شان. این نمودار را می توان در ایزد بانوان اسطوره های کهن چون آناهیتا، سپندارمذ، دئنا و چیستا و... ملاحظه نمود. مهر و عشق و پایبندی به پیمان زنان از یک نگاه و کجرویهای اهریمنی را نیز به طریقی دیگر در دیو بانوان اسطوره های کهن چون جهی، بوشیاسب و... می توان دید. اما همه و همه حکایت از وجود دو اصل خیر و شر در بنیاد زن است که همان نیکی و بدی است. لذا، همانطور که اهداف مثبت در آناهیتا، که ایزد آب ها و باروری و کمال است، وجود دارد، صفات منفی نیز همچون انتقام و کینه کشی در شخصیتādā که او نیزایزدبانو است تجلی پیدا می کند.

کلیدواژه‌ها

مادرشاهی؛ سپندارمذ؛ ایزدبانو؛ دروج؛ آناهیتا

مراجع

آموزگار، ژاله،(1374):تاریخ اساطیری ایران،انتشارات سمت،تهران.

آموزگار، ژاله،(1386): زبان فرهنگ اسطوره،انتشارات معین، تهران.

آموزگار، ژاله و احمد تفضلی،(1386): اسطوره زندگی زردشت،انتشارات چشمه، تهران.

ابوالقاسمی، محسن،(1375): راهنمای زبانهای باستانی، جلد 1 و 2،انتشارات سمت، تهران.

بهار، مهرداد،(1378): پژوهشی در اساطیر ایران، به کوشش دکتر کتایون مزداپور، انتشارات آگاه، تهران.

بهار، مهرداد،(1385):بندهش، انتشارات توس، تهران.

بهار، مهرداد،(1387):ادیان اسیایی،انتشارات چشمه، تهران.

پورداود، ابراهیم،(1381):یشت ها،ج 1و 2، انتشارات اساطیر، تهران.

پورداود، ابراهیم،(1384): گات ها کهن ترین بخش اوستا،انتشارات اساطیر، تهران.

تفضلی، احمد،(1385): مینوی خرد،به کوشش دکتر ژاله آموزگار،انتشارات توس، تهران.

جلالی نائینی، سید محمدرضا،( 1384): فرهنگ سنسکریت – فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران(در چکیده).

داعی الاسلام، سید محمد علی(1357) وندیداد، انتشارات حیدرآباددکن.

زرشناس، زهره،(1385) : زن و واژه، انتشارات فروهر، تهران.

زنر، آر. سی،(1377): تعالیم مغان،ترجمه فریدون بدره ای،انتشارات حیدری،تهران.

کریستن سن، آرتور،(1378): ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی،انتشارات صدای معاصر، تهران.

فرای، ریچارد.ن،(1377) : میراث باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب نیا،انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

علوی، هدایت الله، (1380 ): زن در ایران باستان، انتشارات هنرمند، تهران.

مکنزی، دیویدنیل،(1379): فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه دکتر مهشید میرفخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران(در چکیده).

میرفخرایی،مهشید،(1367):روایت پهلوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.

هینلز، جان،(1381): شناخت اساطیر ایران، ترجمه دکتر ژاله آموزگارو احمد تفضلی، انتشارات چشمه، تهران.

 

Bartholome , C., 1961 : Artrianisches  worterbuch , Berlin.

Kellens , J., 1989 : Avesta  in  Encyclopedia  Iranica , III volume.