توأمانی محبّت و محنت از منظر عطّار (برگرفته از حکایات تمثیلی و کنایات عطّار)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 8، شماره 28، مرداد 1395، صفحه 13-30   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسین اسماعیلی^{* 1}؛ عطا محمد رادمنش²؛ مهدی تدین²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی،‌ نجف آباد، ایران

چکیده

آثار تعلیمی خواه به صورت نثر و خواه به صورت نظم آثاری هستندکه هدف نویسنده یا شاعر را در آن آموزش اخلاق و تعلیم اندیشه‌های پسندیدة مذهبی و عرفانی است. می دانیم که از قرن ششم، اشعار حکیمانه وتعلیمی با اشعار عرفانی چنان آمیخته می‌شود، که جدا کردن این دو محال به نظر می‌رسد. یکی از گونه‌های شعر عرفانی که هدف آن تعلیم آموزه‌های عرفانی است شعر تمثیلی است، که عطّار بیش از عارفان قبل از خود در آثارش به کار برده است. «منطق الطیر» بهترین نمونه در استفاده از قصّه و حکایت و زبان حیوانات است که عطّار به بهترین صورت آن را بیان کرده است. هنگامی که به کاوش در متون تعلیمی و عرفانی می‌پردازیم در نهایت به یک نقطة مرکزی یا محوری می‌رسیم که «عشق و محبّت» نام دارد. عطّار در اکثر داستان‌های تمثیلی خود، عشق و محبّت را قرین درد و محنت می‌داند. در این جستار سعی بر آن است تا با توجه به تمثیلات و حکایات، تقارن «محبّت» و «محنت» را در آثار این شاعر عارف و وارسته، مورد بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عطّار؛ تمثیل؛ محبّت؛ محنت؛ درد

مراجع

1. اشرف زاده، رضا، (1382)، حکایت رابعه، شرح احوال و اشعار و قصة عشق او با بکتاش از الهی نامة عطّار، تهران: اساطیر، چ اول.
2. اشرف زاده، رضا، (1374)، شرح گزیدة منطق الطیر، تهران: اساطیر، چ دوم.
3. باباطاهر همدانی، (1383)، متن کامل دو بیتی­های باباطاهر، با مقدمة احمد محمدی ملایری، کرج: راضیه، چ سوم.
4. پورنامداریان، تقی، (1380)، در سایه آفتاب، سخن، تهران.
5. ------------، (1390)، دیدار با سیمرغ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چ پنجم.
6. خواجه عبدالله انصاری، (1372)، مجموعه رسایل فارسی، تصحیح محمد سرور مولایی، تهران: توس، چ اول.
7. رزمجو، حسین (1382)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی، چ چهارم.
8. زرین کوب، عبدالحسین، (1391)، صدای بال سیمرغ، تهران: سخن، چ ششم
9. شمیسا، سیروس، (1385)، بیان، تهران: میترا.
10. عطّار نیشابوری، فریدالدین محمد، (1371)، دیوان، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی‌ و فرهنگی، چ ششم.
11. ------------------------ (1384)، منطق الطیر، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چ سوم.
12. ----------------------- (1386)، مختار نامه، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چ سوم.
13. ---------------------- (1387)، الهی­نامه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
14. --------------------- (1388)، مصیبت­نامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چ پنجم.
15. نجم رازی، عبدالله بن محمد، (1387)، مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: علمی‌و فرهنگی، چ سیزدهم.