بررسی رابطه بین نرخ باسوادی و مهاجرت در ایران

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 5، دوره 8، شماره 26، فروردین 1394، صفحه 73-83   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سید‌علی پایتختی اسکویی¹؛ لاله طبقچی اکبری²

¹. استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، گروه اقتصاد؛ تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

²دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد اقتصاد، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

مهاجرت یکی از عوامل تاثیرگذار برجمعیت بوده و دارای اثرات منفی و مثبت دراز مدت و کوتاه‌ مدت است، که این اثرات تغییراتی را در ساختار اجتماعی و اقتصادی منطقه مهاجرفرست و مهاجر­پذیر وارد می‌کند. عوامل بسیاری بر مهاجرت تاثیرگذار هستندکه دراین بین نقش نرخ باسوادی حائز اهمیت فراوانی می‌باشد. سطح سواد و تحصیلات به عنوان یکی از شاخص‌های میزان توسعه‌یافتگی، با ایجاد زمینه گسترش آگاهی افراد جامعه باعث افزایش مهارت و تخصص نیروی­کار و بهبود شرایط زندگی شده و می­تواند انگیزه‌های مهاجرت را تحت ­تاثیر قرار دهد. در این مقاله، علاوه ­بر نرخ باسوادی، تاثیر متغیرهای رشد اقتصادی، نرخ بیکاری و ضریب نفوذ اینترنت نیز بر مهاجرت با استفاده از اطلاعات سال 1390 مورد بررسی قرارگرفته و برای برآورد اثرات متغیرها ازتکنیک داده‌های مقطعی به شیوه حداقل مربعات معمولی پویا (DOLS) استفاده شده است. نتایج رگرسیونی حاکی از آن است که، نرخ باسوادی و رشد اقتصادی تاثیر منفی بر مهاجرت دارند، ولی نرخ بیکاری و ضریب نفوذ اینترنت تاثیر مثبتی بر مهاجرت دارند.

کلیدواژه‌ها

نرخ باسوادی؛ مهاجرت و داده‌های مقطعی

اصل مقاله

بررسی رابطه بین نرخ باسوادی و مهاجرت در ایران

 

دکتر سید علی پایتختی اسکویی[1]

لاله طبقچی اکبری[2] 

 

 

 

چکیده

مهاجرت یکی از عوامل تغییرگذار بر جمعیت بوده و دارای اثرات منفی و مثبت درازمدت و کوتاه‌مدت است، که این اثرات تغییراتی را در ساختار اجتماعی و اقتصادی منطقه مهاجرفرست و مهاجر پذیر وارد می‌کند. عوامل بسیاری بر مهاجرت تأثیرگذار هستند، که در این بین نقش نرخ باسوادی حائز اهمیت فراوانی می‌باشد. سطح سواد و تحصیلات به عنوان یکی از شاخص‌های میزان توسعه‌یافتگی، با ایجاد زمینه گسترش آگاهی افراد جامعه باعث افزایش مهارت و تخصص نیروی کار و بهبود شرایط زندگی شده و می تواند انگیزه‌های مهاجرت را تحت تأثیر قرار دهد. در این مقاله، علاوه بر نرخ باسوادی، تأثیر متغیرهای رشد اقتصادی، نرخ بیکاری و ضریب نفوذ اینترنت نیز بر مهاجرت با استفاده از اطلاعات سال 1390مورد بررسی قرار گرفته و برای برآورد اثرات متغیرها از تکنیک داده‌های مقطعی به شیوه حداقل مربعات معمولی پویا (DOLS) استفاده شده است. نتایج رگرسیونی حاکی از آن است که، نرخ باسوادی و رشد اقتصادی تأثیر منفی بر مهاجرت دارند، ولی نرخ بیکاری و ضریب نفوذ اینترنت تأثیر مثبتی بر مهاجرت دارند.

 

واژگان کلیدی: نرخ باسوادی، مهاجرت، داده های مقطعی.

 

 

 

 

 

مقدمه

موضوع مهاجرت‌ همواره مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی و اقتصاددانان بوده است. مهاجرت برحسب شرایطی که آن را موجب می گردد، به انگیزه های مختلف و اشکال متنوع روی می‌دهد و پیامدهای متفاوتی را بر جای می‌گذارد. مهاجرت یکی از عوامل تاثیر گذار بر جمعیت بوده و دارای اثرات منفی و مثبت درازمدت و کوتاه‌مدت است و این اثرات تغییراتی را در ساختار اجتماعی و اقتصادی منطقه مهاجرفرست و مهاجر پذیر وارد می‌کند. لذا شناخت هرچه بیشتر و جامع‌تر این پدیده و عوامل موثر بر آن یک ضرورت مطلق در تحقیقات علمی یا برنامه‌ریزی‌های کاربردی می‌باشد، که در این بین نقش نرخ باسوادی حائز اهمیت فراوانی می‌باشد، که بشدت می‌تواند انگیزه مهاجرت‌های روستایی به شهری و شهرهای کوچک به کلانشهرها را تحت تأثیر قرار دهد (کتاری[3]، 2002).

سوال اساسی مقاله حاضر این است که، رابطه بین نرخ باسوادی و مهاجرت در ایران چگونه است؟ از آنجائیکه در اکثر مطالعات انجام گرفته در زمینه مهاجرت، مطالعه مشخصی در خصوص بررسی ارتباط بین نرخ باسوادی و مهاجرت با استفاده از تکنیک داده‌های مقطعی با رهیافت  حداقل مربعات معمولی پویا[4](DOLS) برای استان‌های کشور صورت نگرفته است، لذا در این مقاله به بررسی رابطه نرخ باسوادی و مهاجرت در ایران به‌لحاظ استانی پرداخته شده و اطلاعات سال 1390 با استفاده از روش داده‌های مقطعی با رهیافت حداقل مربعات معمولی پویا (DOLS) مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند.

مهاجرت با تأثیرپذیری مهاجران از جنبه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی از محیط جدید، آثار مهمی بر سیمای ظاهری و همچنین زندگی روزمره افراد دارد، که در قالب تغییرات و دگرگونی‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نمود می‌یابد. تغییرات ناشی از مهاجرت ممکن است در سطح گروهی و یا فردی باشد. کلمه مهاجر، خود به خود نوعی تفاوت در نگرش‌ها و خلق و خوی افراد را به ذهن متبادر می‌کند (زنجانی، 1380، 12).

پدیده مهاجرت به عنوان یک عامل اجتماعی، می‌تواند دارای کارکردهای مثبت و منفی باشد. اگر چه ممکن است مهاجرت به دلایل مختلفی انجام پذیرد، اما شناخت این علل در بین کشورها، شهرها و حتی روستاها، مستلزم شناخت تفاوت‌هاست. مهاجرت تصمیمی ساده و روشن، که آینده‌ای مشخص پیش روی مهاجر قرار دهد، نیست. اگر چه پدیده مهاجرت در همه جوامع و دوره‌ها مطرح بوده است، اما ماهیت، علل و آثار آن در جوامع مختلف یکسان نیست (تقوی، 1387، 11).

مهاجرت پدیده‌ای پیچیده است که توجه بسیاری از محققین علوم مختلف؛ مانند جامعه‌شناسی، آمار، جغرافیا و اقتصاد را به خود جلب کرده است. شاید در گذشته پدیده مهاجرت از نظر اقتصادی مثبت بود زیرا وسیله‌ای برای تخصیص بهینه منابع به لحاظ انتقال نیروی انسانی از نواحی کم‌بازده به نواحی پربازده به‌شمار می‌آمد، اما امروزه با دیدن نرخ‌های بالای مهاجرت به شهرهای بزرگ، افزایش حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ، وجود تفاوت قابل ملاحظه در نرخ‌های بیکاری و سطح درآمد بین مناطق مهاجرپذیر و مهاجرفرست و همچنین، دیگر مشکلات اجتماعی و اقتصادی که در اثر آن به وجود می‌آید، این مسأله به مشکلی جدی تبدیل شده است (رحمانی و حسن زاده، 1390، 2).

عوامل بسیاری بر این مهم تأثیرگذار هستند، که در این بین، تأثیر عامل باسوادی را نمى‌توان از نظر دور داشت. عمدتا سطح سواد یا در بیانی نرخ باسوادی به‌واسطه افزایش بهره‌وری نیروی کار و ارتقای سطوح دستمزدها، می‌تواند اثرات منفی بر مهاجرت داشته باشد. درواقع سطح سواد و تحصیلات می‌توانند نرخ مهاجرت را سرقت بخشند (گلاسر[5]، 1978). چراکه، نرخ باسوادی که به واسطه آموزش (تعلیم و تربیت) ایجاد شده است، می‌تواند زمینه‌های ارتقای نیروهای کار تحصیلکرده و ماهر را در جوامع روستایی و شهری (به ویژه جامعه شهری) فراهم ساخته و به تدریج آنها را به سطح بهره‌وری بالاتر سوق داده و انگیزه‌های افزایش تقاضای نیروی کار و استخدام را از جانب کارفرمایان فراهم کرده و همچنین زمینه‌ساز افزایش سطح دستمزدها گردد. در چنین حالتی نیز پرواضح است که، انگیزه‌های مهاجرتی افراد به حد قابل توجهی می‌تواند تقلیل یابد. ولی در چنین حالتی اگر مابع التفاوت دستمزدها برای چنین نیروی کاری در جوامع گوناگون (عمدتا جوامع شهری بزرگ) در حد بالایی باشد، می‌توان انتظار مهاجرت به کلان شهرها را نیز داشت (فرتوک زاده و اشراقی، 1387).

از طرفی نیز به‌واسطه کمبود امکانات آموزشی در روستاها، فرآیند مهاجرت به جوامع شهری أمری اجتناب ناپذیر بوده و افراد روستایی به‌جهت دسترسی به امکانات آموزشی بالاتر در جهت نیل به سطح سواد و تحصیلات بالاتر، انگیزه بیشتری نسبت به مهاجرت به شهرهای بزرگ دارند و به‌تدریج در بلندمدت نیز ساکن شهرهای بزرگ شده و در این جوامع مشغول به کار و زندگی می‌شوند، لذا مهاجرت‌های روستایی به شهری می‌تواند نرخ مثبتی را به همراه داشته باشد (گل محمدی، 1392).

از طرفی نیز بدلیل مشکلات فقر و کمبود امکانات تولیدی در روستاها، همواره شاهد بی ثباتی مولفه‌های تولید و کاهش رشد درآمد سرانه و تقلیل دستمزد نیروی کار به حد قبل توجهی در روستاها می‌باشیم، که می تواند رفاه ذهنی و جسمی نیروی کار را تحت تأثیر قرار داده و انگیزه کار بهتر را از بین ببرد. در نتیجه، بازدهی و بهره‌وری نیروی کار را کاهش دهد، حتی برای نیروهای کار تحصیلکرده و ماهر روستایی که سابقه تحصیلات و کار در کلانشهرها را داشتند و صرفا جهت خدمت و توسعه مکان مادری خود به روستاها بازگشته بودند، که چنین أمری می‌تواند بر انگیزه مهاجرت به شهرها در حد قابل توجهی دامن بزند (ماتوو و همکاران[6]، 2005).

کانوال و همکاران[7](2015)، در مقاله‌ای تحت عنوان عوامل اجتماعی و اقتصادی تعیین کننده مهاجرت روستایی-شهری در پاکستان، به بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی موثر در مهاجرت روستاییان به شهرها در کشور پاکستان پرداختند. برای نیل به این منظور این منظور از اطلاعات سالهای 2010 تا 2011 بهره گرفته شد و نرم افزار SPSS برای تجزیه و تحلیل اطلاعات مورد استفاده قرار گرفت. روش لجستیک نیز جهت تحلیل اثرات متغیرها استفاده شد. نتایج حاکی از آن است که ارتباط معنی‌داری بین اشتغال، زمین های کشاورزی، کسب و کار، باسوادی و ازدواج با تصمیم به مهاجرت وجود دارد.

ملامود و موزنیاک[8](2012)، در پژوهشی تحت عنوان تأثیر دانشگاه بر مهاجرت: شواهدی از نسل ویتنام، به بررسی تأثیر دانشگاه بر مهاجرت در ویتنام پرداخت. این پژوهش برای داده های سالهای 1940 تا 2000 با استفاده از روشهای حداقل مربعات معمولی (OLS) و حداقل مربعات معمولی دومرحله ای (2SLS) انجام شد. براساس نتایج حاصله، براساس نتایج هر دو برآوردگر شاهد روابط مثبت معنی‌داری در ویتنام طی سالهای مورد بررسی می‌باشیم.

گوان و میسلروی[9](2012)، در مقاله‌ای تحت عنوان عوامل تعیین‌کننده مهاجرت در جزایر کوچک، به بررسی عوامل تعیین‌کننده مهاجرت در 42 منطقه گرمسیر که کمتر از سه میلیون جمعیت دارند در طی سال‌های 2006 تا 2010 پرداختند، 23 جزیره جزو جزایر مهاجرپذیر و 19 جزیره جزو جزایر مهاجرفرست بودند. جهت نیل به این منظور 12 متغیر مستقل در قالب شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی در مدل وارد شدند و از روش حداقل مربعات معمولی (OLS) جهت برآورد اثرات متغیرها استفاده شد. نتایج حاکی از آن است که، نرخ باسوادی، درآمد سرانه، بیکاری، فعالیت های خدماتی، نیروی کار، اندازه زمین، نرخ رشد جمعیت، نرخ زاد و ولد، نرخ مرگ و میر، نسبت جنسیتی، امید به زندگی و نرخ مرگ و میر نوزادان تأثیرات معنی‌داری بر  نرخ مهاجرت داشتند. که در این بین، بیشترین مهاجرت‌ها مربوط به درآمد سرانه است و کمترین میزان مهاجرت‌ها نیز مربوط به بیکاری می‌باشد.

ماهاپاترو[10](2010)، به بررسی الگوها و عوامل موثر بر مهاجرت زنان در کشور هندوستان پرداخت و دوره‌های زمانی 1971 تا 2001 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. جهت برآورد اثرات متغیرها نز از روش حداقل مربعات معمولی (OLS) استفاده شد. براساس نتایج حاصله، عوامل اقتصادی به تفکیک نرخ باسوادی زنان، مناطق آبی تحت کشت، نرخ بیکاری زنان، نرخ مهاجرت مردان، نرخ باسوادی زنان، نسبت جمعیت طبقه‌ا‌ی و قبیله‌ای به جمعیت زنان، کودکان زنان، دسترسی به آب آشامیدنی و برق در روستاها، موسسات آموزشی، دسترسی به امکانان پزشکی و حمل و نقل اثرات قابل ملاحظه‌ای را بر نرخ مهاجرت زنان در طی سالهای مورد بررسی ایفا کرده‌اند.

فرر و همکاران[11](2004)، در پژوهشی به بررسی تأثیر باسوادی بر مهاجرت به‌واسطه عایدات مهاجران و سطح درآمد پرداختند. این مطالعه برای کشور کانادا انجام شد و داده‌های سالهای 1994، 1996 و 1998 مورد بررسی قرار گرفت. مهاجران 16 تا 69 سال به عنوان نمونه آماری مورد بررسی قرار گرفتند و جهت برآورد اثرات متغیرها نیز از روش حداقل مربعات معمولی (OLS) استفاده شد. براساس نتایج رگرسیونی، از یکسو، باسوادی منجر به ارتقای سطوح درآمدی بالاتری برای مهاجران حاضر می‌شود و می تواند نرخ مهاجرت‌های بعدی را کاهش دهد و از سوی دیگر، اگر عایدی کمتری به همراه داشته باشد، می تواند انگیزه مهاجرت به مناطق دیگر را نیز به همراه داشته باشد.

مستوفی الممالکی و همکاران (1393)، به بررسی الگوهای حرکتی مهاجرت‌های بین استانی و تعیین عوامل مؤثر بر آنها در ایران پرداخت. این مطالعه برای فاصله زمانی سرشماری‌های 1375 و 1385 صورت گرفت و جهت بررسی رابطه از نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که استان‌های تهران و خراسان رضوی به ترتیب اولین و دومین مقصد مهاجران روستایی و شهری برای مهاجرت در داخل کشور می‌باشند و عناوین جستجوی کار، جستجوی کار بهتر، انتقال شغلی، تحصیل، پایان تحصیل، انجام خدمت وظیفه، پایان خدمت وظیفه و پیروی از خانوار به عنوان علل مهاجرت تعیین شدند.

بنی اسدی و همکاران (1392)، به بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر مهاجرت روستاییان در ایران پرداختند. جهت بررسی این رابطه از سیستم معادلات همزمان استفاده و شد و دوره‌های زمانی 1353 تا 1386 مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاکی از آن است که بهبود توزیع درآمد، افزایش مخارج دولتی در عمران روستاها، کاهش شکاف دستمزد میان شهر و روستا و همچنین سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی منجر به کاهش روند مهاجرت به شهرها خواهد شد. همچنین افزایش شاخص قیمت محصولات کشاورزی، افزایش نرخ باسوادی، رشد اقتصادی و افزایش سطح زیرکشت از طریق اثرگذاری مثبت بر سرمایه گذاری کشاورزی، منجر به کاهش مهاجرت از روستا به شهر خواهند شد.

جعفری (1392)، به بررسی عوامل موثر بر مهاجرت روستاییان و تاثیر بر تولید کشاورزی و تحلیلی بر عوامل موثر بر تمایل و انگیزه بر مهاجرت روستاییان به شهر در روستاهای شهرستان مرودشت با استفاده از مدل لاجیت پرداخت. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که کاهش ضریب جینی، بهبود توزیع درآمد، افزایش مخارج دولتی در عمران روستاها، کاهش شکاف دستمزد میان شهر و روستا و همچنین سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی منجر به کاهش روند مهاجرت به شهرها خواهد شد. همچنین افزایش شاخص قیمت محصولات کشاورزی، افزایش نرخ باسوادی، رشد اقتصادی و افزایش سطح زیرکشت و افزایش بهره‌وری نیروی کار استفاده صحیح از ماشین آلات از طریق اثرگذاری مثبت بر بهره‌وری کشاورزی، منجر به کاهش مهاجرت از روستا به شهر خواهند شد. همچنین نتایج نشان داد که متغیرهای مسافت و مالکیت زمین اثر منفی و متغیرهای درآمد، کمبود امکانات و تسهیلات آموزشی، کمبود امکانات رفاهی و بهداشتی، کثرت امکانات در شهر و کمبود امکانات تفریحی و ورزشی اثر مثبت بر تمایل و انگیزه مهاجرت دارد.

جمالی و فیضی (1390)، به کاربرد مدل رگرسیون کلاس پنهان در مدلسازی عوامل مرتبط با مهاجرت‌های بین استانی در ایران طی دوره های زمانی 1345 تا 1385 پرداختند. استانها نیز از لحاظ مهاجرپذیری یا مهاجرفرستی به دو گروه جداگانه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که استان‌های تهران، اصفهان، قم، مازندران، بوشهر، سمنان و یزد رده استانهای مهاجرپذیر را تشکیل می‌دهند. مهمترین عواملی که با میزان مهاجرت بین استانی در ارتباط بودند عبارتند از: میزان شهرنشینی، سطح تحصیلات، نسبت جنسی، بعد خانوار ، ضریب توسعه یافتگی صنعتی و معدنی و نرخ بیکاری.

غفاری مقدم و صبوحی (1386)، به بررسی عوامل موثر بر مهاجرت از روستا به شهر در ایران پرداختند. جهت نیل به این منظور از سیستم معادلات بازگشتی استفاده شد و دوره‌های زمانی 1383 تا 1354 مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که افزایش سرمایه، نیروی کار، دستمزد روستایی و سطح سواد باعث کاهش مهاجرت و افزایش سطح زیر کشت، افزایش دستمزد شهری نسبت به روستایی و افزایش ماشین آلات باعث افزایش مهاجرت می‌شود.

 

ابزار و روش

در این مقاله تأثیر نرخ باسوادی بر مهاجرت در سال 1390 مورد مطالعه قرار می‌گیرد و برای برآورد اثرات متغیرها نیز، از تکنیک داده‌های مقطعی[12] به شیوه حداقل مربعات معمولی پویا[13] (DOLS) استفاده می‌شود. مدل مورد بررسی در این مقاله، با الهام از مقاله کانوال و همکاران[14](2015) بصورت زیر معرفی می‌شود:

 

IM_it = α₀+ α₁LI_it + α₂IP_it + α₃UNE_it + α₄EG_it + ε_it                                                (1)

 

IM : نشاندهنده نرخ مهاجرت می‌باشد.

 LI: گویای نرخ باسوادی می‌باشد.

 

متغیرهای کنترلی نیز به شرح زیر معرفی می شوند:

IP : نشانگر ضریب نفوذ اینترنت است.

UNE : بیانگر نرخ بیکاری می‌باشد.

EG : بیانگر رشد اقتصادی است، که از رشد تولید ناخالص داخلی حاصل شده است.

 

ε : نیز بیانگر جمله خطای تصادفی می باشد.

 

داده‌های مربوط به تمامی متغیرهای مدل از مرکز آمار ایران گردآوری شده اند. لازم بذکر است که تحلیلها در نرم‌افزار 9Eviews صورت گرفته است.

 

وضعیت متغیرهای مورد بررسی

 

وضعیت شاخص های مورد بررسی را می توان به شرح زیر و جدول (1) خلاصه نمود:

- کمترین آمار نرخ مهاجرت مربوط به استان کهگیلویه و بویراحمد (76/0) و بیشترین آن نیز مربوط به استان تهران (86/19) می‌باشد.

- کمترین آمار نرخ باسوادی مربوط به استان سیستان و بلوچستان (56/71) و بیشترین آن نیز مربوط به استان تهران (46/90) می‌باشد.

- کمترین آمار نرخ بیکاری مربوط به استان کرمان (90/6) و بیشترین آن نیز مربوط به استان کرمانشاه (70/15) می‌باشد.

- کمترین آمار نرخ رشد اقتصادی مربوط به استان ایلام (43/0) و بیشترین آن نیز مربوط به استان بوشهر (11/3) می‌باشد.

- کمترین آمار ضریب نفوذ اینترنت مربوط به استان یزد (00/2) و بیشترین آن نیز مربوط به استان تهران (26) می‌باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول شماره (1): وضعیت متغیرها

استان	مهاجرت	نرخ باسوادی	نرخ بیکاری	رشد اقتصادی	ضریب نفوذ اینترنت
آذربایجان شرقی	46/3	08/82	80/7	66/0	70/15
آذربایجان غربی	28/2	84/78	90/9	40/1	40/11
اردبیل	68/1	77/80	30/11	66/1	60/13
اصفهان	90/5	77/87	40/12	37/1	50/22
البرز	35/7	23/90	70/11	04/3	10/22
ایلام	87/0	35/82	10/11	43/0	40/16
بوشهر	01/2	64/83	00/9	11/3	80/19
تهران	86/19	46/90	30/8	44/1	00/26
چهارمحال و بختیاری	18/1	54/82	00/15	86/0	20/14
خراسان جنوبی	23/1	48/82	60/7	81/0	10/16
خراسان رضوی	70/5	30/86	80/10	40/1	10/15
خراسان شمالی	53/1	26/80	20/14	35/1	90/12
خوزستان	45/4	55/83	90/9	17/1	80/14
زنجان	45/1	35/82	80/9	04/1	00/17
سمنان	65/1	40/88	30/11	37/1	00/24
سیستان و بلوچستان	22/2	56/71	90/10	05/1	60/6
فارس	37/4	32/86	40/12	17/1	40/17
قزوین	77/1	08/84	90/11	00/1	00/17
قم	20/2	58/86	20/9	93/1	55/20
کردستان	13/2	97/77	60/11	73/0	30/12
کرمان	08/2	20/82	90/6	07/2	00/14
کرمانشاه	95/2	72/81	70/15	69/0	00/13
کهگیلویه و بویراحمد	76/0	91/81	80/14	76/0	50/14
گلستان	24/2	00/83	40/12	90/1	60/13
گیلان	61/0	29/84	20/13	62/0	90/14
لرستان	18/2	44/80	90/14	44/0	70/12
مازندران	17/3	70/85	70/12	02/1	60/16
مرکزی	41/2	84/83	00/7	91/0	10/17
هرمزگان	42/2	67/83	30/10	37/2	90/13
همدان	78/2	57/82	70/7	64/0	50/13
یزد	91/1	78/87	80/7	63/1	00/2

منبع: مرکز آمار ایران

یافته‌ها

نتایج حاصل از برآورد مدل به شیوه حداقل مربعات معمولی پویا در جدول (2) ارائه شده است:

 

 

جدول شماره (2): نتایج تخمین مدل

Prob	آماره t	انحراف معیار	ضریب	متغیرها
0209/0	4645/2-	4789/9	3610/23-	C
0232/0	4189/2-	1208/0	2923/0-	LI
0046/0	1126/3	0930/0	2896/0	IP
0385/0	1848/2	2242/0	4900/0	UNE
0176/0	5295/2-	1337/0	3382/0-	EG
9923/0				R2
9841/0				تعدیل شدهR2
7843/1				آماره دوربین- واتسون

منبع: یافته های تحقیق

 

- نرخ باسوادی تأثیر منفی بر نرخ مهاجرت دارد و در سطح پنج درصد معنی‌دار می‌باشد. نرخ باسوادی می‌تواند زمینه‌های ارتقای نیروهای کار تحصیل کرده و ماهر را در جوامع روستایی و شهری (به‌ویژه جامعه شهری) فراهم ساخته و به تدریج آنها را به سطح بهره‌وری بالاتر سوق داده و انگیزه‌های افزایش تقاضای نیروی کار و استخدام را از جانب کارفرمایان فراهم کرده و همچنین زمینه ساز افزایش سطح دستمزدها گردد. در چنین حالتی نیز پرواضح است که، انگیزه‌های مهاجرتی افراد می‌تواند به حد قابل توجهی  تقلیل یابد.

- نرخ بیکاری تأثیر مثبتی بر نرخ مهاجرت دارد و در سطح پنج درصد معنی‌دار می‌باشد. دلیل این أمر کاملا واضح و آشکار است. وقتی سرمایه گذاری به اندازه کافی نباشد، زمینه های ایجاد فرصت‌های شغلی و جذب نیروی کار محدود می‌شود و نرخ بیکاری افزایش می‌یابد. در چنین حالتی افراد جهت دسترسی به فرصت‌های شغلی به ناچار تصمیم به مهاجرت می‌گیرند به ویژه در مناطق روستایی در جهت مهاجرت به مناطق شهری. 

- رشد اقتصادی تأثیر منفی بر نرخ مهاجرت در سطح معنی داری پنج درصد دارد. بر طبق نظریه‌پردازان مهاجرتی نئوکلاسیکی، دلیل این رابطه مثبت را در دیدگاه‌های فردی همچون حداکثرسازی درآمد و سود در مناطق با رشد اقتصادی بالا می‌توان خلاصه نمود، که موجب می‌شود افراد از نواحی با درآمد پایین به نواحی با درآمد بالا که در آن فرد بهره‌ورتر و دارای دستمزد بالاتر است، مهاجرت ‌کنند.

- ضریب نفوذ اینترنت تأثیر مثبتی بر نرخ مهاجرت در سطح معنی داری یک درصد دارد. با افزایش نفوذ اینترنت در برد وسیع با استفاده از شبکه های گسترده جهانی، تمام حوزهای کاری، آموزشی، رفاهی جوامع اعم از علمی، صنعتی، کشاورزی، صنایع دستی و خدماتی قادر خواهند بود با ارائه محصولات و توانمندی‌های خود در سایت ها انگیزه های مهاجرت بیشتر را به ویژه در قشر جوان روستایی ایجاد نمایند.

- با توجه میزان آماره دوربین واتسون (DW) در مدل مربوطه، مشکل خودهمبستگی وجود ندارد.

- براساس مقادیر ضرایب تعیین (R²  و R² تعدیل شده) نیز می‌توان اذعان داشت که، متغیرهای نرخ باسوادی، رشد اقتصادی، نرخ بیکاری و ضریب نفوذ اینترنت توانسته اند تغییرات متغیر مهاجرت را به طرز مطلوبی پاسخ دهند، لذا مدل دارای قدرت توضیح‌دهندگی بالایی می‌باشد.

 

 

بحث و نتایج

هدف این مقاله، بررسی تأثیر متغیرهای نرخ باسوادی، رشد اقتصادی، نرخ بیکاری و ضریب نفوذ اینترنت بر مهاجرت بود، که جهت نیل منظور اطلاعات آماری سال 1390 به شیوه هم­انباشتگی پانلی با رهیافت حداقل مربعات معمولی پویا (DOLS) مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از برآورد صورت گرفته نیز نشان داد که، نرخ باسوادی و رشد اقتصادی تأثیر منفی بر مهاجرت دارند، ولی نرخ بیکاری و ضریب نفوذ اینترنت تأثیر مثبتی بر مهاجرت دارند.

با توجه به یافته های تحقیق، پیشنهادات نیز به شرح ذیل ارائه می شوند:

1) با توجه به رابطه منفی نرخ باسوادی و مهاجرت، ایجاد مراکز آموزشی با امکانات و خدمات مناسب به‌ویژه در مناطق محروم به‌نحوی که از نظر مکان‌یابی و سطح خدمات از جمله شبانه‌روزی کردن مراکز و داشتن امکانات و تجهیزات مناسب بتواند به مجموعه ای از مناطق تحت پوشش به‌ویژه روستاها سرویس بدهد، می‌تواند یکی از راهکارها جهت افزایش نرخ باسوادی و کاهش آهنگ مهاجرت از مناطق محروم باشد.

2) با توجه به رابطه منفی رشد اقتصادی و مهاجرت، بایستی زمینه های گسترش هرچه بیشتر فرآیند رشد اقتصادی را در ایران بواسطه تولید بیشتر فراهم ساخت. که جهت نیل به این منظور، بکارگیری ترکیب مناسبی از نهاده‌های تولیدی (نهاده‌های نیروی کار، سرمایه فیزیکی و منابع انرژی) خواهد توانست سطح تولید و در نتیجه آهنگ رشد درآمدها را در این کشورها تا حد قابل توجهی ارتقا داده و به کاهش نرخ مهاجرت‌ها کمک شایانی بنماید.

3) با توجه به رابطه مثبت نرخ بیکاری و مهاجرت، دولت با ارائه امکانات مناسب و تسهیلات موردنیاز جوامع‌ به‌ویژه با در نظر گرفتن انتظارات نسل جوان در جهت ایجاد اشتغال و فرصت‌های شغلی می‌تواند از هجوم بی‌رویه مهاجرت‌ها جلوگیری کند و نرخ بیکاری را به حد قابل توجهی تقلیل دهد، تا سیر مهاجرت‌ها بتواند یک روند نرمال و طبیعی را طی کند، نه یک نرخ فزاینده که امروزه شاهد آن می‌باشیم به ویژه در مهاجرت‌های روستایی به شهری.

4) با توجه به رابطه مثبت ضریب نفوذ اینترنت و مهاجرت، بایستی دولت در جهت آمایش صحت تبلیغات اینترنتی جهت ترغیب انگیزه های مهاجرتی شهروندان اطلاع رسانی کافی نماید، تا از این طریق بتواند زمینه‌های مهاجرتهای مناسب را فراهم کرده و همچنین از مهاجرتهای بی رویه و غیرکارآمد جلوگیری کند، چراکه ایجاد انگیزه مهاجرت ب‌واسطه فناوری‌های اینترنتی أمری اجتناب ناپذیر می‌باشد.

 

منابع

- اطلاعات استانی مرکز آمار ایران. (1395). قابل دسترسی در سایت http://www.amar.org.ir/.- غفاری مقدم، ز. و صبوحی، م. (1386). بررسی عوامل موثر در مهاجرت از روستا به شهر در ایران. ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران.

- بنی اسدی، م.، زارع مهرجردی، م. و ورمزیاری، ح. (1392). بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر مهاجرت روستاییان در ایران. تحقیقات اقتصاد کشاورزی. 1. 196-183.

- تقوی، ن. ا. (1378). مهاجرت‌های روستا- شهری. تهران: انتشارات سمت.

- جعفری، س. م. (1392). عوامل موثر بر مهاجرت روستائیان و تأثیر بر تولید کشاورزی و تحلیلی بر عوامل موثر بر تمایل و انگیزه به مهاجرت روستائیان به شهر مطالعه موردی: روستاهای شهرستان مرودشت. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی. مرودشت.

- جمالی، ج و فیضی، آ. (1390). کاربرد مدل رگرسیون کلاس پنهان در مدلسازی عوامل مرتبط با مهاجرتهای بین استانی در ایران. مجله مدلسازی پیشرفته ریاضی. 1. 63-43.

- رحمانی، ت. و حسن زاده، ا. (1390). اثر مهاجرت بر رشد اقتصادی و همگرایی منطقه‌ای در ایران. فصلنامه تحقیقات مدلسازی اقتصادی. 5. 19-1.

- زنجانی، ح. ا. (1380). مهاجرت. تهران: انتشارات سمت.

- فرتوک زاده، ح. و اشراقی، ح. (1387). مدل دینامیکی پدیده مهاجرت نخبگان و نقش نظام آموزش عالی در آن. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی. 50. 168-139.

- گل محمدی، ف. (1392). بررسی تأثیر آموزش های فنی و حرفه ای بر اشتغال مهارت آموختگان: وضعیت ها، مشکلات و راهکارها مطالعه موردی: استان خراسان جنوبی. دومین کنفرانس بین المللی مدیریت، کارآفرینی و توسعه اقتصادی.

- مستوفی الممالکی، ر، حسینی، س. م. و حیدری، م. (1393). بررسی الگوهای حرکتی مهاجرت های بین استانی و تعیین عوامل مؤثر بر آنها در کشور. دانش انتظامی خراسان رضوی. 24. 32-1.

 

- Ferrer, A., Green, D. A. & Riddell, W. C. (2004). The Effect of Literacy on Immigrant Earnings. International Adult Literacy Survey. 12. 89-552.

- Kanwal, H., Naveed, T. A. & Azhar Khan, M. (2015). Socio-Economic Determinants of Rural-Urban Migration in Pakistan. J. Asian Dev. Stud. 4. 72-85.

- Glaser, W. (1978). The Brain Drain: Emigration and Return. Pergamon Press. Oxford.

- Guan, J. & Mcelroy, J. A. (2012).  The Determinants of Migration in small Islands. The International Journal of Research into Island Cultures. 1. 80-95.

- Kothari, U. (2002). Migration and Chronic Poverty; Institute for Development Policy and Management; Working paper. 16.

- Mahapatro, S. R. (2010). Patterns and Determinants of Female Migration in India: Insights from Census. Working paper. 40.

- Mattoo, A. & Neagu, I. C. & Ozden, C. (2005). Brain waste? Educated immigrants in the U.S. labor market. Policy Research Working Paper Series. 3581.

- Malamud, O. & Wozniak, A. (2012). The Impact of College on Migration: Evidence from the Vietnam Generation. The Journal of Human Resources. 47. 913-950.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

The relationship between the literacy rate and emigration in Iran

 

Dr. Seyyed Ali Paytakhti Oskooe[15]

Laleh Tabaghchi Akbari[16]

 

Abstract

 

 

     Migration is one of the influencing factors on population and it has long-term and short-term positive and negative effects, which these effects change the social and economic structure in regions of origin and immigration. Many factors affect the migration, in which the role literacy rate is very important. By increasing people's awareness, level of education as one of the indicators of the development improves workforce skills, expertise and the living standards. It can affect the motivations of migration. In this paper, in addition to literacy rate the effect of economic growth, unemployment and Internet penetration on migration has been studied using the 1390 data. Empirical results from employing Dynamic Ordinary Least Squares (DOLS) technique show that the effect of literacy rate on migration is negative.

Keywords:  literacy rate, emigration, cross-sectional data.

 

---

1 .استادیار و عضو هیأت علمی، گروه اقتصاد، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران (نویسنده مسئول).

Email: [e-mail]&  [e-mail]      

2 .دانش آموخته کارشناسی ارشد اقتصاد، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

Email: [e-mail]  

[3].Kothari

[4].Dynamic Ordinary Least Squares

[5].Glaser

[6].Mattoo et al

[7].Kanwal et al

[8].Malamud  & Wozniak

[9].Guan & Mcelroy

[10].Mahapatro

[11].Ferrer et al

[12] .Cross-sectional Data

[13] .Dynamic Ordinary Least Squares

[14].Kanwal et al

[15].Assistant professor, Department of Economics, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran (Corresponding author).

Email: [e-mail]  & [e-mail]

[16].Master graduate of the economics, Young Researchers and Elite Club, Tabriz Branch, Islamic Azad University،Tabriz، Iran.

Email: [e-mail]

 

مراجع

- اطلاعات استانی مرکز آمار ایران. (1395). قابل دسترسی در سایت http://www.amar.org.ir/.- غفاری مقدم، ز. و صبوحی، م. (1386). بررسی عوامل موثر در مهاجرت از روستا به شهر در ایران. ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران.

- بنی اسدی، م.، زارع مهرجردی، م. و ورمزیاری، ح. (1392). بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر مهاجرت روستاییان در ایران. تحقیقات اقتصاد کشاورزی. 1. 196-183.

- تقوی، ن. ا. (1378). مهاجرت‌های روستا- شهری. تهران: انتشارات سمت.

- جعفری، س. م. (1392). عوامل موثر بر مهاجرت روستائیان و تأثیر بر تولید کشاورزی و تحلیلی بر عوامل موثر بر تمایل و انگیزه به مهاجرت روستائیان به شهر مطالعه موردی: روستاهای شهرستان مرودشت. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی. مرودشت.

- جمالی، ج و فیضی، آ. (1390). کاربرد مدل رگرسیون کلاس پنهان در مدلسازی عوامل مرتبط با مهاجرتهای بین استانی در ایران. مجله مدلسازی پیشرفته ریاضی. 1. 63-43.

- رحمانی، ت. و حسن زاده، ا. (1390). اثر مهاجرت بر رشد اقتصادی و همگرایی منطقه‌ای در ایران. فصلنامه تحقیقات مدلسازی اقتصادی. 5. 19-1.

- زنجانی، ح. ا. (1380). مهاجرت. تهران: انتشارات سمت.

- فرتوک زاده، ح. و اشراقی، ح. (1387). مدل دینامیکی پدیده مهاجرت نخبگان و نقش نظام آموزش عالی در آن. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی. 50. 168-139.

- گل محمدی، ف. (1392). بررسی تأثیر آموزش های فنی و حرفه ای بر اشتغال مهارت آموختگان: وضعیت ها، مشکلات و راهکارها مطالعه موردی: استان خراسان جنوبی. دومین کنفرانس بین المللی مدیریت، کارآفرینی و توسعه اقتصادی.

- مستوفی الممالکی، ر، حسینی، س. م. و حیدری، م. (1393). بررسی الگوهای حرکتی مهاجرت های بین استانی و تعیین عوامل مؤثر بر آنها در کشور. دانش انتظامی خراسان رضوی. 24. 32-1.

 

- Ferrer, A., Green, D. A. & Riddell, W. C. (2004). The Effect of Literacy on Immigrant Earnings. International Adult Literacy Survey. 12. 89-552.

- Kanwal, H., Naveed, T. A. & Azhar Khan, M. (2015). Socio-Economic Determinants of Rural-Urban Migration in Pakistan. J. Asian Dev. Stud. 4. 72-85.

- Glaser, W. (1978). The Brain Drain: Emigration and Return. Pergamon Press. Oxford.

- Guan, J. & Mcelroy, J. A. (2012).  The Determinants of Migration in small Islands. The International Journal of Research into Island Cultures. 1. 80-95.

- Kothari, U. (2002). Migration and Chronic Poverty; Institute for Development Policy and Management; Working paper. 16.

- Mahapatro, S. R. (2010). Patterns and Determinants of Female Migration in India: Insights from Census. Working paper. 40.

- Mattoo, A. & Neagu, I. C. & Ozden, C. (2005). Brain waste? Educated immigrants in the U.S. labor market. Policy Research Working Paper Series. 3581.

- Malamud, O. & Wozniak, A. (2012). The Impact of College on Migration: Evidence from the Vietnam Generation. The Journal of Human Resources. 47. 913-950.