رابطه سرمایه اجتماعی و دین‌داری با احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت نزد دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحد تبریز

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 6، دوره 8، شماره 26، فروردین 1394، صفحه 85-98   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

بینا حبیبی¹؛ داود ابراهیم پور²

¹دانشجوی کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز‌، گروه علوم اجتماعی؛ تبریز‌- ایران.

²گروه علوم اجتماعی دانشکده علوم انسانی و تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

هدف از مطالعه حاضر، بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و دین­داری با احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت نزد دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحدتبریز می‌باشد. جامعه آماری تحقیق را دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحد تبریز به تعداد 31447 نفر تشکیل می‌دهد که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 323 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین گردید و به روش نمونه‌گیری طبقه‌ای متناسب با حجم نمونه انتخاب شدند. ابزار اندازه‌‌گیری در تحقیق حاضر، پرسشنامه‌های محقق ساخته بودند. اعتبار پرسشنامه‌های مورد نظر با استفاده از اعتبار صوری و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ مورد آزمون قرار گرفت و ضریب آن برای پرسشنامه‌ احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت 74/0، سرمایه اجتماعی72/0 و دین­داری 84/0 محاسبه گردید. بر اساس نتایج به دست آمده از آزمون فرضیه‌های تحقیق، بین متغیرهای سرمایه اجتماعی، دین­داری و سن بااحساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت رابطه معنی‌داری وجود دارد. هم­چنین بین دانشجویان مرد و زن از نظر احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت تفاوت معنی‌داری مشاهده گردید.

کلیدواژه‌ها

سرمایه اجتماعی؛ دین‌داری؛ احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال هفتم، شماره بیست و ششم، بهار 1394

ص ص 98-85

 

 

 

 

 

رابطه سرمایه اجتماعی و دین­داری با احساس ارتباط و پیوستگی
با طبیعت نزد دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحد تبریز

بینا حبیبی[1]

دکتر داود ابراهیم‌پور[2]

تاریخ دریافت مقاله:28/1/1395

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:3/4/1395

چکیده

هدف از مطالعه حاضر، بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و دین­داری با احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت نزد دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحدتبریز می‌باشد. جامعه آماری تحقیق را دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحد تبریز به تعداد 31447 نفر تشکیل می‌دهد که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 323 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین گردید و به روش نمونه‌گیری طبقه‌ای متناسب با حجم نمونه انتخاب شدند. ابزار اندازه‌‌گیری در تحقیق حاضر، پرسشنامه‌های محقق ساخته بودند. اعتبار پرسشنامه‌های مورد نظر با استفاده از اعتبار صوری و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ مورد آزمون قرار گرفت و ضریب آن برای پرسشنامه‌ احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت 74/0، سرمایه اجتماعی72/0 و دین­داری 84/0 محاسبه گردید. بر اساس نتایج به دست آمده از آزمون فرضیه‌های تحقیق، بین متغیرهای سرمایه اجتماعی، دین­داری و سن بااحساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت رابطه معنی‌داری وجود دارد. هم­چنین بین دانشجویان مرد و زن از نظر احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت تفاوت معنی‌داری مشاهده گردید.

واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، دین­داری، احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت.

 

مقدمه

همه اجزای طبیعت با یک­دیگر ارتباط متقابل دارند انسان نیز جزئی از این نظام است، اما تنها جزئی است که نظام سازگاریافته طبیعت را بر­هم ریخته و تعادل آن را پاک بر­هم زده است، به طوری­که طبیعت با همان شیوه همیشگی و با روش‌های زیستی و ابزارهای تدافعی خود دیگر قادر به ترمیم خود نیست و بیش از هر زمان دیگری، برای ترمیم و احیای خود، نیاز به مداخله و همیاری جدی انسان دارد. با افزایش بیش از پیش جمعیت کره­زمین و تاثیر انسان بر محیط زیست و توسعه شهرها کره ­زمین دچار بحران شده، آثار منفی زیست ‌محیطی شهر تا آن اندازه افزایش یافته که بزرگ­ترین تهدید در مقابل این زیست بوم­ها شمرده می‌شود. مصرف بی­رویه منابع (بوم­شناختی، اقتصادی و اجتماعی) نگران ­کننده است و یکی از تبعات آن مورد تهدید واقع شدن و عدم پایداری درکیفیت زندگی شهری است. یعنی اگر با همین وضع به این ساختار اتلافی ادامه دهیم درسال‌های آینده با بحران مواجه می‌شویم. این ناپایداری در عرصه‌های ذخایر طبیعی، تکنولوژی، شهرسازی، حقوق بشر، جامعه، فرهنگ و ... می‌باشد. بشر در تمامی‌ زمینه­ها برنامه­ریزی می‌کند تا سرعت رسیدن به بحران را کم کند. بخشی از این قضیه در گرو فرهنگ و جامعه است.

امروزه با افزایش مسائل زیست‌ محیطی مانند: بحران انرژی، اتلاف و تخریب منابع طبیعی و افزایش مواد زاید ناشی از توسعه شهرنشینی و صنعتی اثر انسان بر محیط نیز مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است؛ زیرا آن­ها بسیاری از این معضلات را ناشی از پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم رفتارهای انسان می‌دانند(فردوسی و همکاران، ۱۳۸6: 254).

ویلسون­(۱۹۹۳) با طرح فرضیه بیوفیلیا مطرح کرد که انسان­ها برای تعلق و ارتباط، به سایر موجودات زنده نیاز درونی دارند. بر­اساس این نظریه، انسان­ها به صورت ناهشیار می­کوشند با بقیه­ی موجودات، بهترین تمایلات عاطفی را شکل دهند و این پایه و اساس انگیزه­ی ما برای مراقبت و محافظت از محیط را فراهم می­کند. شواهد عشق و علاقه انسان­ها به موجودات زنده را می­توان در رغبت و علاقه­ی انسان به طبیعت، مناظر طبیعی، پرورش گیاهان در منزل و نگهداری حیوانات مشاهده کرد. پژوهش­های مختلف نیز نقش ارتباط با طبیعت بر رفتارهای جامعه پسند محیطی را تایید کردند. کالس، شوماچر و مانتادا­(۱۹۹۹) نشان دادند ارتباط با طبیعت ۲۵ تا ۳۹ درصد رفتارهای حفاظت از محیط­زیست را پیش­بینی می­کند. مایر و فرانتز­(۲۰۰۴) نیز روشن کردند که بین ارتباط و پیوستگی با طبیعت و رفتارهای محیطی همبستگی مثبتی وجود دارد. دوتچر، فینلی، لولاف و جانسون­(۲۰۰۷) نیز به این نتیجه رسیدندکه ارتباط با طبیعت،۱۰درصد واریانس رفتارهای محیطی را تبیین می­کند. کلایتون­(۲۰۰۳) نیز نشان دادکه شاخص­های هویت محیطی­با رفتارهای مسئولانه در مقابل محیط­زیست، مانند همکاری با سازمان­ها و نهادهای محیط­زیست همبستگی مثبتی دارد ­(عباس­زاده، 1390: 24).

بنابراین عامل اصلی در شکل­گیری مخاطرات زیست ‌محیطی انسان است. افراد هر اجتماعی بر­حسب شرایط و مقتضیات خاص اجتماعی، فرهنگی و شخصیتی خود، برخورد متفاوتی نسبت به محیط­­زیست دارند. این رفتارها ممکن است مثبت، محیط­گرایانه و مسئولانه باشد؛ یا برعکس، منفی و مخالف محیط ­زیست (نواح، ۱۳۹۰ : 69).

روابط انسان با محیط­زیست، از مسایل محوری تجزیه و تحلیل به حساب می­آید؛ زیرا به نظر آگاهان، محیط زندگی، رفتار انسان را محدود می­کند و آدمی با تغییر محیط ­زیست، حتی می­تواند رفتار سیاسی خود را تغییر ­دهد. از ارسطو تا امام خمینی (ره) کسی در رابطه با مساله تاثیر طبیعت، کمترین تردیدی به خود راه نمی­دهد، همگان بر ­این عقیده­اند که طبیعت محیط­ زیست، یکی از عوامل موثر در انسان است و تاثیر آن نیز همه ابعاد وجود انسان را، از جسم و روح (اخلاق، عواطف و فکر) آدمی شامل می­شود(شفیعی، 1388: 51-50).

در قرآن توجه به طبیعت، به عناوین مختلف به چشم می­خورد و انسان از این راه، به مطالعه، تدبر، تفکر، دقت و شناسایی طبیعت دعوت شده است و این دعوت دلالت برعظمت و اهمیت طبیعت دردیدگاه اسلام و پروردگار متعال نیز می­کند، این کتاب آسمانی نه تنها در فصاحت و بلاغت معجزه است بلکه از نظر علمی نیز دارای اعجاز فراوان می­باشد و بسیاری از آیات و اشارات آن در ارتباط با طبیعت مطابق با آخرین تحقیقات و اکتشافات روز است­(همان: ۲۶). طبیعت مورد توجه اسلام است و راز این توجه را می­توان در مسایلی، از جمله تاثیر غیر­قابل انکار محیط­زیست، در جسم و روان آدمی دانست. قابل تذکر است که تاثیر طبیعت در انسان به گونه­ای است که امروزه، دانش جدیدی را تحت نام «اکولوژی انسانی» به خود اختصاص داده است، جانداران به طور کلی از عوامل محیط خود اثر می­پذیرند و به نوبه خود بر روی آن اثر می­گذارند، ویژگی­های همه موجودات زنده اعم از گیاه، جانور و انسان نشأت گرفته از عوامل محیطی می­باشد. بی­شک محیط­زیست در تغذیه انسان و تغذیه، به نوبه خود در خصوصیات جسمی و روحی او اثر می­گذارد، دلیل ساده تاثیر محیط­زیست بر انسان همانا تفاوت­های ظاهری و فرهنگی ملل مختلف که در مکان­های متفاوت زندگی می­کنند است، گرچه در تعیین مقدار تاثیری که آدمی از محیط زیست خود می­پذیرد، میان صاحب­نظران مکتب­های جغرافیسم (جغرافیا­گرایی) و جغرافیای­انسانی اختلاف نظر ژرفی به چشم می­خورد، ولی حقیقت این است که طبیعت و محیط­ زیست در جسم و جان انسان، بدون تاثیر نمی­باشند؛ چنان ­که تاثیر انسان بر آن را نیز نمی­توان انکار کرد، از سوی دیگر با آکاهی انسان بر تاثیر طبیعت بر روی انسان و بالعکس هر از چندگاهی علم جدیدی با هدف مطالعه این­گونه تاثیرات به وجود می­آید­(همان: ۳۶-۳۷).

با اهمیت یافتن نقش دین در حفاظت از محیط ­­زیست، امیدی تازه برای حفاظت موثرتر از محیط­ زیست به وجود آمده است که موجب تعریف مبتنی بر دین از اخلاقیات زیست ‌محیطی شده است. بر این اساس دو دسته نظر در این رابطه وجود ­دارد: دسته اول نظریه­پردازانی هم­چون بنسون، سیمونز، باهرو هستند که بر رابطه دین، اخلاق و حفظ محیط ­زیست تاکید می­کنند و دسته دوم اندیشمندانی هم­چون وایت و توین بی که استدلال می‌کنند آموزه‌های دینی در حفظ محیط ­زیست تاثیری نداشته­اند.

از نظر بنسون برای رفع بحران‌های محیط­ زیست از دیدگاه‌های فلسفی، دینی و به ­ویژه اخلاقی کمتر سخنی به میان می‌آید. در حالی که بدون آموزش صحیح مباحث معنوی و اعتقادی، در فراگیرترین شکل فلسفی و اخلاقی آن­ها، هرچه از تباه شدن محیط­ زیست و ضرورت حفظ آن گفته شود، راه به جایی نخواهیم برد. مفاهیم اخلاق زیست ‌محیطی بر مبانی ارزشی استوارند. دراخلاق زیست‌ محیطی، نوع ارزش­گذاری انسان به طبیعت و اجزای آن و هم­چنین معیارهای ارزشی در تعیین نوع تعامل انسان با طبیعت، مهم هستند و این موضوعات به روشنی به مباحث نگرشی و هنجاری مرتبط می‌شوند. اگر نگرش، نوعی سوگیری مثبت یا منفی در برابر یک شی، یک شخص و یا رفتاری خاص تلقی گردد، آن­گاه اهمیت تاثیر ارزش‌های فرد؛ ارزش‌های اخلاقی در این سوگیری بیشتر روشن می‌شود، به این ترتیب ارزش‌های اخلاقی می‌توانند با شکل­دهی نگرش، تاثیر خود را بر رفتارهای حفاظتی و زیست ‌محیطی فرد بر­جای بگذارند­(بنسون، ۲۱:۱۳۹۳).

دراین میان سرمایه اجتماعی از جمله متغیرهایی است­که در تمام روابط اعضاء جامعه تاثیر دارد و یک سرمایه فردی نیست و زیر­مجموعه سرمایه انسان نیست چرا که این سرمایه متعلق به گروه­هاست و نه به افراد. هنجارهایی که شالوده سرمایه اجتماعی را تشکیل می‌دهند، در صورتی معنی دارد که بیش از یک فرد در آن سهیم باشد. سرمایه اجتماعی با توجه به علم سیاست و علم اقتصاد لزوماً چیز خوبی نیست، در این علوم همکاری و همیاری برای تمام فعالیت‌های اجتماعی خواه خوب یا بد ضروری است. از نظر فوکویاما سرمایه اجتماعی عبارت است از: هنجارهای غیر­رسمی‌ جا ­افتاده­ای که همکاری میان دو یا چند نفر را تشویق می‌کند، دامنه هنجارهایی که سرمایه اجتماعی را به وجود می‌آورند می‌تواند از هنجارهای متقابل بین دو دوست تا تمام آموزه‌های پیچیده و کاملاً جزء به جزء مانند مسیحیت و یا آیین کنفوسیوس را در بر­ بگیرد. آن­ها باید در رابطه انسانی واقعی جا­ افتاده باشند؛ هنجار متقابل به هنگام سر و کار داشتن با تمام مردم به طور بالقوه وجود دارد اما تنها به هنگام برخورد با دوستان بالفعل می‌شود، با این تعریف اعتماد، شبکه­ها، جامعه­مدنی و موارد دیگری­که با سرمایه اجتماعی همراه هستند تماماً آثار و نتایج سرمایه اجتماعی هستند نه اجزای تشکیل­دهنده آن. هر مجموعه­ای از هنجارهای جا ­افتاده، سرمایه اجتماعی را تشکیل نمی‌دهند، آن­ها باید به همکاری در گروه­ها منجر شوند و بنابراین با ارزش‌های معنوی سنتی چون صداقت، پای­بندی به تعهدات، عملکرد قابلیت اطمینان در انجام وظایف (وظیفه­شناسی)، رابطه متقابل و نظیر آن مرتبط هستند­(فوکویاما، 1385: 13-10).

نواح و همکاران­(۱۳۹۰) تحقیقی باعنوان بررسی رابطه بین میزان دین­داری با ارزش­ها و رفتارهای زیست ‌محیطی شهروندان شهر اهواز انجام داده­اند. روش بررسی دراین تحقیق، پیمایشی و ابزار سنجش پرسشنامه است. نمونه تحقیق شامل ۴۰۰ نفر از ساکنان شهر اهواز است که از طریق نمونه­گیری خوشه­ای انتخاب شده­اند. هدف از این تحقیق بررسی رابطه میزان دین­داری با ارزش­ها و رفتارهای زیست ‌محیطی در شهر اهواز است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که بین متغیرهای سن، جنس و تحصیلات با رفتار زیست ‌محیطی رابطه معناداری وجود دارد.

صالحی و امام‌قلی­(۱۳۹۱) تحقیقی دیگر با عنوان بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای زیست‌ محیطی، (مطالعه موردی استان کردستان) انجام داده‌اند. روش تحقیق در این پژوهش از نوع پیمایشی است و نمونه آماری شامل ۴۴۰ نفر از افراد بالای ۱۸ سال ساکن در مناطق شهری استان کردستان بوده که با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای انتخاب شده­اند. هدف اصلی این پژوهش پاسخ به این سوال است که آیا با افزایش و یا کاهش سرمایه اجتماعی، در رفتارهای زیست‌ محیطی تغییری به­وجود می‌آید یا خیر؟ نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که، با وجود شرایط نامناسب و امکانات محدود زیست ‌محیطی دراستان کردستان، رفتارهای مسئولانه زیست‌محیطی افراد مورد مطالعه در حد بالایی بوده است و یافته­ها حاکی از آن است که، سرمایه اجتماعی افراد مورد مطالعه در حد نزدیک به متوسط است. آزمون فرضیه نشان می‌دهد که بین سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیست ‌محیطی رابطه مثبت و مستقیمی ‌وجود دارد.

عباس­زاده­(۱۳۹۳) تحقیقی با عنوان بررسی تحلیل عاملی تاییدی و همسانی درونی مقیاس ارتباط و پیوستگی با طبیعت در دانشجویان را انجام داده است. هدف از این تحقیق بررسی ساختار عاملی پرسشنامه ارتباط با طبیعت (NR-SCALE) نیسبت و همکاران با استفاده از رویکرد تحلیل عاملی تاییدی بوده است. در این تحقیق ۳۰۰ نفر دانشجوی کارشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز به عنوان نمونه با روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای انتخاب شده­اند. در این پژوهش، پرسشنامه این مقیاس ترجمه شده و این مقیاس شامل ۲۱ گویه در طیف لیکرت است که در مقیاس ترجمه ­شده به فارسی چهار گویه به دلیل بار عاملی کمتر حذف شده­اند. در­ مجموع، نتایج این پژوهش به تقویت این ایده منجر شده است که مقیاس ارتباط با طبیعت نیسبت و همکاران، یک ابزار روایی و پایایی درپیش­بینی رفتارهای مراقبت از محیط زیست است که استفاده از این ابزار در مطالعات و ارزیابی رفتارهای مراقبت زیست­محیطی شهروندان می­تواند موثر باشد.

وان لیر و دانلپ­(۱۹۸۰) بیست و یک مطالعه را، که بین سال­های ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۸ انجام گرفته مرور کرده­اند و در همه آن­ها با برخی یا همه متغیر‌های زیر برخورد داشته­اند­: سن، طبقه اجتماعی (درآمد، تحصیل و شغل)، محل سکونت­، گرایش سیاسی، ایدئولوژی سیاسی و جنس. آن­ها نتیجه گرفته­اند که افراد جوان­تر، تحصیل­ کرده­تر و لیبرال­تر دغدغه بیشتری در مورد محیط­­ زیست دارند تا افراد مسن­تر، کم سوادتر و محافظه­کارتر.

بنابر آن‌چه مطرح شد، هدف تحقیق حاضر مطالعه رابطه سرمایه اجتماعی و دین­داری با احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت نزد دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحد تبریز می‌باشد.

 

فرضیه­های تحقیق

۱. بین میزان سرمایه اجتماعی دانشجویان و میزان احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت رابطه وجود دارد.

2. بین میزان دین­داری دانشجویان و میزان احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت رابطه وجود دارد.

3. بین سن دانشجویان و احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت رابطه وجود دارد.

4. بین جنس دانشجویان (زن و مرد)  و میزان احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت تفاوت وجود دارد.

 

تعریف نظری و عملیاتی متغیرها

متغیر وابسته: احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت

متغیرهای مستقل: دین­داری، سرمایه اجتماعی و متغیرهای زمینه­ای

 

تعریف نظری

ارتباط و پیوستگی با طبیعت

عبارت از این است که افراد تا چه اندازه خودشان را جزئی ازطبیعت می­دانند. شولتز معتقد است جهان طبیعی به سادگی یک سیستم مکانیکی است که انسان­ها می­توانند از آن بهره­برداری یا آن را تخریب کنند­(شولتز، ۲۰۰0: 391).

 

دین­داری

دین­داری یعنی داشتن اهتمام دینی به نحوی که نگرش، گرایش و کنش­های فرد را متاثر سازد. (شجاعی­زند، ۱۳۸4: 37).

 

سرمایه اجتماعی

از نظر مفهومی، سرمایه اجتماعی وجوه گوناگون سازمان اجتماعی نظیر (اعتماد، هنجارهای جمعی و شبکه­های اجتماعی) را در بر می­گیرد که با تسهیل اقدامات هماهنگ، موجب بهبود کارایی جامعه می­شوند(پاتنام، ۱۹۹۵).

 

 

 

 

 

 

تعاریف عملیاتی

ارتباط و پیوستگی با طبیعت

برای سنجش این متغیر از ترکیبی از گویه­های پرسشنامه نیسبت و همکاران و پرسشنامه­های پژوهشگران قبلی استفاده شده است که شامل سوالاتی چون (ارتباط گسترده با همه موجودات جهان، غیر ضروری بودن محافظت از طبیعت، علاقه نسبت به پاکیزگی محیط­ زیست و ...) می­باشد.

 

دین­داری

در سنجش میزان دین­داری با الهام از سنجه به کار رفته توسط پژوهشگران قبلی استفاده شده است که شامل سوالاتی چون (امر به معروف و نهی از منکر، انجام فرایض دینی و احساس ترس از خداوند) می­باشد.

 

سرمایه اجتماعی

در این پژوهش با توجه به تعریف پاتنام برای سنجش و اندازه­گیری سازه سرمایه اجتماعی از منابع مشارکت مدنی شامل سه مولفه (اعتماد اجتماعی، هنجارهای اجتماعی و شبکه­های اجتماعی) که شامل سوالاتی چون (برنامه رسانه­های جمعی، شرکت در کاشت نهال، شرکت در برنامه زیست­ محیطی، فعالیت در شبکه­های اجتماعی و ...) می­باشد، استفاده می­شود.

 

روش تحقیق

روش تحقیق دراین پژوهش باتوجه به موضوع تحقیق، روش پیمایش می‌باشد. جامعه آماری پژوهش کل دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحد تبریز می‌باشد که تعداد آن‌ها ۳۱۴۴۷ نفر می‌باشد، که از این تعداد ۱۳۲۸۹ نفر زن و ۱۸۱۵۸ نفر مرد می‌باشد. حجم نمونه تحقیق بر اساس فرمول کوکران ۳۲۳ نفر به دست آمد که از این تعداد ۱۳۶ نفر زن و ۱۸۷ نفر مرد تعیین شد. نمونه‌های تحقیق با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای متناسب باحجم طبقات (رشته تحصیلی و جنسیت) انتخاب شد. ابزار تحقیق در مطالعه حاضر پرسشنامه بود. اعتبار ابزار به صورت صوری تایید گردید و با وجود این ­که پایایی ابزار چندین بار مورد تایید قرار گرفته است، درجامعه مورد بررسی نیز مجدداً از طریق پیش­آزمون مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمون پایایی به شرح جدول شماره (1)، به دست آمد:

 

جدول شماره (1): نتایج آزمون آلفای کرونباخ

متغیر	مقدار آلفا
احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت	74/0
دین­داری	84%
سرمایه اجتماعی	72%

یافته‌های تحقیق

در مطالعه حاضر، میانگین سنی پاسخگویان ۲۴ سال بوده است، در این میان جوان­ترین پاسخگو ۱۸ و مسن­ترین آن ۴۴ ساله بوده است. از نظر وضعیت سرمایه اجتماعی میانگین 26/46 درصد به دست آمد، کمترین میزان سرمایه اجتماعی 5/12 درصد و بالاترین 25/81 بوده است. از نظر وضعیت دین­داری میانگین 53/66 درصد را بدست آوردند، در این میان کمترین میزان دین­داری 5/12 و بالاترین 100 بوده است و میانگین وضعیت احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت در بین نمونه‌های تحقیق 31/52 درصد به دست آمد، در این میان کمترین میزان احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت 38/15 درصد و بالاترین 92/76 درصد به دست آمد.

- بین میزان سرمایه اجتماعی دانشجویان و میزان احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت رابطه وجود دارد.

جهت آزمون رابطه میزان سرمایه اجتماعی دانشجویان و میزان احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. سطح معناداری در این آزمون 365/0 به دست آمد، بنابراین بین سرمایه اجتماعی دانشجویان و احساس ارتباط و پیوستگی رابطه معنادار وجود ندارد.

 

جدول شماره (2):  ضریب همبستگی پیرسون و سطح معناداری

رابطه سرمایه اجتماعی و احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت

متغیر	سرمایه اجتماعی
احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت	019/0-r= 365/0sig= 323N=

 

 

 

 

 

 

 

یافته تحقیق با یافته صالحی­(۱۳۹۱) ناهمسو می‌باشد و هم­چنین با نظریه‌های بوردیو، فوکویاما و پاتنام هم‌راستا نمی‌باشد، دلیل این امر می‌تواند همگن بودن جامعه مورد بررسی باشد، زیرا جامعه آماری مطالعه حاضر فقط دانشجویان بودند، هر­چند تفاوت‌هایی در میزان برخورداری از سرمایه اجتماعی قابل مشاهده و تایید است اما همگن بودن سطح تحصیلات و پراکندگی محدود سنی دانشجویان عواملی هستندکه سرمایه اجتماعی را تحت­تاثیر قرار می‌دهد و فاصله­ها را کمتر می‌نماید، بنابراین به نظر می‌رسد درصورتی­­که تحقیق در جامعه آماری متفاوت با جامعه آماری ناهمگن مثل شهروندان انجام ­پذیرد نتایج متفاوتی با یافته تحقیق و همسو با یافته صالحی و همکاران به دست بیاید.

- بین میزان دین­داری دانشجویان و میزان احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت رابطه وجود دارد.

جهت آزمون رابطه میزان دین­داری دانشجویان و میزان احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. نتیجه آزمون 000/0 با همبستگی 278/0 به دست آمد، بنابراین بین دین­داری دانشجویان و احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت رابطه معنادار ومثبت وجود دارد.

جدول شماره (3): ضریب همبستگی پیرسون و سطح معناداری

رابطه دین­داری و احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت

متغیر	دین­داری
احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت	278/0r= 000/0sig= 323N=

 

 

 

 

یافته‌های تحقیق با یافته‌های ادهمی­‌(۱۳۸۹) و نواح و همکاران­(۱۳۹۰) همسو می‌باشد. هم­چنین یافته‌های تحقیق با نظریه، بنسون همراستا می‌باشد. طبق نظریه او ارزش‌های اخلاقی می‌توانند با شکل­دهی نگرش، تاثیر خود را بر رفتارهای حفاظتی و زیست ‌محیطی فرد بر جای بگذارند.

- بین سن دانشجویان و میزان احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت رابطه وجود دارد.

جهت آزمون رابطه میزان سن دانشجویان و میزان احساس ارتباط و پیوستگی آنان باطبیعت از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. همان­گونه که در جدول شماره (4) ملاحظه می‌شود، سطح معناداری 041/0 با همبستگی 09/0 به دست آمده است، بنابراین بین سن دانشجویان و احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت رابطه معنادار و مثبت وجود دارد.

 

جدول شماره (4): ضریب همبستگی پیرسون و سطح معناداری

رابطه سن و احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت

متغیر	سن
احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت	09/0r= 041/0sig= 323N=

 

 

 

 

یافته‌های تحقیق با یافته‌های ادهمی‌(۱۳۸۹)­، نواح و همکاران­(۱۳۹۰)، بلیکی­(۱۹۹۲) و وان لیر و دانلپ­(۱۹۸۰) همسو می‌باشد.

- بین دانشجویان زن و مرد ازنظر میزان احساس ارتباط و پیوستگی آنان با طبیعت تفاوت وجود دارد.

جهت آزمون تفاوت میزان احساس ارتباط و پیوستگی دانشجویان با طبیعت بر اساس جنس، از آزمون t استفاده گردید. نتایج به دست آمده از آزمون همان­گونه که در جدول شماره (6) ملاحظه می‌شود، سطح معنادار 05/0 به دست آمده است، به این معنا که بین احساس ارتباط و پیوستگی دانشجویان با طبیعت دانشجویان مرد و دانشجویان زن تفاوت معنادار وجود­ دارد و همان­گونه که درجدول (5) ملاحظه می‌شود، دانشجویان مرد با میانگین 56/53 نسبت به دانشجویان زن از احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت بیشتری برخوردار هستند.

جدول شماره (5): مقایسه توصیفی احساس ارتباط و پیوستگی  با طبیعت به تفکیک جنس

جنس	تعداد	میانگین	انحراف معیار	خطای معیار میانگین
زن	136	39/51	19/10	74/0
مرد	187	56/53	12/9	78/0

 

جدول شماره (6): آزمون تفاوت میانگین و یک­نواختی واریانس‌های

احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت به تفکیک جنس

آزمون لون برای برابری واریانس­ها
مقدارF	سطح معنی­داری	مقدارt	درجه آزادی	سطح معنی­داری
69/1	194/0	96/1-	321	05/0

 

- پیش­بینی میزان احساس ارتباط و پیوستگی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحد تبریز بر اساس متغیرهای مستقل تحقیق

جهت پیش­بینی میزان احساس ارتباط و پیوستگی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی‌ واحد تبریز بر اساس متغیرهای مستقل تحقیق از رگرسیون گام به گام استفاده گردید و از متغیرهای تحقیق دو متغیر دین­داری و سن در مدل رگرسیونی باقی­ماندند، همان­گونه که در جدول شماره (7) مشاهده می­شود، نتایج زیر به دست آمد:

-  متغیر دین­داری ۷ درصد احساس ارتباط و پیوستگی دانشجویان با طبیعت را تبیین می‌کند.

-  متغیر سن 1۵ درصد احساس ارتباط و پیوستگی دانشجویان با طبیعت را تبیین می‌کند.

 

 

 

 

 

جدول شماره (7): تحلیل واریانس رگرسیون چندمتغیره احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت

متغیر	ضریب همبستگی چندگانه	ضریب تبیین (r2)	ضریب تبیین تصحیح­شده	خطای معیار تبیین	دوربین واتسون
دین­داری	278/0	07/0	074/0	43/9	327/2
سن	392/0	154/0	143/0	07/9

 

جدول شماره (8): تحلیل واریانس رگرسیون چندمتغیره احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت

رگرسیون باقی­مانده	منبع تغییرات	درجه آزادی	مجذورات میانگین	کمیت F	سطح معنی‌داری
دین­داری	039/2384	3	039/2384	807/26	000/0
سن	952/4763	4	988/1190	473/14	000/0

 

جدول شماره (9): متغیرهای باقی­مانده مدل رگرسیونی

متغیر	B	Beta	T	Sig
دین­داری	13/0	238/0	55/4	000/0
سن	299/0	118/0	25/2	0/025

 

نتایج تحلیل رگرسیونی نشان می‌دهد که از میان متغیرهای مستقل تحقیق، متغیرهای دین­داری و سن در مدل باقی­مانده­اند و بقیه از مدل رگرسیونی خارج شده­اند.

 

بحث و نتیجه­گیری

در رویکرد روان­شناسی محیطی برای ارتقاء رفتارهای مراقبت از محیط، بر ارتباط انسان با طبیعت؛ یعنی تمایلات عاطفی، عشق ذاتی و درونی تاکید می­شود. ارتباط و پیوستگی با طبیعت، عبارت از این است که افراد تا چه اندازه خودشان را جزئی از طبیعت می­دانند. متاسفانه بیشتر انسان­ها تمایل دارند جهان را براساس یک "خود کامل" و یک "دیگری" بنگرند و براین اساس، جهان را به بخش­های مجزا تجزیه می­کنند. دراین حالت "خود" در این­جا و نزدیک و همه چیز "دیگری" درخارج و دورتر قرار دارند. تجزیه و تحلیل­های این­­چنینی این تصور را تقویت می­کند که جهان طبیعی به سادگی یک سیستم مکانیکی است که انسان­ها می­توانند از آن بهره­برداری، یا آن را تخریب کنند. محققان وابستگی درونی تمام حیات را مورد تاکید قرار می­دهند و بر نقش بشر به عنوان بخشی از اکوسیستم زمین و طبیعت، غیر سلسله­ مراتبی که درآن تمام اجزا یک­دیگر را متاثر می­سازند، تاکید می­کنند. ویلسون­(۱۹۹۳) با طرح فرضیه­ بیوفیلیا معتقد بود که انسان­ها برای تعلق و ارتباط، به سایر موجودات زنده نیاز درونی دارند. بر اساس این نظریه، انسان­ها به صورت ناهشیار می­کوشند با بقیه­ی موجودات، بهترین تمایلات عاطفی را شکل­دهند و این پایه و اساس انگیزه­ ما برای مراقبت و محافظت از محیط را فراهم می­کند. شواهد عشق و علاقه­ی انسان­ها به موجودات زنده را می­توان در رغبت و علاقه­ انسان به طبیعت، مناظر طبیعی، پرورش گیاهان در منزل و نگهداری حیوانات مشاهده کرد.

مطالعات متعددی به بررسی تاثیر دانش بر رفتار پرداخته­اند. قزب اقلو و اکویت­(۲۰۰۲) نیز بر اساس نتایج فراتحلیل هینز مطالعه­ای در کشور ترکیه انجام دادند. نتایج مطالعه آن­ها نشان داد سطح آموزش و دانش بیشترین تاثیر را بر رفتارهای محیطی دارد که این در تقابل با نتایج هینز بود. زیرا در مطالعه هینز، دانش رتبه پنجم را برای تاثیر بر رفتارهای مثبت محیطی داشت و تعهد شفاهی بیشترین تاثیر را بر رفتارهای مثبت محیطی داشت. تامپسون و برتون­(۱۹۹۴) بر این اساس، دو نگرش انسان ­مدارانه و محیط ­مدارانه را که هر دو بیانگر نگرش مثبت به محیط هستند، مطرح می‌کنند. فریتیوف معتقد است که تحصیل آگاهی زیست ‌محیطی نخستین گام در راه نیل به پایداری است و اساساً شرط بقای آینده بشریت آگاهی زیست‌ محیطی، توانایی فهم اصول شناخت محیط زیست و زندگی کردن بر پایه آن­هاست. کایزر و همکاران معتقدند افرادی­ که آگاهی بیشتری درباره مسائل زیست ‌محیطی دارند، به محیط ­زیست و مسائل آن حساس می‌شوند و در نتیجه رفتارهای مسئولانه­ای در برابر محیط­ زیست در­ پیش می‌گیرند. تومه در مقام نویسنده­ای محیط­گرا، معتقد است که میزان احترام شهروندان هر جامعه به اخلاق محیطی و حفاظت از محیط طبیعی، از جمله معیارهای سنجش میزان توسعه فرهنگی در آن جامعه محسوب می­شود. تومه معتقد است بایستی با پذیرش اخلاق محیطی به توسعه بعدی­­فرهنگی بخشید. هدف نهایی آموزش­ها و اخلاق محیطی، ایجاد تقویت رفتار ایده­آل محیطی است. بین محیط­ زیست و توسعه فرهنگی ارتباط متقابل وجود دارد­، اگر توسعه دارای بعد فرهنگی باشد بهتر می­توان از محیط­ زیست حفاظت کرد و اگر محیط­زیست محافظت شود، این عمل سبب تقویت هویت فرهنگی خواهد شد. بدین ترتیب هدف نهایی، مترادف ساختن توسعه با فرهنگ است. گیدنز برخلاف جامعه­شناسان کلاسیک، به موضوع­های محیط زیستی و جایگاه طبیعت در نظریه اجتماعی خود توجه بیشتری نشان داده است. توجه او به محیط­ زیست درنظریه جهانی ­شدن خود را آشکار می­کند، به بیان او در سنت­های فکری که با جامعه­شناسی آمیخته­اند، مشغله­های زیست ­بومی چندان جایی ندارند. صنعت­گرایی، دنیایی ترسناک­تر آفرید، به طوری که با دگرگونی زیست ­محیطی زیان­آوری رخ می­دهد که هیچ­کس بر روی کره ­زمین از تاثیر آن برکنار نیست. گیدنز سیاست­های زیست­ محیطی را پیشرفت­هایی می­داند که به سمت اخلاقی شدن نظم اجتماعی، نهادها و روابط گرایش دارد و این نکته برای او بسیار ارزش­مند است. او جنبش­های زیست ­محیطی را کوششی می­داند برای استقرار فردی بنیادهای اخلاقی و امنیت هنجاری در زندگی مردم. اخلاقیاتی که وی آن را می­پسندد آن اصولی هستندکه در دنیای امروزی و شهرنشینی ازبین رفته­اند. یکی از پدیده­های نوسازی شهری، از دست رفتن حس زندگی در میان نظم طبیعی است، زندگی در محیط شهری، مردم را از واقعیات دنیای طبیعی و وابستگی جامعه به آن دور می­کند. هات استاد الهیات و رئیس مرکز مطالعات علم و دین دانشگاه جرج تاون آمریکا در بیان دیدگاه تعارض دین با محیط­ زیست، جهت­گیری دین به سوی جهان فوق­طبیعی را علت این می‌داندکه برای حیات بر روی این سیاره ارزش بسیارکمی‌ قائل باشد و به رفاه جهان نیندیشد. وی چنین می‌گوید: یک اصل اساسی اخلاق زیست ‌محیطی آن است که زمین را خانه واقعی خود تلقی کنیم. اما دین نمی‌تواند این جهان را به عنوان خانه ما بپذیرد. دین به ما می‌گوید ما صرفاً زائران یا مسافران روی زمین هستیم. چگونه این دیدگاه غیر دینی می‌تواند ادعا کند که بوم شناسی را جدی بگیرید؟ بی‌وطنی جهانی که دین حکایت از آن دارد نمی‌تواند به اندازه کافی انرژی اخلاقی فراهم­کند تا به نهضت بوم‌شناسی کمک­کند. درمطالعه حاضر نیز بین متغیرهای سرمایه اجتماعی و وضعیت دین­داری با احساس ارتباط و پیوستگی با طبیعت رابطه معنادار به دست آمد و نتایج به دست آمد و یافته‌های تحقیق هم­راستا با نظریات فوق است.

 

پیشنهادهای تحقیق

- سازمان‌های مربوطه از جمله صدا­و­سیما، مردم و به ­ویژه جوانان را با پرداختن به برنامه‌های ویژه لزوم مراقبت از طبیعت و خطرات و پیامدهای عدم محافظت از محیط­زیست و تخریب آن را بشناسانند.

- مسئولان جامعه ما میزگردهای علمی ‌در باب آشنایی با طبیعت و اسرار نهفته در دل آن را به روش‌های سمعی- بصری، همواره در صحنه جامعه، ترتیب داده و در سطوح مختلف جامعه از این طریق به گسترش اطلاعات عمومی‌ مردم بپردازند.

- موضوع تحقیق به صورت کیفی نیز مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      منابع

بری، ج. (۱۳۸۰). محیط­زیست و نظریه اجتماعی. ترجمه: ح، پویان و دیگری. تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.

بنسون، ج. (۱۳۹۳). اخلاق محیط­زیست. ترجمه: ع، وهاب­زاده. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. چاپ دوم.

حشمت، م؛ و همکاران. (۱۳۸۹). بررسی میزان سرمایه اجتماعی در میان گروه‌های اجتماعی (منطقه حاشیه­نشین و غیرحاشیه­نشین شهر مراغه). مطالعات جامعه­شناسی. سال دوم، شماره ششم، صص43-27.

ساتن، ف. (۱۳۹۲). درآمدی بر جامعه­شناسی محیط­زیست. ترجمه: ص، صالحی. تهران: انتشارات سمت.

شایان مهر، ع، ر. (۱۳۸۸). دایرة­المعارف تطبیقی علوم اجتماعی. تهران: انتشارات کیهان.

شبیری، م؛ و همکاران. (۱۳۹۳). بررسی عوامل موثر بر ایجاد اخلاق زیست‌محیطی در شهروندان جهان. مجله معرفت. سال بیست و سوم، شماره ۲۰۱، صص 95-83­.

شجاعی‌زند، ع. (۱۳۸۴). مدلی بر سنجش دین­داری در ایران. مجله جامعه­شناسی ایران. دوره ششم، شماره اول، صص 66-34­.

شفیعی مازندرانی، م؛ و دیگری. (۱۳۸۸). طبیعت و انسان. قم: انتشارات برگزیده. چاپ اول.

صالحی، ص؛ و دیگری. (۱۳۹۱). بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای زیست‌محیطی، (مطالعه موردی استان کردستان). مجله جامعه­شناسی ایران. دوره سیزدهم، شماره چهارم، زمستان، صص 115-90­.

عباس‌زاده، م؛ و همکاران. (۱۳۹۰). بررسی تحلیل عاملی تاییدی و همسانی درونی مقیاس ارتباط و پیوستگی با طبیعت در دانشجویان مقیاسی در حوزه جامعه­شناسی و روان­شناسی محیط­زیست. مجله جامعه‌شناسی کاربردی. سال بیست و دوم، شماره چهارم، صص 34-19­.

فوکویاما، ف. (۱۳۸۵). پایان نظم سرمایه اجتماعی و حفظ آن. ترجمه: غ، توسلی. تهران: نشرحکایت قلم نوین. چاپ دوم.

کریمی، ز. (۱۳۸۹). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و سلامت زیست‌محیطی در بین دانشجویان دانشکده‌های دندانپزشکی و پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز. پایان­نامه کارشناسی­ارشد جامعه­شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی‌ تبریز.

نواح، ع؛ و همکاران. (۱۳۹۰). بررسی رابطه بین میزان دین­داری با ارزش­ها و رفتارهای زیست‌محیطی شهروندان اهواز. مجله مطالعات شهری. سال اول، شماره اول، صص 98-77­.

Putnum, R. (1995). The strangedisappearance of civic America. policy. Autumn.

Schultz, P.W. (2000). Empathizing with nature: the effects of perspective taking on concern for environmental issues. Journal of Social Issues. V.56, P.p: 391-406.

 

 

---

[1]. دانشجوی کارشناسی­ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز­، گروه علوم اجتماعی؛ تبریز­-  ایران.

E-mil: [e-mail]

 

[2]. عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، گروه علوم اجتماعی؛ تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

E-mil: [e-mail]

 

مراجع

بری، ج. (۱۳۸۰). محیط­زیست و نظریه اجتماعی. ترجمه: ح، پویان و دیگری. تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.

بنسون، ج. (۱۳۹۳). اخلاق محیط­زیست. ترجمه: ع، وهاب­زاده. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. چاپ دوم.

حشمت، م؛ و همکاران. (۱۳۸۹). بررسی میزان سرمایه اجتماعی در میان گروه‌های اجتماعی (منطقه حاشیه­نشین و غیرحاشیه­نشین شهر مراغه). مطالعات جامعه­شناسی. سال دوم، شماره ششم، صص43-27.

ساتن، ف. (۱۳۹۲). درآمدی بر جامعه­شناسی محیط­زیست. ترجمه: ص، صالحی. تهران: انتشارات سمت.

شایان مهر، ع، ر. (۱۳۸۸). دایرة­المعارف تطبیقی علوم اجتماعی. تهران: انتشارات کیهان.

شبیری، م؛ و همکاران. (۱۳۹۳). بررسی عوامل موثر بر ایجاد اخلاق زیست‌محیطی در شهروندان جهان. مجله معرفت. سال بیست و سوم، شماره ۲۰۱، صص 95-83­.

شجاعی‌زند، ع. (۱۳۸۴). مدلی بر سنجش دین­داری در ایران. مجله جامعه­شناسی ایران. دوره ششم، شماره اول، صص 66-34­.

شفیعی مازندرانی، م؛ و دیگری. (۱۳۸۸). طبیعت و انسان. قم: انتشارات برگزیده. چاپ اول.

صالحی، ص؛ و دیگری. (۱۳۹۱). بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای زیست‌محیطی، (مطالعه موردی استان کردستان). مجله جامعه­شناسی ایران. دوره سیزدهم، شماره چهارم، زمستان، صص 115-90­.

عباس‌زاده، م؛ و همکاران. (۱۳۹۰). بررسی تحلیل عاملی تاییدی و همسانی درونی مقیاس ارتباط و پیوستگی با طبیعت در دانشجویان مقیاسی در حوزه جامعه­شناسی و روان­شناسی محیط­زیست. مجله جامعه‌شناسی کاربردی. سال بیست و دوم، شماره چهارم، صص 34-19­.

فوکویاما، ف. (۱۳۸۵). پایان نظم سرمایه اجتماعی و حفظ آن. ترجمه: غ، توسلی. تهران: نشرحکایت قلم نوین. چاپ دوم.

کریمی، ز. (۱۳۸۹). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و سلامت زیست‌محیطی در بین دانشجویان دانشکده‌های دندانپزشکی و پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز. پایان­نامه کارشناسی­ارشد جامعه­شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی‌ تبریز.

نواح، ع؛ و همکاران. (۱۳۹۰). بررسی رابطه بین میزان دین­داری با ارزش­ها و رفتارهای زیست‌محیطی شهروندان اهواز. مجله مطالعات شهری. سال اول، شماره اول، صص 98-77­.

Putnum, R. (1995). The strangedisappearance of civic America. policy. Autumn.

Schultz, P.W. (2000). Empathizing with nature: the effects of perspective taking on concern for environmental issues. Journal of Social Issues. V.56, P.p: 391-406.