مقایسه نقش و ویژگی های دبیران در شاهنامه و تاریخ بیهقی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 7، شماره 23، خرداد 1394، صفحه 32-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فریده سمیعی¹؛ فاطمه حیدری^{* 2}

¹دانش آموخته دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد کرج، دانشگاه آزاداسلامی، کرج، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی ، کرج، ایران

چکیده

پیدایش دبیر درایران سابقه­ای بس طولانی دارد.با توجه به ضرورت و اهمیت حضوردبیران در دربار، شاهان نقش­ها و وظایف خاص به آنها می­بخشیدند و با شرایط و ویژگی­های منحصر به فرد خود، در طبقه­ای خاص قرارمی­گرفتند.شاهنامه و تاریخ بیهقی دو روایتگر معاصر، تاریخ ایران را با صداقت و دقت در دو عهد متفاوت ساسانی و غزنوی به تصویر می­کشند و به معرفی نقش و وظایف دبیران در دربار می­پردازند از شرایط و وظایف یکسان آنها می­توان دریافت که دبیری پیشه­ای با اهمیت و برای جامعه­ی دربار ضروری محسوب می شده است .
 این مقاله با هدف شناخت نقش و ویژگی­های دبیران درمقایسه با آنچه که تاریخ بیهقی و شاهنامه از آن  روایت می­کنند به رشته تحریر درآمده تا نشان دهنده­آن باشد که دبیران از عصر ساسانی تا غزنوی با ویژگی­های متعدد خود نقش و وظایف خاص داشته­اند؛ نه تنها بعد زمان، ویژگی های آنان را از بین نبرده و آیین­های آن­ها را منسوخ نکرده، بلکه رو به تکامل هم نهاده است.

کلیدواژه‌ها

پیدایش دبیر؛ نقش دبیر؛ ویژگی های دبیر؛ امتیازات دبیر

مراجع

1- ابن اسفندیار،بهاءالدین محمد(1389)،تاریخ طبرستان،تصحیح عباس اقبال آشتیانی،چاپ اول،تهران:انتشارات اساطیر.

2- ابن بلخی،(بی نا)(1363)،فارس نامه، گای لیسترانج و رینولد الن نیکلسون،چاپ دوم، تهران:انتشارات دنیای کتاب.

3-ابن مسکویه ،(1373)، تجارب الامم فی اخبار ملوک العربوالعجم،تصحیح انزابی نژاد و یحیی کلانتری ،چاپ اول،مشهد:انتشارات دانشگاه فردوسی .

4- انوری،حسن (1373)،اصطلاحات دیوانی غزنوی و سلجوقی ،چاپ دوم،تهران :انتشارات کتابخانه طهوری.

5- باسورث ،ادموند کلیفورد(1378)،تاریخ غزنویان،ترجمه حسن انوشه ،جلد1و2 ،چاپ دوم،تهران:انتشارات امیر کبیر.

6- بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین(1370)،تاریخ بیهقی،تصحیح غنی و فیاض ،چاپ چهارم، تهران:انتشارات خواجو.

7– پور داود،ابراهیم(1380)،فرهنگ ایران باستان ،چاپ اول، تهران:انتشارات اساطیر.

8- ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل(1368) ،تاریخ ثعالبی (غررالاخبار ملوک فرس وسیرهم)،ترجمه محمد فضایلی،چاپ اول،تهران:انتشارات قطره..

9- جهشیاری، ابو عبدالله محمد بن عبدوس (1348)،الوزراوالکتاب ،ترجمه ابوالفضل طباطبایی،چاپ اول، تهران:انتشارات تابان

10 - خطیبی،حسین(1375)،فن نثر در ادب فارسی،چاپ دوم، تهران:انتشارات زوار.

11- خوارزمی ،ابو عبدالله محمد بن احمد(1347)،مفاتیح العلوم ، ترجمه حسین خدیو جم،چاپ اول، تهران:انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

12- -خیام،حکیم عمر (1380)، نوروز نامه،مجتبی مینوی،چاپ اول،تهران:اساطیر.

13- دهخدا،علی اکبر(1377) ،لغت نامه،چاپ دوم ،تهران :انتشارت دانشگاه تهران.

 14- سرامی،قدمعلی(1373)،از رنگ گل تا رنج خار ،چاپ دوم،تهران:انتشارات علمی فرهنگی.

15- صفا،ذبیح الله(1387)، حماسه سرایی در ایران ،چاپ چهارم،تهران: انتشارات فردوس .

16- طوسی ،خواجه نصیر الدین(1387)، اخلاق ناصری ، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری ،چاپ ششم، تهران: انتشارات خوارزمی.

17-عتبی،محمد بن عبد الجبار(1382)، تاریخ یمینی، ترجمه ابوشرف ناصح بن ظفر جرفادقانی،تصحیح جعفر شعار، چاپ چهارم،تهران:علمی و فرهنگی.

18-عقیلی ، سیف الدین حاجی بن نظام(1337)،آثار الوزرا،تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی، چاپ اول، تهران :دانشگاه تهران.

19-عنصر المعالی، کی کاووس(1373) قابوس نامه، غلامحسین یوسفی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

20- غزالی طوسی، محمدبن محمدبن محمد(1351)،نصیحةالملوک،تصحیح جلالالدین همایی ،چاپ اول ، تهران:انتشارات انجمن آثار ملی .

21- فردوسی ، حکیم ابوالقاسم(1373)، شاهنامه،به کوشش سعید حمیدیان (بر اساس چاپ مسکو)،چاپ اول، تهران: انتشارات قطره.

22- قبادیانی ، ناصر خسرو(1378)،دیوان اشعار،تصحیح مجتب مینوی و مهدی محقق،تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

23- قلقشندی،ابوالعباس احمد(1335ه)، صبح الاعشی فی صناعةالانشا،قاهره.

24- کریستین سن ،آرتور(1348)،ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی ، چاپ اول،تهران:انتشارات نگاه.

25- گردیزی،عبدالحی بن ضحاک بن محمود(1348)، زین الاخبار، به اهتمام رحیم ملک زاده،چاپ اول، تهران:انتشارات دانشگاه تهران.58

26-گیرشمن،رومن(1391)،تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین ،چاپ سوم ،تهران:انتشارات نیک فرجام.      

27-مسعودی،(1374)،مروج الذهب،ترجمه ابوالقاسم پاینده،جلد اول، چاپ اول، تهران:انتشارات علمی فرهنگی .

28-میراحمدی،مریم(1368)،نظام حکومت ایران در دوره اسلامی ،چاپ اول،تهران:موسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی .

29-میهنی،عبدالخالق(1389)،آیین دبیری، تصحیح اکبر نحوی،چاپ اول،تهران:نشر دانشگاهی.

30-ناجی ،محمد رضا(1386)،تاریخ و تمدن اسلامی در قلمروسامانیان، چاپ اول،تهران:انتشارات امیر کبیر.

31- نخجوانی ،محمدبن هندوشاه(1964م)، دستور الکاتب فی تعیینمراتب ، عبدالکریم علی اوغلوعلی زاده،لنینگراد: انتشارات فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی .

32-نرشخی،ابوبکرمحمدبن جعفر(بی تا)،تاریخ بخارا،ترجمه ابونصراحمدبن محمدبن نصرالقبادی، تصحیح مدرس رضوی،چاپ اول، تهران:انتشارات طوس.

33-نظامی عروضی، احمد بن عمر نظامی(1369)،چهار مقاله یا مجمعالنوادر، به کوشش محمدمعین، چاپ دهم، تهران:انتشارات صدای معاصر.

34- نفیسی ،سعید(1384)،تاریخ تمدن ایران ساسانی ،چاپ دوم، تهران:انتشارات اساطیر.

35-یوسفی،غلامحسین(1367).فرخی سیستانی(بحثی درشرح احوال وروزگارو شعراو)،چاپ سوم،تهران:انتشارات علمی.

مقالات:

1-رضایی،جمال(1374)،«بوسهل زوزنی در تاریخ بیهقی»،یاد نامهبیهقی،1374،صص232-220

2- یوسفی ، غلام حسین(1374)،«هنر نویسندگی بیهقی»، یاد نامهبیهقی، 1374،صص829-799.

3-ملایری ،محمد مهدی، (1384)،«دبیران در ایران باستان» ،به کوشش حمید یزدان پرست،نامه ایران،(1391)،جلد ششم،انتشارات اطلاعات.