سیمای فرهنگ عامه در آ یینه شعر خواجوی کرمانی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 7، شماره 23، خرداد 1394، صفحه 79-106   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدیه چراغی¹؛ احمد ذاکری²

¹دانشجوی دکتری دانشگاه آزاداسلامی واحدکرج.ایران

²دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، یران

چکیده

باورهای عامیانه، در هر سرزمینی نمایانگر سطح فرهنگ و فرهیختگی آن جامعه است که در طول روزگاران، به‌عنوانِ بن‌مایه‌های شعری در استخدام شاعران و نویسندگان درآمده‌است.ازآنجاکه روزگار خواجو، مقارن با ظهور مغولانی است که در بند خرافه‌پرستی و جادوگری بوده‌‌اند،وی نیز ناگزیراست در شعرش به اجتماعیات زمان خود بپردازد. نظر به این مهم، نگارنده بر آن شد تا در این مقاله ـ که به‌روشِ کتاب‌خانه‌ای و توصیفی ـ تحلیلی است ـ سیمای باورها و اعتقادات عامه، موجودات خیالی، باورها درباره نجوم، فلزات،جواهرات و حیوانات را که در آیینه شعر خواجو، نمود یافته را نمایان کند تا بدین طریق، باورهایی که ریشه در فرهنگ اسلامی دارد، باورهایی که خرافاتی بوده و در گذر زمان به تاریخ پیوسته، باورهایی که تا به امروز پویا و زنده‌اند، باورهایی که رفته‌رفته به‌صورتِ دانشی مجزا درآمده‌است و باورها درباره موجوداتی که ممکن است در گذر زمان از هویت نیک خود فاصله گرفته باشند را درشعر خواجوی کرمانی به دست‌دهد.

کلیدواژه‌ها

خواجوی کرمانی؛ باورها و اعتقادات عامه؛ باورهای نجومی؛ باورها درباره حیوانات و موجودات خیالی

مراجع

1ـ قرآن کریم.

2ـ استوری، جان، (1386). مطالعات فرهنگی درباره فرهنگ عامه،ترجمه حسین پاینده، چاپ اول، تهران: نشر آگه.

3ـ اشپولر،برتولد،(1384). تاریخ مغول در ایران، ترجمه‌ محمود میرآفتاب، چاپ هشتم، تهران: نشر علمی فرهنگی.

4ـ افشاری، مهران،(1384). تازه به تازه،نوبه‌نو(مجموعه مقالات)، با مقدمه کتایون مزداپور، چاپ اول، تهران: چشمه.

5ـ انجوی شیرازی،ابوالقاسم،(1352). تمثیلومثل،تهران:امیرکبیر.

6ـ آرین‌پور، یحیی،(1382).از نیما تا روزگار ما، ج3، چاپ چهارم، تهران: انتشارات زوار.

7ـ آقاجمال خوانساری،محمدبن حسین،(1355). کلثوم ننه، چاپ اول، تهران: انتشارات مروارید.

8ـ ابوالفتوح رازی، حسین ‌بن علی،(1408ه.ق).روض‌الجنان و روح‌الجنان فى تفسیرالقرآن، ج19، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.

9ـ بیرونی،ابوریحان،(1386).  التفهیم لاوائل صناعه‌التنجیم، به اهتمام جلال‌الدین همایی، چاپ پنجم، تهران: نشر هما.

10ـ بیلقانی،مجیرالدین،(1358). دیوان مجیرالدین بیلقانی،تصحیح و تعلیق دکتر محمد آبادی، چاپ اول، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

11ـ تنکابنی،محمد مؤمن،(1386). تحفه‌المؤمنین، تصحیح و تحقیق روجا رحیمی و دیگران، با مقدمه‌ دکتر علی اکبر ولایتی، چاپ اول، تهران: نشر شهر.

12ـ خواجوی کرمانی، کمال‌الدین محمود،(1391). کلیات اشعار خواجوی کرمانی، به اهتمام و تصحیح احمد سهیلی خوانساری، چاپ اول، تهران: انتشارات سنایی.

13ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ،(1370).خمسه خواجوی کرمانی، به تصحیح سعید نیاز کرمانی، چاپ اول، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.

14ـ زاوش،محمد،(1348). کانی‌شناسی در ایران قدیم، ج1، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

15ـ سیپک، ییری، (1384).ادبیات فولکلور ایران، ترجمه محمد اخگری، چاپ اول، تهران: انتشارات سروش.

16ـ شمیسا،سیروس،(1387). فرهنگ اشارات (اساطیر،سنن،آداب،اعتقادات،علوم)(2جلد)، چاپ اول، تهران: نشر میترا.

17ـ صفا،ذبیح‌الله،(1384). حماسه‌سرایی در ایران، چاپ هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

18ـ طوسی،خواجه نصیرالدین،(1348).تنسوخ‌نامه‌ ایلخانی، به اهتمام مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

19ـ فرنبغ‌دادگی،(1380). بندهشن، ترجمه مهرداد بهار، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.

20ـ کریستن‌سن، آرتور،(1386).نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌های ایرانیان، چاپ سوم، تهران: نشر چشمه.

21ـ کسائی مروزی،(1375).اشعار حکیم کسائی مروزی و تحقیق در زندگانی و آثار او، دکتر مهدی درخشان، چاپ چهارم، تهران: دانشگاه تهران.

22ـ ماسه، هانری،(1391).معتقدات و آداب ایرانی، ترجمه‌ مهدی روشن ضمیر، چاپ اول، تهران: انتشارت شفیعی.

23ـ ماهیار،عباس، (1388). ثری تا ثریا، چاپ اول، کرج: انتشارات جام گل.

24ـ محجوب،محمدجعفر، (1387).ادبیات عامیانه ایران، چاپ چهارم، تهران: نشر چشمه.

25ـ مصفی،ابوالفضل،(1388). فرهنگ اصطلاحات نجومی، چاپ چهارم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

26ـ نظامی گنجه‌ای، الیاس‌بن یوسف،(1384).خسرو و شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ ششم، تهران: نشر قطره.

27ـ ـــــــــــــــــــــــ،(1376).خسرو و شیرین، تصحیح دکتر برات زنجانی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.

28ـ ـــــــــــــــــــــــــــ،(1383).هفت پیکر، تصحیح دکتر برات زنجانی، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.

29ـ هدایت، صادق، (1356).نیرنگستان، چاپ دوم، تهران: انتشارات جاویدان.

30ـ همدانی،خواجه رشیدالدین فضل‌الله،(1338). فصلی از جامع‌التواریخ، با مقدمه‌ و حواشی محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات فروغی.

31ـ یاحقی،محمدجعفر،(1388). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، چاپ دوم، تهران: فرهنگ معاصر.

مقالات:

32ـ ابراهیمی، معصومه، (1392). «بررسی سیر تحول مفهومی دیو در تاریخ اجتماعی و ادبیات شفاهی»، فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال اول، شماره2،صص 53ـ82.

33ـ امیری خراسانی، احمد و دیگران، (1384). «باورهای مردمی و خرافی و مرزبان‌نامه وراوینی»، فرهنگ، سال18،ش55، صص15ـ44.

34ـ رادفر، ابوالقاسم، (1384). «پیشینه فرهنگ عامه در زبان فارسی و منابع آن در فارسی، کردی و ترکی»، فرهنگ، سال 18،ش55، صص 65ـ 82.

35ـ صرفی، محمدرضا، (1384). «عناصر فرهنگ عامه در غزلیات حافظ»، فرهنگ، سال 18، ش55، صص 165ـ 200.

36ـ صرفی، محمدرضا، افاضل، راضیه، (1389). «بازتاب باورهای نجومی در خمسه خواجوی کرمانی»، کهن‌نامه ادب پارسی، سال اول، شماره دوم، صص53ـ76.

37ـ غلامحسین‌زاده، غلامحسین و دیگران،(1389). «عوامل چشم‌زخم در شعر شاعران فارسی»، کهن‌نامه ادب پارسی، سال اول، شماره اول، صص 93ـ110.

38ـ مزداپور، کتایون،(1377). «روایت‌های داستانی از اسطوره‌های کهن»، فرهنگ،سال 11، ش1و2،پیاپی 25ـ26، صص103ـ125.