«بررسی و مقایسه ی مفهوم "عادت ستیزی" در اندیشه ی عین القضات همدانی و سهراب سپهری»

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 5، دوره 7، شماره 23، خرداد 1394، صفحه 107-128   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ساره تربیت¹؛ محمد عنایتی قادیکلایی²

¹دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین الملل خرمشهر- خلیج فارس، ایران.

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران، ایران

چکیده

سهراب سپهری از معدود شاعران تأثیرگذار معاصر ایران است که تمایلات عارفانه در اشعارش دیده می­شود. برخی اندیشه­های وی را متأثر از عرفان خاور دور و تعالیم ذن و بودا می­دانند و  عدّه­ای بر این باورند که آراء و نظریات وی به آراء و نظریات عارفانی چون مولوی، ابوسعید و... نزدیک است. یکی از مفاهیم عرفانی مطرح شده در شعر سهراب سپهری، مفهوم «عادت‌ستیزی» است. «عادت­ستیزی» به این معناست که عارف سعی می­کند با به کارگیری شگردهایی، غبار عادت را از چهره­ی حقیقت بزداید. وی می­خواهد ذهن مخاطب را از قیود عادت، تقلید و تعصب آزاد سازد و با شکستن بت­های ذهنی و تقدس­زدایی از برخی مفاهیم موروثی، به مخاطب اجازه دهد بدون واسطه ببیند و حقایق را درک کند. این اندیشه­ی عادت‌ستیزانه را در نوشته­های عین­القضات همدانی نیز می­توان یافت. در این جستار به شیوه توصیفی-تحلیلی به مقایسه­ی عقاید عین‌القضات و سپهری درباره­ی عادت­ستیزی پرداختیم و مشخص شد که این مفهوم در اندیشه­ی آن‌ها یکسان مطرح شده و نظریاتشان بسیار به هم نزدیک است. بنابراین شاید بتوان گفت عرفان سپهری، ادامه­ی عرفان اصیل ایرانی است و سهراب در بیان تفکرات خود، اندیشه­های عارفان بزرگ ایرانی، از جمله عین­القضات را پیش چشم داشته است

کلیدواژه‌ها

عادت ستیزی؛ عادت‌ رستی؛ عرفان؛ سهراب سپهری؛ عین القضات همدانی

مراجع

1-آشوری، داریوش. و دیگران (1371). پیامی در راه. تهران: طهوری.

2-براهنی، رضا.(1371). طلا در مس. جلد اول. تهران: زریاب.

3-حاکمی، اسماعیل. (1367). «لحظه­های شفاف...زبانی شفاف». یادمان سهراب سپهری به کوشش ناصر بزرگمهر. تهران: دفتر نشر آثار هنری، صص134-127

4-حسینی، حسن. (1367). بیدل، سپهری و سبک هندی. تهران: سروش.

5-راستگو، سید محمد. (1384). «جور دیگر دیدن». مجله تخصصی مطالعات عرفانی دانشکده علوم انسانی دانشگاه کاشان. شماره دوم، زمستان،104- 79.

6-روحانی، مسعود. عنایتی، محمد. (1388). «سهراب سپهری، اندیشه‌ای عادت‌ستیز، شعری هنجارگریز». پژوهش‌های ادبی. سال ششم. شماره23، 126-109

7-زرین­کوب، عبدالحسین. (1363). جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.

8-زرین­کوب، عبدالحسین. (1383). تصوف اسلامی در منظر تاریخی آن. تهران: سخن.

9-سپهری، سهراب. (1385). هشت کتاب. تهران: طهوری.

10-شمیسا، سیروس. (1376). نگاهی به سهراب سپهری. تهران: مروارید.

11-شکیبی‌ممتاز، نسرین.(1384). «مسافری از تمهیدات تا صدای پای آب: مشترکات عین‌القضات همدانی و سهراب سپهری». حافظ. شماره17، 32-29

12-عین­القضات همدانی، عبدالله­بن­محمد. (1373). تمهیدات. با مقدمه و تصحیح عفیف عسیران. تهران: منوچهری.

13- عین­القضات همدانی، عبدالله­بن­محمد. (1362). نامه­ها. (دو جلدی) به اهتمام علینقی منزوی-عفیف عسیران. تهران: گلشن.

14-مجاهد، احمد. (1370). مجموعه آثار احمد غزالی. تهران: دانشگاه تهران.

15-محمد بن منور. (1376). ‌اسر‌ار‌التوحید فی‌ مقامات‌ ‌الشیخ‌ ‌ابی‌سعید. به تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.

16-مشرف، مریم. (1385). «هنجارگریزی اجتماعی در زبان صوفیه». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تربیت معلم. سال چهاردهم. شماره53و52، 150-135.

17-مولوی، جلال­الدین محمد. (1933). مثنوی معنوی. تصحیح رنولد الین نیکلسن. هلند: لیدن.

18-واردی، زرّین. (1384). «باغ عرفان سهراب». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. دوره جدید، شماره هجدهم، 284-239.