نگاهی به برخی اسمای ذات درآثارسنایی وعطّار

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 6، دوره 7، شماره 23، خرداد 1394، صفحه 129-157   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مسلم مصطفوی¹؛ تورج عقدایی²

¹دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، ایران

²دانشیار، عضو گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، ایران

چکیده

     «اسماءحسنی» ،یکی ازاهمّ مباحث علوم قرآنی است که مورد توجّه شاعران و نویسندگان بوده و بازتاب‌ گسترده یی در ادبیّات فارسی، به ویژه در آثار پایه گذاران ادبیّات عرفانی، حکیم سنایی غزنوی و شیخ عطّار نیشابوری؛ داشته است. لذا مقاله ی حاضر؛ به چگونگی بازتاب پرکاربردترین اسمای ذات الهی که تجلّی بیشتری در آثار این دو دارد، همراه با معانی لغوی و اصطلاحی آن ها می پردازد و با آوردن شواهدی ازآثار این دو شاعر ِعارف ؛ موضوع را از جنبه های مختلف شکلی و ماهوی بررسی می کند. سرانجام نتیجه می گیرد که آثار سنایی وعطّار ، منشوری از اسما و صفات خداوند متعال بوده ونام های زیبای حضرت حق از زوایای گوناگون درآن ها بازتابیده است. به ویژه اسمای ذات ، که در سراسر آثارشان تجلّی یافته، به طوری که بعضی ازاین آثاررا می توان آیینه ی تمام نمای اسمای ذات الهی دانست

کلیدواژه‌ها

اسمای الهی؛ الله؛ سنایی؛ عطّار

مراجع

1. قرآن کریم
2. آیتی،عبدالمحمّد (۱۳۷۲)، صحیفه ی سجّادیّه،چاپ اوّل،تهران،سروش
3. بایرک توسن (۱۳۷۹)، زیبا ترین نام ها، ترجمه ی پریچهر فرجادی، چاپ اوّل،تهران،آیین تفاهم
4. تهانوی ، محمد بن علی(۱۸۶۹م)، کشاّف اصطلاحات فنون ... هند، چاپ اول
5. جامی، عبدالرّحمن (۱۳۷۰)، نفحات الأنس، تصحیح دکتر محمود عابدی، تهران،اطّلاعات
6. جرجانی،میرسیّدشریف علی بن محمد(۱۳۷۷)،تعریفات فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی،ترجمه ی حسن سیدعرب وسیمانوربخش،تهران،فرزان
7. رازی، فخرالدّین ابوعبدالله محمّدبن عمر( ۱۴۱۰ق)،شرح اسماءالله الحسنی، چاپ دوّم، بیروت،دارالکتاب العربی
8. رازی، فخرالدّین ابوعبدالله محمّدبن عمر(۱۴۲۰ق)،مفاتیح الغیب(تفسیرکبیر)، چاپ سوّم، بیروت،داراحیاءالتّراث العربی
9. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد(۱۴۱۲ق)،المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم الدّارالشّامیة
10. سبزواری، حاج ملاّ هادی (۱۳۶۷ هـ.ق)، شرح منظومه، تهران، چاپ افست از روی نسخه ی ناصری
11. سجّادی، سیّد جعفر (۱۳۷۰)، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ اوّل، تهران، کتابخانه ی طهوری
12. سرامی ، قدم علی (۱۳۹۲)،عرفان در آیینه ی ذهن انسان،چاپ نخست،تهران،ترفند
13. سنایی غزنوی،ابوالمجدمجدودبن آدم(۱۳۸۷)،حدیقة الحقیقة و شریعة الطّریقة،بامقدّمه وتصحیح محمّدروشن،تهران،نگاه
14. سنایی غزنوی،ابوالمجدمجدودبن آدم(۱۳۸۸)،دیوان حکیم سنایی براساس معتبر ترین نسخه ها،بدیع الزّمان فروزانفر،به اهتمام پرویزبابایی،چاپ سوّم،نگاه
15. سنایی غزنوی،ابوالمجدمجدودبن آدم(۱۳۴۸)،مثنوی های سنایی، محمّد تقی مدرّس رضوی، تهران،دانشگاه تهران
16.  سمعانی ، شهاب الدّین ابوالقاسم ابن ابی المظفّر منصور ، احمد (۱۳۶۸)، رَوحُ الأَرْواحِ فِی شَرحِ اَسْماءِ الْمَلِکِ الْفَتّاحِ، به تصحیح و توضیح نجیب مایل هروی، چاپ اوّل، علمی و فرهنگی
17. شجاعی، محمّد (۱۳۸۳)، اسماء حسنی، چاپ اوّل، تهران، سروش
18. شریف کاشانی ، ملاّ حبیب الله (۱۳۹۰)، خواص و مفاهیم اسماء الله الحسنی، مترجم: استاد محمد رسول دریایی، چاپ ششم ، تهران، صائب           
19. شهیدی،سیدجعفر (۱۳۷۰)، نهج البلاغه، چاپ دوم، تهران،آموزش انقلاب اسلامی
20. طبرسى،فضل بن حسن(۱۳۷۴)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن،به تصحیح وحواشی شیخ ابوالحسن شعرانی،چاپ اول،تهران،اسلامیّه
21. طیّب، زهیر (۱۳۸۲)، اسماء الحسنی، چاپ چهارم، تهران، سفینه
22. عطّار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم (۱۳۸۶)،اسرارنامه،مقدمه وتصحیح وتعلیقات دکترمحمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران،سخن
23. عطار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم (۱۳۷۷)، الهی نامه، عطاء الله تدیّن، چاپ اول، تهران،دانشگاه تهران
24. عطار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم (۱۳۷۳)، پند نامه، ع.روح بخشان،چاپ اول،اساطیر
25. عطار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم (۱۳۷۰)، تذکرة الاولیاء، به کوشش نیکلسن، بامقدمه ی مرحوم قزوینی، چاپ اوّل،صفی علیشاه
26. عطار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم (۱۳۸۶)، مختار نامه،مقدمه،تصحیح وتعلیقات دکترمحمدرضا شفیعی کدکنی ، چاپ سوم،سخن
27. عطار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم (۱۳۸۳)، مصیبت نامه، با اهتمام و تصحیح دکتر نورانی وصال ،چاپ چهارم، زوار
28. عطار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم (۱۳۷۱)، منطق الطّیر، به اهتمام و تصحیح سید صادق گوهرین، چاپ هشتم،علمی و فرهنگی
29. عطار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم (۱۳۹۲)، منطق الطّیر،مقدمه،تصحیح وتعلیقات دکترمحمدرضا شفیعی کدکنی،چاپ هشتم،سخن
30. عطار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم(۱۳۷۱)،هیلاج نامه ، باتصحیح احمد خوشنویس ،چاپ دوم،کتابخانه ی سنایی
31. قمی، شیخ عباس (۱۳۷۰)، مفاتیح الجنان، ترجمه الهی قمشه ای، چاپ سوم، رجاء
32. کاشانی، عبدالرّزاق (۱۳۷۶)، اصطلاحات الصّوفیّه، ترجمه ی محمدعلی مودودلاری، به کوشش دکترگل باباسعیدی،چاپ اوّل، تهران،سوره
33. محقّق، محمدباقر (۱۳۷۲)، اسماء و صفات الهی فقط در قرآن،چاپ اول، تهران،اسلامی
34. محقّق، مهدی(۱۳۶۲)، لسان التّنزیل، چاپ دوّم، تهران،علمی وفرهنگی
35. مدرّس دولت آبادی ، محمدباقر(۱۳۸۸) ، تفسیر اسنی درشرح اسماء الحسنی، قم، دارالعلم
36. مقتدری، محمد تقی (۱۳۶۸)، نام ها و صفت های خدای رحیم در قرآن کریم ، چاپ چهارم،آثار اسلامی
37. میبدی، ابوالفضل رشید الدین(۱۳۶۳)، تفسیر کشف الأسراروعدّة الأبرار،محمدجوادشریعت،چاپ اول، امیر کبیر
38. ناصری ، آیت الله علی اکبر(۱۳۸۶) ، شرح اسماء حسنی ، با تصحیح دکترسعید رحیمیان ، شیراز ،کوشامهر
39. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (۱۳۷۵)، کشف المحجوب،چاپ چهارم،تهران،کتابخانه ی طهوری