تحلیل گرایش‌های پست مدرن در متن«دف» براهنی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 8، دوره 5، شماره 18، اسفند 1392، صفحه 196-216   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی عباسی زهان¹؛ فرزان سجودی²

¹کارشناس ارشد زبان و ادبیّات انگلیسی، دانشگاه آزاد اسلامی – واحد کرج

²استاد یار، زبان شناسی، دانشگاه هنر

چکیده

متن «دف» به عنوان نخستین شعر خطاب به پروانه‌ها نماینده‌ی بخشی از چالش‌های اخیر شعر ِفارسی است که در این مقاله تلاش می‌شود تا گرایش‌های پست مدرن در آن شناسایی و تحلیل شود. با توجه به گوناگونی و گستردگی بیش از حد مضامین و تعاریف پیرامون مفهوم پست مدرنیسم، نگارنده‌ی این مقاله تلاش کرده است تا  تحلیل و ارزیابی خویش را مبتنی بر بوطیقای یکی نحله‌های شعر پست مدرن آمریکا (شعر زبان) و آرای چهره‌ی شاخص آن نحله (چارلز برنستاین) محدود و منحصر کند تا به معیار ملموس‌تری برای تحلیل و تفسیر دست یابد. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که در «دف» اجرای متنی آزاد سازی تاریخ شعر (عرفان) فارسی صورت می‌پذیرد؛ شاعر تلاش می‌کند تا از طریق آوای دف، معنا (یا «حس معنا») را منعکس کند؛ اگر چه همواره در سطرهای گوناگون آن گریز از معنا مشاهده می‌شود اما این گریز از معنا همسان با بی‌معنایی نیست بلکه صحیح‌تر آن است که آن را گریز از معنای واحد و قطعی دانست و بالاخره اینکه متن دف قطعا یک متن روایی نیست چه اینکه در آغاز هر بند یا هر سطر افقی تازه در دیدگان مخاطب گشوده می‌شود و حدس اینکه در جمله‌ی بعدی چه پیش خواهد آمد و کجا شعر تمام خواهد شد برای خواننده غیر ممکن است هر چند ترجیع شعر به طور تقریبی با نظمی شبیه شعر روایی رعایت شده است. در مجموع با این که یافته‌های این مقاله  وجود برخی گرایش‌های پست مدرن در متن «دف» را تأیید و تصدیق می‌کند، اما آن را به طور مستقل و موکّد نمی‌توان پدیده‌ای پست مدرن دانست و قرار دادن آن زیر  ِطبقه‌بندی «شعر پست مدرن» امری به شدت شک برانگیز و در تضاد با کنش روشنفکری و رویکرد چپ گرایانه‌ی شاعرش است.

کلیدواژه‌ها

شعر پست مدرن؛ خطاب به پروان هها؛ رضا براهنی؛ چارلز برنستاین