نکته ای تازه در فرزندکشی گشتاسب

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 12، شماره 43، شهریور 1395، صفحه 85-114   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

علی حیدری^* ؛ قاسم صحرائی

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

چکیده

گشتاسب در متون دینی زرتشتی شخصیتی موجه و حتی مقدس دارد، اما در شاهنامة فردوسی
و بیشتر کتاب های تاریخی بعد از اسلام، پادشاه منفور و تبه کاری است که پسر دلاور خود
اسفندیار را آگاهانه به کام مرگ می فرستد. اغلب منتقدان معاصر نیز در تحلیل شخصیت
گشتاسب، نظر فردوسی را پذیرفته و تکرار کرده اند. در این مقاله ضمن نگاهی گذرا به
شخصیت گشتاسب و اسفندیار در متون دینی قبل از اسلام و شاهنامه و دیگر متون تاریخی
بعد از اسلام و همچنین تحلیل نظر منتقدان معاصر، سعی شده است از منظر قصه که با اسطوره
ارتباطی تنگاتنگ و ناگسستنی دارد، شخصیت دوگانة گشتاسب در ارتباط با اسفندیار تحلیل و
توجیه شود. در یکی از مناسک و سنت های قصه که در سراسر جهان نمونه های فراوانی دارد،
قربانی شدن پسر ارشد برای حفظ و بقای تخت و تاج پدر است. در این آیین پسر با طیب
خاطر خود را قربانی پدر و تخت و تاج او می کند و به افتخاری بس بزرگ نائل می شود و پدر
نیز مستوجب هیچ سرزنش و نکوهشی نمی شود.
 

کلیدواژه‌ها

گشتاسب؛ اسفندیار؛ قربانی؛ شاهنامه؛ نخست زاده

مراجع

کتاب مقدس.
آیدنلو، سجاد .1388 از اسطوره تا حماس . ه چ دوم. تهران: سخن .
ابن اثیر .1370. الکام . ل ترجمة سید حسن روحانی. چ اول. تهران: اساطیر.
ارداویراف نام . ه .1372 به کوشش رحیم عفیفی. چ اول. تهران: توس.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1374 . داستان داستان ه.ا چ پنجم. تهران: آثار .
امیرقاسمی، مینو. .1379 گشتاسب « از اوستا تا ،» شاهنامه فرهنگ و هن . ر ش 28 . صص 48-53.
بتلهایم، برونو. 1456 . افسون افسانه ه.ا ترجمة اختر شریعتزاده. چ دوم. تهران: هرمس.
 . 1453 . کودکان به قصه نیاز دارن . د ترجمة کمال بهروز نیا. چ اول. تهران: افکار .
بویس، مری. .1376 تاریخ کیش زرتش . ت ترجمة همایون صنعتی زاده. چ دوم. تهران: توس.
 . 1451 . زردشتیا . ن ترجمة عسکر بهرامی. چ اول. تهران: ققنوس.
 . 1424 . آیین زرتش . ت ترجمة ابوالحسن تهامی. چ چهارم. تهران: نگاه.
بهار، مهرداد. .1362 پژوهشی در اساطیر ایرا . ن چ اول. تهران: توس.
پراپ، ولادیمیر. .1465 ریخت شناسی قصه های پریا . ن ترجمة فریدون بدره ای. چ اول. تهران:
توس.
.  . 1471 ریشه شناسی قصه های پریان. ترجمة فریدون بدره ای. چ اول. تهران:
توس.
پینسنت، جان. .1380 اساطیر یونا . ن ترجمة باجلان فرخی. چ اول. تهران: اساطیر.
تاریخ سیستا . ن .1366 تصحیح ملک الشعرا بهار. چ دوم. تهران: کلالة خاور .
ثعالبی، ابومنصور محمد بن عبد . الملک. 1453 شاهنامه ثعالبی. ترجمة محمود هدایت. چ
پنجم. تهران: اساطیر .
حافظ شیرازی، خواجه شمس الدین محمد. 1474 . دیوان حافظ. تصحیح غنی - قزوین . ی به
کوشش ع . جربزه دار. چ سوم. تهران: اساطیر.
خواند میر. .1333 حبیب السی . ر ج .1 چ اول. تهران: کتابخانة خیام .
دلاشو، م. لوفر. 1466 . زبان رمزی قصه های پری وار. ترجمة جلال ستاری. چ اول. تهران:
توس.
دینورى، ابوحنیفه. .1383 اخبارالطوا . ل ترجمة محمود مهدوى دامغانى. چ چهارم. تهران: نی .
ذبیح نیا عمران، تراژدی « آسیه. 1457 فرزند کشی در اساطیر ایران و پدر کشی در اساطیر ،» یونان
نامة پارس . ی ش 46 و 47 - . ، صص 26 114
راشد محصل، محمدرضا. .1385 داستان گشتاسب در دو نگا.ه چ اول. تهران: بهنشر .
ربیعی، حجت الله. .1385 مقایسة چهرة اسفندیار « و گشتاسب در اوستا و چیست.ا ش ،» شاهنامه
234 و 235 - . ، صص 124 441
رستگار فسایی، منصور. .1388 پیکرگردانی در اساطی . ر چ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی
و مطالعات فرهنگی .
 . .1380 حماسه ی رستم و اسفندیا . ر چ چهارم. تهران: جامی.
رضی. هاشم. .1384 متون شرقی و سنتی زرتشتی. تهران: بهجت.
رضی، هاشم. 1376 . وندیدا.د تهران: فکر روز.
زرّین کوب، عبدالحسین. .1381 نامة نامو . ر چ اول. تهران: سخن .
 . .1383 نقش بر آ . ب چ ششم. تهران: سخن .
سپهر، محمدتقی لسان الملک. .1380 ناسخ التواری . خ به کوشش جمشید کیان فر. چ اول. تهران:
اساطیر .
سرانو، میگوئل. .1368 ال ا . لا ترجمة سیروس شمیسا. چ اول. تهران: فردوس.
سعدی، مصلح الدین عبد الله. .1369 کلیات سعد . ی به اهتمام محمدعلی فروغی. چ هشتم.
تهران: امیر کبیر .
سوفوکل. .1382 الکتر.ا ترجمة محمد سعیدی. چ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
شمیسا، سیروس. .1376 داستان رستم و اسفندیا . ر چ اول. تهران: میترا .
صفا، ذبیح الله. .1369 حماسه سرایی در ایرا . ن چ پنجم. تهران: فردوس.
طاووسی، محمود و آمنه درودگر. .1390 اسطوره « و ادبیات فصلنامة ادبیات ،» مدرن عرفانی و
اسطور هشناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، - . ش 14 ، صص 141 115
طبری، محمد. .1352 تاریخ طبر . ی ترجمة ابوالقاسم پاینده. چ اول. تهران: اساطیر .
. فردوسی، ابوالقاسم. 1453 شاهنام . ه به کوشش سعید حمیدیان. چ هفتم. تهران: قطره .
فریزر، جیمز جرج .1382 شاخة زری . ن ترجمة کاظم فیروزمند. چ اول. تهران: آگاه .
قبادی، حسینعلی و علیرضا صدیقی. .1385 مقایسة « ساختار خویشاوندکشی و
خویشاوند آزاری در شاهنامه و ،» مهابهارات پژوهش های ادبی، - . ش 11 ، صص 136 161
کریستن سن، آرتور. .1355 کیانیا . ن ترجمة ذبیح الله صفا. چ چهارم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر
کتاب.
کزّازی، میرجلال الدین .1369 در ،» ستیه ناسازها « پیرامون رستم و اسفندیا ؛ ر مقالاتی از محمود
عبادیان، میرجلال الدین کزّازی و سیروس شمیسا به کوشش مسعود رضوی. چ اول. تهران:
جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.
کزازی، میرجلال الدین. .1376 رؤیا، حماسه، اسطوره. چ دوم. تهران: مرکز .
کویاجی، جهانگیر کوورجی. .1371 پژوهش هایی در شاهنامه. ترجمة جلیل دوست خواه.
تهران: زنده رود.
گردیزى، ابى سعید عبد الحى بن الضحاک بن محمود. .1363 زین الاخبار. تصحیح عبدالحی
حبیبی. چ اول. تهران: دنیای کتاب.
المتنبی، ابوطیب. .1407 الدیوا . ن شرح عبدالرحمان البرقوقی. بیروت: دارالکتب العربی .
مرتضوی، منوچهر. 1372 . فردوسی و شاهنامه. چ دوم. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات
فرهنگی .
مسکوب، شاهرخ. .1384 مقدمه ای بر رستم و اسفندیار. چ پنجم. تهران: امیرکبیر.
ملک، احمد. .1380 نقد « و بررسی غرراخبار ملوک الفرس و ،» سیرهم کتاب ماه. تاریخ و
جغرافیا، ش 49 ، صص - .64 67
همتی، رقیه. .1389 حماسة دقیقی « و یادگار زریران، مقایسة گشتاسب نامه دقیقی و نوشته های
،» پهلوی نامة پارس ، ی ش ،81 - . صص 138 115
یشت ه.ا 7 137 . تفسیر و تألیف ابراهیم پور داود. ج. 1. چ اول. تهران: اساطیر.
یغمایی، حبیب. .1335 داستان « رستم و ،» اسفندیار ، یغما، ش 26 - . صص 138 184
یوسفی، غلامحسین. .2536 برگ هایی در آغوش باد. چ اول. تهران: علمی .
س 11  ش 34  تابستان 28  نکته ای تازه در فرزندکشی گشتاسب/ 111
References
The Bible.
Al-motanbi, Abou-tayeb. (1986/1365SH). Al-divān. Explained by 'Abd-ol-rahmān Al-barghoughi. Beirut: Dār-ol-kotob-ol-'arabi.
Amir-ghāsemi, Minou. (2000/1379SH). "Goshtāsb az avestā tā shāhnāmeh". Farhang o Honar. No. 28. Pp. 48-53.
Ardāvirāf-nāmeh. (1993/1372SH). With the effort of Rahim 'Afifi. 1st ed. Tehrān: Tous.
Āydenlou, Sajjād. (2009/1388SH). Az ostoureh tā hamāseh. 2nd ed. Tehrān: Sokhan.
Bahār, Mehrdād. (1983/1362SH). Pazhouheshi dar asātir-e Iran. 1st ed. Tehrān: Tous.
Bettelheim, Bruno. (2005/1384SH). Koudakān be ghesseh niyāz dārand (Kinder brauchen Märchen). Tr. by Kamāl Behrouz-niyā. 1st ed. Tehrān: Afkār.
Bettelheim, Bruno. (2007/1386SH). Afsoun-e afsāneh-hā (The Uses of Enchantment: The Meaning and Importance of Fairy Tales). Tr. by Akhtar Shari'at-zādeh. 2nd ed. Tehrān: Hermes.
Boyce, Mary. (2002/1381SH). Zardoshtiyān (Zoroastrians, their religious beliefs and practices). Tr. by 'Askar Bahrāmi. 1st ed. Tehrān: Ghoghnous.
Boyce, Mary. (2011/1390SH). A'ein-e Zardosht (Zoroastrianism). Tr. by Abol-Hasan Tahāmi. 4th ed. Tehrān: Negāh.
Boyce.Mary. (1997/1376SH). Tārikh-e Kish-e Zartosht (Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices). Tr. by Homāyoun San'ati-zādeh. Tehrān: Tous.
Christensen, Arthur Emanuel. (1976/1355SH). Kiyāniyān (les Kayanides). Tr. by Zabih-ollāh Safā. Tehrān: Bongāh-e Tarjome o Nashr-e Ketāb.
Coyajee, J. C. (1992/1371SH). Pazhouhesh-hā-i dar Shāhnāmeh (studies in Shāhnāmeh. Tr. by Jalil Doust-khāh. Tehrān: Zendeh-Roud.
Delachaux, M. Loeffer. (1987/1366SH). Zabān-e ramzi-e ghesse-hā-ye parivār (Le Symbolisme des Legendes). Tr. by Jalāl Sattāri. 1st ed. Tehrān: Tous.
Dinavari, Abou-Hanifah. (2004/1383SH). Akhbār-ottewāl. Tr. by Mahmoud Mahdavi Dāmqāni. 4th ed. Tehrān: Ney.
Eslāmi Nodoushan, Mohammad 'Ali. (1995/1374SH). Dāstān-e dāstān-hā. 5th ed. Tehrān: Nahr-e Āsār.
Ferdowsi, Abolghāsem. (2005/1384SH). Shāhnaāmeh. With the effort of Sa'eid Hamidiyān. Tehrān: Ghatreh.
111 / فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی  علی حیدری  قاسم صحرائی
Frazer, James George. (2003/1382SH). Shakheh-ye zarrin (The golden bough: a study in religion and magic). Tr. by Kāzem Firouzmand. 1st ed. Tehrān: Āgah.
Gardizi, Abd-ol-Hay ibn Zahhāk. (1968/1347SH). Zein-ol-Akhbār. Ed. by Abd-ol-Hay Habibi. 1st ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.
Ghobādi, Hossein-'Ali and 'Ali Rezā Sedighi. (2006/1385SH). "moghāyeseh-ye sākhtār-e khishāvand-koshi va khishāvand-āzāri dar Shāhnāmeh va Mohābāhārāt". Pazhouhesh-hā-ye Adabi. No. 11. Pp. 146-162.
Hāfez Shirāzi, Khājeh Shams-oddin Mohammad. (1991/1370SH). Divān-e Hāfez. Ed. by Qani-Ghazvini. With the effort of 'Abdol-karim Jorbozeh-dār. 3rd ed. Tehrān: Asātir.
Hemmati, Roghayyeh. (2010/1389SH). "hamāseh-ye Daghighi va yadegār-e zarirvn, moghāyeseh-ye Goshtāsb-nāmeh Daghighi va neveshteh-hā-ye Pahlavi". Nāmeh-ye Parsi. No. 52. Pp. 128-145.
Ibn Asir. (1991/1370SH). Al-kāmel. Tr. by Seyyed Hasan Rohāni. 1st ed. Tehrān: Asātir.
Kazzāzi, Mirjalāl-eddin. (1997/1376SH). Ro'yā, Hamāseh, Ostoureh. 2nd ed. Tehrān: Markaz.
Kazzāzi, MirJalāl-oddin. (1990/1369SH). "setih-e nāsāz-hā" about Rostam o Esfandiyār. Papers of Mahmoud 'Ebādiyān, Mirjalāl-eddin Kazzāzi and Sirous Shamisā. With the effort of Mas'oud Razavi. 1st ed. Tehrān: Jahād-e Dāneshgāhi-ye Dāneshgāh-e Tehrān.
Khāndmir. (1954/1333SH). Habib-osseir. Vol. 1. 1st ed. Tehrān: Khayyām Library.
Malek, Ahmad. (2001/1380SH). "naghd o Barresi-ye qorar-ol-akhbār va molouk-el-fors va siyarehem". Ketāb-e Māh. Trikh o Joghrāfiyā. No. 49. Pp. 60-67.
Meskoub, Shāhrokh. (2005/1384SH). Moghadameh-ei bar Rostam o Esfandiyār. 5th ed. Tehrān: Amirkabir.
Mortazavi, Manouchehr. (1993/1372SH). Ferdowsi va shāhnāmeh. 2nd ed. Tehrān: Mo'asseseh-ye Motāle'āt o Tahghighāt-e Farhangi.
Pinsent, johan. (2001/1380H). Asatir-e Younan (Greek Mythology). Tr. by Bajelān Farrokhi. 1st ed. Tehrān: Asātir.
Propp, Vladimir. (1989/1368SH). Rikht-shenāsi-ye ghesseh-hā-ye paryān. (Morphology of the folk tale). Tr. by Fereidoun Badrehei. 1st ed. Tehrān: Tous
Propp, Vladimir. (1992/1371SH). Risheh-shenāsi-ye ghesseh-hā-ye paryān (the historical roots of wonder). Tr. by Fereidoun Badrehei. 1st ed. Tehrān: Tous.
س 11  ش 34  تابستان 28  نکته ای تازه در فرزندکشی گشتاسب/ 114
Rabi'i, Hojjat-ollāh. (2006/1385SH). "moghāyeseh-ye chehreh-ye Esfandiyār va Goshtāsb dar Avestā va Shāhnāmeh". Chistā. No. 234 & 235. Pp. 293-3022.
Rāshed Mohassel, Mohammad Rezā. (2006/1385SH). Dāstān-e Goshtāsb dar do negāh. 1st ed. Tehrān: Beh Nashr.
Rastgār Fasāei, Mansour. (2001/1380SH). Hemāseh-ye Rostam o Esfandiyār. 4th ed. Tehrān: Jāmi.
Rastgār Fasāei, Mansour. (2009/1388SH). Peikar-gardāni dar asātir. 2nd ed. Tehrān: Pazhouheshgāh-e 'Oloum-e Ensāni va Motāle'āt-e Farhangi.
Razi, Hāshem. (1997/1376SH). Vandidād. Tehrān: Fekr-e Rouz.
Razi, Hāshem. (2005/1384SH). Motoun-e sharghi va sonnati-ye zartoshti. Tehrān: Behjat.
Sa'ālebi, Abou-mansour. (2005/1384SH). Shāhnāmeh Sa'ālebi. Tr. by Mahmoud Hedāyat. 5th ed. Tehrān: Asātir.
Sa'di, Mosleh-eddin 'Abdollāh. (1990/1369SH). Kolliyāt-e Sa'di. With the effort of Mohammad 'Ali Foroughi. 18th ed. Tehrān: Amirkabir.
Safā, Zabih-ollāh. (1990/1369SH). Hamāseh- sarāei dar Iran. 5th ed. Tehrān: Ferdows.
Sepehr, Mohammad ،aghi Lesān-ol-molk. (2001/1380SH). Nāsekh-ol-tavārikh. With the effort of Jamshid Kiyān-far. 1st ed. Tehrān: Asātir.
Serrano, Miguel. (1989/1368SH). Elella (Elella, Book of Magic love). Tr. by Sirous Shamisā. 1st ed. Tehrān: Ferdows.
Shamisā, Sirous. (1997/1376SH). Dāstān-e Rostam o Esfandiyār. 1st ed. Tehrān: Mitrā.
Sophocles. (2003/1382SH). Elektra (The Women of Trachis. Philoctetes). Tr. by Mohammad Sa'eidi. 4th ed. Tehrān: 'Elmi o Farhangi.
Tabari, Mohammad. (1973/1352SH). Tārikh-e Tabari. Tr. by Abolghāsem Pāyandeh. 1st ed. Tehrān: Asātir.
Tārikh-e Sistān. (1987/1366SH). Ed. by Malek-osho'arā Bahār. 2nd ed. Tehrān: Kalāleh-ye Khāvar.
Tāvousi, Mahmoud and Āmeneh Doroudgar. (2011/1390SH). "Ostoureh o adabiyāt-e modern". Azād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. No. 23. Pp. 101-118.
Yaqmāei, Habib. (1956/1335SH). "dāstān-e Rostam o Esfandiyār". Yaqmā. No. 96. Pp. 145-150.
Yasht-hā. (1998/1377SH). Written and explained by Ebrāhim Pour-dāvoud. Vol. 1. 1st ed. Tehrān: Asātir.
Yousefi, Gholām-hossein. (1977/1356SH). Barg-hā-ei dar āqoush-e bād. 1st ed. Tehrān: 'Elmi.

Zabih-niyā 'Emrān, Āsiyeh. "terāzhedi-ye farzand-koshi dar asātir-e Irān va pedar-koshi dar asātir-e Younān".
Zarrinkoub, 'Abdol-hossein. (2002/1381SH). Nāmeh-ye nāmvar. 1st ed. Tehrān: Sokhan.
Zarrinkoub, 'Abdol-hossein. (2004/1383SH). Naghsh bar āb. 6th ed. Tehrān: Sokhan.