کودتای سیاه و تحول جامعه ایران

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 3، دوره 10، شماره 39، شهریور 1394، صفحه 41-62   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

مصطفی لعل شاطری^{* 1}؛ محمدنبی سلیم²

¹کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی از دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار گروه تاریخ واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود. ایران.

چکیده

کودتای سوم اسفند 1299ش (کودتای سیاه) توسط انگلیس طراحی و به دست عوامل وابسته به آنها اجرا شد، محصول تغییر سیاست خارجی انگلیس در ایران پس از جنگ جهانی اول بود. انگلیس که از طرفی مجبور به تخلیه قوای خود از ایران و از سویی نیازمند حضور یک نیروی نظامی مطمئن در ایران بود، ابتدا قرارداد مشهور 1919م. را تنظیم نمود، اما زمانی که از تصویب نهایی آن ناامید شد، برای تحقق اهداف خود به فکر انجام کودتا افتاد. منظر انتخابی پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با اتکاء به اسناد و تحقیقات جدید، پاسخ به این پرسش است که کودتای 1299ش چه تأثیراتی در تحولات جامعۀ ایران بویژه فرآیند وابستگی ایران به استعمار غرب داشت؟ در این راستا کودتای سیاه، اقدامی بود که در جهت شکل­گیری یک دولت اقتدارگرا در سال­های پایانی حکومت قاجار صورت گرفت. از طرفی، کودتا صرفاً یک جابه­جایی در قدرت نبود بلکه سرآغاز برنامه­ریزی­های گسترده برای تغییرات و دگرگونی­های هویتی در ایران محسوب می­گردید. تغییراتی که در گامِ نخست نظام سیاسی و سرانجام جامعه ایران را درنوردید.

کلیدواژه‌ها

کودتای سیاه؛ ایران؛ انگلیس؛ رضاخان