مصادیق قاعده نفی عسر و حرج در قوانین اسلامی

فقه و مبانی حقوق اسلامی

مقاله 5، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 23، خرداد 1394، صفحه 69-88   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

چکیده

قواعد فقهیقواعدی محدود و مشخص هستند که فقیه به کمک آن­ها جزئیات و وقایع بی‌پایان در زندگی روزمره را حل می­کند ودرکی بهتر از اسرار و احکام شریعت به دست می­آورد. قاعده­ی«نفی عسر وحرج» از جمله قواعد فقهی کاربردی است که ازنظر علماءامامیه بر پایه ادله­ی چهارگانه (کتاب، سنت، اجماع و عقل) قرار گرفته است. در معنای این قاعده باید گفت هرگاه از اجرای احکام اولیه مشقتی غیر قابل تحمل پدید آید، آن تکلیف برداشته می­شود. با استناد به آن هرگاه انجام حکمی برای مکلّف سخت و همراه با مشقت زیاد باشد، آن حکم مرتفع شده و امتثالش لازم نیست. اگر قاعده­ی مذکور به درستی عمل شود، مکلّفان از برخی تکلّفات ناشی از حرص و وسواس رهایی خواهند یافت. محدوده­ی این قاعده تنها زمان خاصی را شامل نمی­شود و فقها می­توانند بنا بر مقتضیات و شرایط هر دوره قوانین فقهی جدیدی را وضع کنند که عسر و حرج و مشقت را از دوش مکلّفان بردارد. سعی نگارنده در پژوهش حاضر با عنوان «مصادیق قاعده نفی عسر و حرج در قوانین اسلامی» بر آن است که معنا و مفهوم قاعده را بیان کند و مبانی و مستندات قرآنی و روایی آن را بیابد و پس از آن کاربرد آن راد ر حیطه­های گوناگون زندگی کنونی انسان مورد بررسی قرار دهد.