تحلیل اثرات منطقه آزاد تجاری - صنعتی چابهار بر ابعاد اقتصادی و فیزیکی شهر چابهار

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 6، دوره 11، شماره 34، خرداد 1395، صفحه 85-100   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اسماعیل رحمانی^{* 1}؛ زهره هادیانی²

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

²استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

امروزه مناطق آزاد به عنوان پدیده­ای فراگیر و ابزاری برای تحقق استراتژ ی­های توسعه برون نگر با تأکید بر سیاست توسعه صادرات مورد توجه قرار گرفته­اند. به طوری که اکثر کشورهای در حال توسعه، به احداث یک یا چند منطقه آزاد مبادرت کرده­اند. هدف از ایجاد این مناطق، فراهم کردن شرایط مناسب به منظور افزایش تولید و صدور کالاهای صنعتی از طریق جذب سرمایه های خارجی، ایجاد اشتغال، کسب درآمد ارزی، رشد رفاه اقتصادی مناطق و سپس منافع ملی است. هدف پژوهش حاضر تحلیل اثرات منطقه آزاد چابهار بر توسعه کالبدی، اقتصادی شهر چابهار می­باشد. روش تحقیق این پژوهش توصیفی - تحلیلی است. جمع­آوری داده­ها به دو روش اسنادی و میدانی انجام گرفته است. جامعه آماری مقاله شهروندان شهر چابهار و حجم نمونه با بهره گیری از روش کوکران 321 نفر خانوار می­باشند. روایی ابزار تحقیق (پرسش­نامه) با بهره گیری از دیدگاه افراد متخصص و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ با ضریب 0.97 تأیید شد. در وهله اول تحلیل داده­های پرسش­نامه در نرم افزار SPSS با استفاده از آزمون T دو نمونه وابسته و آزمون فریدمن صورت گرفته است. نتایج نشان داد که دیدگاه شهروندان چابهار براساس طیف لیکرت نسبت به وضعیت فیزیکی و اقتصادی شهر چابهار در قبل و بعد از ایجاد منطقه آزاد تجاری - صنعتی بیانگر  این    می­باشد که میانگین میزان گسترش فیزیکی از 2.4 به 3.8، خدمات شهری از 2.04 به 3.01 و اشتغال و درآمد از 1.9 به 3.2، افزایش داشته است.

کلیدواژه‌ها

منطقه آزاد تجاری - صنعتی؛ ابعاد اقتصادی؛ ابعاد فیزیکی؛ شهر چابهار

مراجع

1. اسفندیاری، علی­اصغر؛ مقدس حسن­زاده، سمیره و دلاوری، مجید؛ 1387، ارزیابی عملکرد مناطق آزاد تجاری ایران و تأثیر آن در توسعه اقتصادی این مناطق،  فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، دوره 8، شماره 1 (پیاپی 28)، صص 146-119.

2. انتظاری بهروز و جمالی، فیروز و حسین­زاده دلیر، کریم؛ 1386، درآمدی بر اثرات فضایی سیستم صنعتی فوردیزم در توسعه شهر و مکان­یابی شهرک­های صنعتی مورد: منطقه شهری تبریز، فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، دوره 39، شماره 9، صص 88-73.

3. بحرینی، سیدحسن؛ 1377، فرآیند طراحی شهری، چاپ اول، دانشگاه تهران، تهران.

4. بحرینی، سیدحسن؛ 1378، شهرسازی و توسعه پایدار، ماهنامه رهیافت، شماره 17، صص 39-28.

5. بیک محمدی، حسن؛ 1378، نگاهی گذرا به: عملکرد مناطق آزاد تجاری - صنعتی ایران در توسعه (مورد: منطقه آزاد چابهار)، مجله سپهر، سال هشتم، شماره 29، صص 19-16.

6. چمبرز، رابرت؛ 1377، توسعه روستایی، اولویت بخشی به فقرا، ترجمه مصطفی ازکیا، چاپ اول، دانشگاه تهران، تهران.

7. دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد؛ 1386، تاریخچه مناطق آزاد در جهان، مجله مناطق آزاد، ص 2.

8. رحمانی، اسماعیل؛ 1393، تحلیل اثرات منطقه آزاد تجاری - صنعتی چابهار بر توسعه  کالبدی، اقتصادی و اجتماعی شهر چابهار، پایان نامه کارشناسی ارشد، جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما: دکتر زهره هادیانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

9. رستم گورانی، ابراهیم؛ بیرانوندزاده، مریم؛ علی­زاده، سیددانا و حشمتی جدید، مهدی؛  1392، بررسی جایگاه مناطق آزاد تجاری جزیره قشم درتوسعه پایدار و امنیت اجتماعی، دو فصلنامه آمایش سرزمین، دوره پنجم، شماره 8، صص 49-27.

10. رهنمایی، محمدتقی و شاه­حسـینی، پروانـه؛ 1389، فرآیند برنامه­ریزی شهری ایـران، چـاپ هفتم، انتشارات سـمت، تهران.

11. زاکس، ولفگانک؛ 1377، نگاهی نو به مفاهیم توسعه، ترجمه فریده فرهی و وحید بزرگی، نشر مرکز، تهران.

12. زیاری، کرامت­الله؛ بیرانوندزاده، مریم؛ رستم گورانی، ابراهیم و دوستی، معصوم؛ 1389، نقش منطقه آزاد چابهار در توسعه منطقه­ای استان سیستان و بلوچستان، مجموعه مقالات چهارمین کنگره جغرافیدانان جهان اسلام.

13. شکویی، حسین؛ 1377، فلسفه­های سیاسی، جغرافیا و برنامه­ریزی ناحیه­ای، دانشگاه انقلاب، شماره111، صص 149-143.

14. صالحی، رحمان و منصور رضاعلی، 1383، ساماندهی فضایی مکان­های آموزشی (مقطع متوسطه ) شهر زنجان به کمک GIS، مجله پژوهش­های جغرافیایی، سال سی و هفتم، شماره 52، صص 136-123.

15. طالبیان، امیر؛ 1387، تحلیل تأثیر اجتماعی توسعه صنعتی در منطقه عسلویه، فصلنامه علوم اجتماعی، سال سوم، شماره 33، صص 75-55.

16. کامران، حسن؛ 1381، علل توسعه نیافتگی مناطق آزاد ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 2و3، صص 41-33.

17. گوردون، کالن؛ 1387، گزیده منظر شهری، ترجمه منوچهر طبیبیان، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

18. لینچ، کوین؛ 1381، تئوری شکل شهر، ترجمه سید حسین بحرینی، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.

19. محمدی الموتی، مسعود؛ 1374، مطالعه­ای درباره مناطق آزاد و اثرات اقتصادی - بازرگانی آن، موسسه چاپ و انتشارت وزارت امور خارجه، تهران.

20. مرکز آمار ایران؛ 1390، نتایج سرشماری­های عمومی نفوس و مسکن،  شهرستان چابهار.

21. نظریان، اصغر؛ 1380، شهرهای آینده: کانون فاجعه­ی انسانی یا بستر تعامل فرهنگی، مجله فضای جغرافیایی اهر، سال اول، شماره 3، 22-1.

22. وارثی، حمیدرضا؛ 1387 ، بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی، مطالعه موردی : شهر زاهدان، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 11، صص 156-139.

23. ولی قلی­زاده، علی؛ 1388، بررسی جایگاه و مزیت­های اقتصادی ایران برای کشورهای CIS و ... ، منطقه آزاد تجاری- اقتصادی ارس، صص 55-6.

24. هاروی، دیوید؛ 1379، عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان و محمدرضا حائری، انتشارات شرکت پردازش و برنامه.

25. Santorineou, A., Hatzopoulos, J., Siakavara K., Davos, C., 2008, Spatial conflict management in urban planning.p.p121.

26. Devadas, V. and Vaibhav Gupta., 2011, Planning for Special Economic Zone: A Regional Perspective, Institute of Town Planners, India Journal 8 - 2, 53 - 58, April - June 2011

27. Jin Wang., 2013, The economic impact of Special Economic Zones: Evidence from Chinese municipalities, Journal of Development Economics 101.pp 133-147.

28. Jordi, B & Others., 1999, Local and Global, United Nations Center for Human. 

29. Rong- Her,Taih-Cherng,chia-yi,Bing-yan, Kuo-chung., 2011, An Evaluation of Free Trade Port Zone in Taiwan, Asian journal of Shipping and Logistics,vol 27, Number 3, December 2011,pp.423-446.

30. Zheng, Wan., Yang, Zhang., Xuefeng, Wang. & Jihong Chen., 2014, Policy and politics behind Shanghai’s Free Trade Zone Program, Journal of Transport Geography 34 (2014) 1-6.