آسیب شناسی و بررسی ابعاد اجتماعی و فرهنگی تأثیر گذار بر فرسودگی کالبدی محله خواهر امام شهر رشت

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 9، دوره 11، شماره 34، خرداد 1395، صفحه 133-151   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید مسعود پورصفوی¹؛ سیده نرجس حسینی قاضیانی^{* 2}

¹استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قزوین، قزوین، ایران

چکیده

بکارگیری سرمایه­های اجتماعی و مشارکت دادن مردم در طرح­های مداخله در بافت­های فرسوده شهری یک اقدام غیر متمرکز و از پایین به بالاست که علاوه بر صرف زمان و هزینه کم­تر، موجب رضایت بیشتر مردم و استقبال آن­ها از اجرای این طرح­ها      می­شود. در این  پژوهــش به آسیب شناسی و بررسی علل اجتماعی وفرهنگی تأثیرگذار بر فرسودگی محله­های شهری پرداخته شده است. در این رابطه عواملی چون میزان تعلق خاطر ساکنان به محله، میزان اعتماد اجتماعی ساکنان به یکدیگر و به عملکرد مسئولین، میزان تمایل آن­ها به مشارکت در امور محله و میزان پیوند اجتماعی آن­ها، آسیب های اجتماعی موجـــود در بافت­های فرسوده و چگونگی ارتباط آن­ها با کاهش فرسودگی محلات تعیین گردیده است. به نظر می­رسد با شناخت این عوامل و میزان تأثیر آن­ها بر نابسامانی فضاهای شهری می­توان روند فرسودگی را کاهش داد. جامعه آماری تمام خانوارهای ساکن در محله خواهر امام رشت بوده و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به دست آمده است. برای جمع­آوری داده­ها از پرسش­نامه استفاده گردیده است. نمونه­ها به صورت تصادفی ساده انتخاب گردیده و برای پـردازش داده­ها از نرم­افزار SPSS و برای تحلیل داده­ها از آمار توصیفی و تحلیلی استفاده شده است. نتایج حاصله نشان می­دهد بین متغیرهای بررسی شده و فرسودگی کالبدی محله خواهر امام رابطه مثبت معناداری وجود دارد و دلیل اصلی کم توجهی ساکنین به بهسازی و نوسازی محله ،پایین بودن میزان سرمایه اجتماعی در آن است.

کلیدواژه‌ها

سرمایه اجتماعی؛ اعتماد اجتماعی؛ پیوند اجتماعی؛ مشارکت؛ تعلق خاطر

مراجع

1. الوانی، سید مهدی و سید نقوی، میرعلی؛1381، سرمایه اجتماعی: مفاهیم و نظریه­ها، دو فصلنامه مطالعات مدیریت، شماره 33 و 34، صص 26-3.

2. انتظاریزدی، حسن رضا؛ 1387، آسیب شناسیبهسازیونوسازیبافت­هایفرسودهشهریازدیدگاهفرهنگی - اجتماعی(باتأکیدبرمحدودهبافتفرسودهمیدانشهدایمشهد)، نوسازی بافت­های فرسوده شهری، اولین همایش بهسازی و نوسازی بافت شهری مشهد.

3. اختر محققی، مهدی؛ 1385، سرمایهاجتماعی، چاپ اول، انتشارات اختر.

4. اونق، نازمحمد؛ 1384، بررسیرابطهبینسرمایهاجتماعیوکیفیتزندگی(مطالعهموردیشهرگنبد کاووس)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

5. بوردیو، پییر؛ فوکویاما، فرانسیس؛ کلمن، جیمزسمیوئل؛ پانتام، رابرت؛ افه، کلاوس؛ پورتس، آلهاندرو و ولکاک، مایکل؛  1385، سرمایه اجتماعیاعتماد،دموکراسیوتوسعه، ترجمه: حسن پویان و افشین خاکباز به اهتمام کیان تاجبخش، نشرشیرازه.

6. پورافکاری، نصرت­اله؛ 1373، فرهنگجامعروانشناسی - روانپزشکی، چاپ دوم، نشر فرهنگ معاصر، تهران.

7. پیران، پرویز؛ میرطاهر موسوی و ملیحه شیانی؛ 1385، کار پایۀمفهومیومفهوم­سازیسرمایۀاجتماعیباتأکیدبرشرایطایران، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، سال ششم، شمارة 23، صص 44-9.

8. حبیبی، کیومرث، 1385، توسعهکالبدیوحفظبهسازیونوسازیبافت­هایکهنشهری، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تهران، استاد راهنما: احمد پوراحمد.

9. حسینی، سید جواد؛ 1387، مشارکت پایدار مردمی در نوسازی و بازسازی بافت­های فرسوده شهری، چاپ اول انتشارات سخن گستر، تهران.

10. حاتمی­نژاد، حسین؛ احمدپور، احمد و عیوضلو، داود؛ 1393، واکاوی ظرفیت سرمایه اجتماعی محلات شهری در سامان دهی بافت­های فرسوده مطالعه موردی منطقه 9 شهرداری تهران، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، دوره 4، شماره 13، صص 94-67.

11. خواجه شاهکوهی،علیرضا؛ صمدی، رضا و مدانلوجویباری، مسعود؛ 1392، بررسی نقش سرمایه اجتماعی در نوسازی بافت­های فرسوده شهری مورد شناسی شهر جویبار، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای، دوره 3، شماره 8، صص 26-15.

12. خیراله پور، اکبر؛ 1383؛ بررسیعواملاجتماعیمؤثربرسلامتروانیباتأکیدبرسرمایه­یاجتماعی (مطالعهموردی:دانشجویاندانشگاهشهیدبهشتی)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی.

13. خاکپور، برات علی و پیری، عیسی؛ 1384، آسیب شناسی اجتماعی شهر و نقش سرمایه­های اجتماعی و کالبدی شهروندان در کاهش آن (دیدگاهی جغرافیایی)، مجله علوم اجتماعی،  سال دوم، شماره دوم، صص 30-13.

14. شهرداری رشت؛ 1394، بخش آمار و اطلاعات.

15. شریفی نسب، سید رضا و کلابی، فرانک؛ 1386، بافت فرسوده و سیاست­های بهبود کیفیت مسکن، نشریه آبادی، سال هفدهم، شماره 20 (55 پیاپی)، صص 119-112.

16. عالی پور، امین و اسماعیلی شاهرخت، مسلم؛ نقشسرمایهاجتماعیدرجریاننوسازیبافتفرسوده (نمونهموردی:محلهمفت آبادتهران)، نشریه اینترنتی نوسازی، سال سوم، شماره 15.

17. عطار، سعید؛ 1386،بررسیرویکردهایپییربوردیو،جیمزساموئلکلمنودرابرتدیویدپاتنامبهمفهوم سرمایهاجتماعی، بانگاهیبهوضعیتسرمایهاجتماعیدرایرانامروز، پایان­نامه کارشناسی ارشد.

18. فیروزآبادی، سیداحمد؛ 1384، بررسیسرمایهاجتماعیوعواملمؤثربرشکل­گیریآندرشهرتهران، رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تهران.

19. گراوند، جمشید و سلیمیان، بهروز، 1391، بررسی سرمایه اجتماعی در بافت فرسوده (محله30 متری جی واقع در منطقه 9 شهرداری تهران)، نشریه اینترنتی نوسازی، شماره 15.

20. مروتی، نادر و لطیفی، غلامرضا؛ 1391، بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر تمایل ساکنان بافت­های فرسوده به نوسازی (مطالعه موردی: محله امام زاده عبداله تهران)، نشریه برنامه­ریزی و توسعه اجتماعی، دوره 3، شماره10، صص 226-187.

21. ملاحسنی، حسین؛ 1381،بررسیرابطۀمیزانسرمایهاجتماعیونوعدینداریدربیندانشآموزانسالسوم دبیرستاندراستانگلستان، پایا­ن­نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی، دانشگاه گلستان.

22. موسوی، میر نجف؛ حیدی، حسن و باقری کشکولی، علی؛ 1391، بررسی نقش سرمایه اجتماعی در نوسازی و بهسازی بافت فرسوده مطالعه موردی شهر سردشت، فصلنامه مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، دوره 4،  شماره 15، صص 122-105.

23. مرکز آمار ایران: 1390، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان رشت.

24. مصوبه بهسازی بافت فرسوده شهری 16/3/1384 شورای عالی شهرسازی و معماری ایران.

25. نوغانی، محسن؛ اصغرپورماسوله، احمدرضا؛ صفا، شیما وکرمانی، مشهد؛ 1387، کیفیتزندگیشهروندانورابطهآنباسرمایه اجتماعیدرشهرمشهد، مجلۀ علوم اجتماعی، بهار و تابستان، دوره 5، شماره 1، صص 140-111.

26. Abercombie, P., 1995, Town and Country Planning, London, Thornton Butter Worh.

27. Bourdieu, P., 1986, The Forms of Capital, In J. Richardson (Ed.) Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, New York, Greenwood Press.

28. Bryant, C. & Norris, D., 2002, Measurement of social capital: the Canadian experience, Prepared as a country report for the OECD - UK ONS International Conference on Social Capital Measurement in London, 25-27 September.

29. Jay.w. Forrester., 1979, Dynamique Urban.

30. Putnam, R.D., 1995, Bowling Alone, America's Declainig Social Capital, Journal of Democracy, 6, pp.65-78.

31. Coleman, J.S., 1988, Social Capital in the Creation of Human capital, American Journal of sociology, 94,pp. 95-120.

32. Harper, R., 2002, The measurement of social capital in the United kingdom. Office for National Statistics.

33. Norris, D., 2005, Social capital measurement: national experiences and international harmonization. Helsinki: A Beginning. Siena Group Meeting.

34. Narayan, D. & Cassidy, M. F., 2001, A dimensional approach to measuring social capital: development and validation of a social capital inventory, Current Sociology, Vol. 49. (2).

35. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)., 2001, Investing in competencies for all: meeting of the OECD education ministers, Paris: 3-4 April 2001, OECD, Paris.

36. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)., 2001b The Well- being of nations: the role of human and social capital, Paris: OECD.

37. Sabatini, F., 2005, Social Capital as Social Networks: a Net Framework for Measurement, Working Paper No. 83. Department of Public Economics, University of Rome La Sapienza.

38. World Values Survey., 2000, 2000-2001 World values survey question-naira, Available at: http://wvs.isr.umich.edu/wvs-ques4.html, accessed 16 October2001.