ابعاد سیاسی ـ فرهنگی همکاری‌های علمی بین‌المللی در اسناد ملی علم و فناوری کشورهای منتخب

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 2، دوره 10، شماره 27، اسفند 1394، صفحه 45-76   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

سیدعبدالحمید میر حسینی^{* 1}؛ حسین محمدی دوستدار²

¹استادیار زبان انگلیسی، دانشکده ادبیات، زبان و تاریخ، دانشگاه الزهرا

²استادیار ترویج علم، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

چکیده

ابعاد سیاسی و فرهنگی فعالیت‌های علمی و فناوری در سطح بین‌المللی ذیل مفهوم دیپلماسی علمی قابل مطالعه است. صرف‌نظر از برداشت‌های رایج نسبت به این مفهوم، می‌توان آن را با رویکردی معطوف به سلطه و مقاومت مورد بررسی قرار داد که با این رویکرد دیپلماسی علمی عبارت است از: تلاش برای نفوذ از طریق علم و فناوری به کشورهایی که دیگر راه‌های نفوذ به آنها مسدود است از یک سو و آگاهی و مقاومت کشورها در برابر این جریان در عین پویایی علمی از سوی دیگر. تحقیق حاضر به بررسی چگونگی انعکاس ابعاد مختلف چنین برداشتی از دیپلماسی علمی در اسناد ملی علم و فناوری کشورهای مختلف می‌پردازد. داده‌های مورد مطالعه عبارتند از: متن کامل اسناد کلان علم و فناوری 34 کشور از پنج قاره جهان که محتوای آنها مورد تحلیل کیفی قرار گرفت. نتیجۀ این تحلیل محتوی استخراج هفت محور موضوعی اصلی است: هدف‌گذاری شعاری و مبهم، تمرکز صرف بر واردات علمی و فناوری، اولویت‌بندی هدفمند طرف‌های همکاری، توجه به ساختارهای سازمانی و حقوقی، اهداف فراعلمی فرهنگی و سیاسی، توجه به اصحاب علم و فناوری ساکن دیگر کشورها، جهت‌دهی و رهبری جریانات بین‌المللی علم و فناوری و اولویت‌بندی مستقل زمینه‌های علمی. توجه به این موضوعات بیانگر نکات قابل تأملی برای برنامه‌ریزان و دست‌اندرکاران حوزۀ علم و فناوری در کشور از نظر شناخت نقاط ضعف و قوت موجود در سیاست‌گذاری‌های کشور در این حوزه، به ویژه از نظر همکاری‌های روزافزون بین‌المللی مربوط به این زمینه خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

همکاری‌های علمی و فناوری بین‌المللی؛ اسناد ملی علم و فناوری؛ سیاست‌گذاری علم و فناوری؛ دیپلماسی علمی و مطالعه تطبیقی

مراجع

 

خبرگزاری مهر (1385). «دیپلماسی ورزشی؛ یک زبان بین‌المللی»، http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail. aspx?NewsID=435775

خلج، م. (1388). دیپلماسی در علم. رهیافت، شماره 44، 24-21.

ذوالفقارزاده، م. و ثنایی، م. (1392). «دیپلماسی علم و فناوری: چارچوبی نظری و پیشنهادهایی عملی»، رهیافت، شماره 54، 66-45.

رفیعی مهرآبادی، ح. (1379). «دیپلماسی آمریکا در قرن بیستم»، ترجمه رابرت شولزینگ، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

AAAS Diplomacy Website, http://diplomacy. aaas. org

Berridge, G. R. (2005). Diplomacy: Theory and practice (3rd ed.). London: Palgrave Macmillan.

Casselton, L. and Wilsdon, J. (2012). Spotlight on Science Diplomacy.: http://seedmagazine.com/content/article/science_diplomacy_in_the_spotlight

Clark, E. (1974). The Diplomat Today. In Clark, E. (Ed.), Diplomat: The world of international diplomacy (p. 5). New York: Taplinger Publishing.

Cyranoski, D. (2010). The scientific diplomat. Nature, 463, 281.

Dacey, A. (2011). Science Diplomacy in the Arab Spring. Retrieved July 17, 2012: http://www.csicop. org/specialarticles/show/science_diplomacy_in_the_arab_spring/

Davis, L. S. and Patman, R. G. (Eds.). (2015). Science diplomacy: New day or false dawn? Hackensack, NJ: World Scientific.

Dickson, D. (2010). Science in diplomacy: “On tap but not on top”. Retrieved October 12, 2011: http://scidevnet. wordpress.com/2010/06/28/the-place-of-science-in-diplomacy-%e2%80%9con-tap-but-not-on-top%e2%80%9d/

Dixon, P. (1967). Diplomacy at the United Nations. In Kay, D. A. (Ed.) , The United Nations political systems (pp. 81-82). New York: John Wiley & Sons.

Griffin, N. (2014). Ping-pong diplomacy. New York: Scribner.

Hsu, J. (2011). Backdoor Diplomacy: How U. S. Scientists Reach Out to Frenemies. Retrieved October 24, 2011: http://www.livescience.com/13638-science-diplomacy-soft-power. html

Kalathil, S. (Ed.). (2013). Diplomacy, development and security in the information age. Washington: Institute for the Study of Diplomacy.

Kissinger, H. (1994). Diplomacy. New York: Simon & Schuster.

MountainRunner Website. (2007). Science Diplomacy: http://mountainrunner. us/2007/04/science_diplomacy/

New frontiers in science diplomacy: Navigating the changing balance of power, (2010). The Royal Society, Science Policy Centre.

Pearson, F. and Rochester, M. (1998). Playing the Game of International Relations: Diplomacy Before Force. In Pearson, F. and Rochester, M. (Eds.), International relations: The Global condition in the late twentieth century (p. 234). London: McGraw-Hill.

Royal Society Website, http://royalsociety. org/about-us/

Smith, J. B. (2011). Science diplomacy: Finding paths to Saudi-US cooperation. Arab News, July 14, 2011

STAS Website, Office of the Science & Technology Adviser to the Secretary, US Depaertment of State, http://www.state. gov/e/stas/

UNCTAD Website, www.unctad. info/en/Science-and-Technology-for-Development-StDev/ Capacity-Building/Science--Technology-Diplomacy-Initiative