بررسی جریان‌های فرهنگی ـ مذهبی در سودان با تأکید برآسیب‌شناسی دیپلماسی فرهنگی ایران در این کشور

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 3، دوره 10، شماره 27، اسفند 1394، صفحه 77-114   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

مصطفی قاسمی¹؛ محمد علی بصیری^{* 2}؛ عنایت اله یزدانی²

¹دانشجوی دکترای روابط بین الملل، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان

²دانشیار علوم سیاسی، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از مهم‌ترین‌سازوکارها و ابزار تأمین هدف سیاست خارجی جمهوری اسلامی که بر گسترش فرهنگ ایرانی-اسلامی و الهام‌بخشی بر سایر جوامع ابتنا دارد، تدوین و اعمال دیپلماسی فرهنگی کارامد است. اهمیت این مسئله در کشور سودان به‌عنوان یکی از کشورهایی که دارای بیشترین حد مسامحه‌ در مواجهه با جریان‌های صوفیگری و تعالیم صوفیه است، اهمیت مضاعف دارد. طریقت‌های صوفیان سودان که ریشه شیعی دارند، در حفظ آیین‌های تشیع نیز بسیار مؤثر بوده‌اند، به ‌طوری که در هنگام بررسی فرهنگ شیعی در سودان باید تصوف را نیز مطالعه کرد، بنابراین به لحاظ فرهنگی و مذهبی می‌توان انتظار بزرگ‌ترین دستاوردها را در آنجا داشت. علی‌رغم وجود دو جریان ریشه‌دار فکری، فرهنگی تصوف و تشیع در سودان، فعالیت وهابی‌ها، در دوران‌ اخیر تهدیدی جدی برای این دو جریان است. آسیب‌شناسی دیپلماسی فرهنگی ایران در سودان می‌تواند زمینه‌ساز توسعه روابط فرهنگی و مقابله با تهدیدات پیش رو در روابط بین دو کشور باشد. این مقاله در پی توضیح و تبیین جریان‌های فرهنگی، مذهبی در سودان به‌منظور شناسایی فرصت‌ها و آسیب‌های دیپلماسی فرهنگی ایران در این کشور است. هدف اصلی پاسخگویی به این پرسش اساسی است که در راستای هدف یاد شده، چه جریان‌های فرهنگی مذهبی در سودان وجود دارند؟ فرضیه این مقاله آن است که سه جریان مهم فرهنگی-مذهبی تصوف، تشیع، و وهابیت را می‌توان در سودان مشاهده کرد. در این مقاله با روش توصیفی، تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای در پی پاسخ به سؤال اصلی خواهیم بود.

کلیدواژه‌ها

تصوف؛ تشیع؛ وهابیت؛ سودان؛ جمهوری اسلامی ایران؛ دیپلماسی فرهنگی و آسیب‌شناسی؛  

مراجع

 

آخرین توطئه وهابیت علیه محبوبیت ایران در سودان، (25/10/1385):

 http://salaf. blogfa.com/post-203. aspx

احمد النور، سید محمد (1389). «گزارشی از نقش آفرینی تصوف در محبت به اهل بیت در سودان»، نیستان ادیان و مذاهب، سال اول، شماره اول، پاییز و زمستان.

اسدی، فاطمه (1393). دلایل و پیامدهای کاهش سطح روابط ایران و سودان، اندیشکده راهبردی تبیین، 4/9/93:

http://tabyincenter.ir/index. php/component/search/?searchword

امیردهی، ع. ر (1385). «سودان، پهناورترین کشور جهان اسلام»، اندیشه تقریب، سال دوم، شماره هفتم، تابستان.

تقی زاده، ابا صالح (1387). تأثیر انقلاب اسلامی ایران در سودان، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

حشمت‌زاده، محمدباقر (1385). تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای اسلامی، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

خانی، محمدحسن (1382). «دیپلماسی فرهنگی و جایگاه آن در سیاست خارجی کشورها»، دو فطلنامه دانش سیاسی، شماره دوم، پاییز و زمستان: 148-136.

خرازی، زهرا (1388). «تأثیر دیپلماسی دیپلماسی فرهنگی بر منافع ملی کشورها»، مجله مدیریت فرهنگی، سال سوم، شماره ششم، زمستان: 122-107.

دفع السید، شیخ احمد ادریس (1390). وهابیون با رشوه دادن از انتشار کتاب‌های روشنفکرانه جلوگیری می‌کنند، (22/5/1390):

http://irna.ir/NewsShow. aspx?NID=30518295

دهمرده، معصومه (1389). جنبش‌های اسلامی سودان، (10/8/1389):

http://geopoliotical. parsiblog.com/Posts/86

رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی در سودان (1391). مشترکات و تفاوت‌های فرهنگی بین ایران و سودان، (16/4/1391):

 http://www.khartoum. icro.ir/index. aspx?fkeyid=&siteid=201&pageid=5856

رمضانی‌گل افزایی، صادق (1390). گسترش اسلام در سودان، تهران: انتشارات الهدی.

عشوری مقدم، محمدرضا (1389). تصوف و هویت سیاسی در سودان، (2/3/1389):

 http://historicalstudies. parsiblog.com/Posts/16

قادری، سید نعمت الله (1387). «دارفور؛ از نزاع قبایل تا جدال قدرت‌ها»، روزنامه ایران، شماره 4021، 18/6/1387.

قوام، عبدالعلی (1384).« فرهنگ: بخش فراموش شده و یا عنصر ذاتی نظریه روابط بین‌الملل»، سیاست خارجی، سال 19، ش 2، تابستان.

کبریایی زاده، حسین (1390). «قدرت هوشمند ج. ا. ایران و انقلاب‌های خاورمیانه»، ماهنامه روابط فرهنگی، سال نخست، شماره 4، دی.

گلی‌زواره، غلامرضا(1380). «سودان وسیع‌ترین کشور اسلامی»، درس‌هایی از مکتب اسلام، اردیبهشت، سال 41، شماره 2.

مؤسسه مطالعات اندیشه سازان نور (1391). میرغنی عثمان، (25/4/1391):

 http://www.asnoor.ir/Public/Persons/ViewPersons. aspx?Code=11327

میرزا محمد، علی‌رضا (1372).«نگاهی‌ به‌ فرهنگ‌ سودان»، نامة‌ فرهنگ، سال‌ سوم، شماره‌2 و3، تابستان‌ و پاییز.

نای، جوزف (1386). قدرت نرم، ترجمه سید محسن روحانی و مهدی ذولفقاری، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

نصیری، معصومه (1388). «آسیب‌شناسی فعالیت فرهنگی ایران در آفریقا»، پژوهشنامه آفریقا، سال اول، شماره دوم، تابستان.

منابع عربی

ابوعالم، توفیق. شوقی، محمد (1382). السیده نفیسه. طهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه. 1424 ق.

السعدی، حمدی (2008). الزحف الشیعی فی الخلیج والوطن العربی السواد الشیعی الایرانی یداهم براءه السواد السودانی. موسوعه الرشید 07/08/2008:

 http://www.alrashead. net/index. php?tamdprev&id=225

الشیخ إدریس، محمد الأنور (2013). السلفیة الوهابیة والربیع العربی، (5/1/2013):

 http://www.sudaress.com/alsudani/12389

جمال عرفه، محمد (1391). مواقف ضد الشیعة فی السودان، (25/4/1391):

 http://www.m-mahdi.com/forum/showthread. php?p=30109

جمال عرفه، محمد (1427). هل وصل التمدد الشیعی للسودان؟! 30/11/1427:

 http://almoslim. net/node/85851

سرور، جمال الدین (2009). دوله الفاطمیه فی مصر، قاهره: دارالفکر العربی.

سفینه النجاه للثقافه الإسلامی (2009). موقع شیعه آل محمد (ص) بالسودان. التصوف و آثاره فی السودان. 18 اکتبر:

 http://www.alsafinah.com/rabit/sudan/sofisim-and-its-efect. html

عثمان علی، محمد (1414). «قبیلة الرکابیة بالسودان» تاریخ الموسم، السنة 1414 - العدد 15.

عثمان مرغی، جاسم (1425). موسوعه الشیعه فی العالم؛ الشیعه فی شمال افریقیا، بیروت: مؤسسه البلاغ.

عیسی، عثمان (1430). حتی لا یقال: کان السودان بلدا سُنّیا! سلسله: قل هذه سبیلی ـ العدد (81)، (12/9/1430هـ:

 http://www.azahera. net/showthread. php?t=2546

Essien, Kwame. Falola, Toyin (2009). Culture and Customs of Sudan (Cultures and Customs of the World) , Greenwood Press.

Fraser, Mathew, weapons of mass distraction: soft power and American empire, Thomas Dunne books, 2005.

Furcoi, Sorin and Naib, Fatma (2015). A Sufi In Sudan, available at: http://interactive. aljazeera.com/aje/2015/sufi/

Hassan, Hussein (2008). Islam in Africa. CRS report for congress, May 9.

http://www.middleeasteye.net/news/iran-saudi-arabia-jostle-influence-sudan-iranian-cultural-centre-shut-down-61716582, 12 February 2015.

http://arabic. cnn.com/middleeast/2014/09/02/sudan-close-iranian-cultural-centers

Lobban Fluehr, Carolyn (1990). "Islamization in Sudan: A Critical Assessment," Middle East Journal, 44, No. 4, autumn.

Sudan History, Language and Culture (9/4/2013): http://www.worldtravelguide. net/sudan/history-language-culture

Tully, Dennis (2009). Culture and Context in Sudan, Publisher: State University of New York Press Publication date: 9/30/2009.