رویکرد «باهم‌آیی» درترکیب‌های وصفی و اضافی مثنوی مولاناجلال‌الدین محمد بلخی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 8، شماره 27، خرداد 1395، صفحه 51-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمود طاووسی¹؛ مهدی ماحوزی²؛ حامد ذاکری³

¹استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن،ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن،ایران.

³دانش‌آموختةدکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن،ایران.

چکیده

هنجارگریزی یکی از ویژگی‌های سبکی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی است. گاهی این هنجارگریزی‌ها جنبه‌ای بسیار هنرمندانه به سخن وی می‌دهد. در این زمینه پژوهش پیش رو تلاش داشته است تا به بررسی ترکیب‌های وصفی و اضافی در مثنوی مولانا بپردازد؛ ترکیب‌هایی که به صورت دل‌خواه مولانا، دچار تغییر در سطح ساخت و معنا شده‌ است. البته این تغییرات در جهت هنری زبان صورت گرفته و آن را از زبان هنجار جدا ساخته است. تعبیری که برای این‌گونه ترکیبات می‌توان آورد «باهم‌آیی» است که تفاوت آن با ترکیب دستوری، هنجارگریزی در معناست.در این مقاله نتایجی جالب توجه حاصل شده که از جملة آن می‌توان به«باهم‌آیی»‌های انتزاعی اشاره کرد. این ترکیب‌ها که نتیجة ذهن خلاق و قاعده‌ناپذیر مولاناست، هم در شعر شاعران پیشین بی‌سابقه است و هم برانگیزانندة ذهن مخاطب به سوی جست و جو در پیوند دادن اجزای یک ترکیب و یافتن رابطة معنایی در آن‌هاست

کلیدواژه‌ها

باهم‌آیی؛ زبان؛ ترکیب اضافی؛ ترکیب وصفی؛ مثنوی؛ مولانا

مراجع

1. اکبرآبادی، ولی محمّد، شرح مثنوی، لِکهِنون، چاپ سنگی.
2. انقروی، اسماعیل، شرح کبیر انقروی، ترجمة عصمت ستارزاده، انتشارات کتاب‌فروشی دهخدا.
3. بیرونی، ابوریحان، التفهیم لاوائل صناعه التنجیم، با مقدمه و تعلیق جلال‌الدین همایی.
4. پادشاه محمد، متخلص به شاد، آنندراج، کتاب‌فروشی خیام.
5. حافظ، شمس الدین محمد (1362)، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، چاپ دوم، تهران: انتشارات خوارزمی.
6. حسینی، سید حسن، اضافه و ترکیب اضافی در شعر بیدل، مجلة شعر، شمارة 29.
7. خیام‎پور، عبدالحسین (1386)، دستور زبان فارسی، چاپ سیزدهم، تهران: ستوده.
8. رسالة قشیریه (1361)، با تصحیحات و استدراکاتبدیع‌الزمان فروزانفر، علمی و فرهنگی.
9. رومی، جلال‌الدین، مثنوی، ترجمه و شرح دکتر محمد عبدالسلام کفافی، المکتبت العصریه، بیروت، سال 1967 میلادی.
10. زمانی، کریم (1390)، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر دوم، چاپ سی و چهارم، تهران: اطلاعات.
11. سبزواری، حاج ملا هادی، شرح اسرار، چاپ سنگی، سال 1285.
12. سعدی، (1383)، کلیات، به کوشش محمد علی فروغی، چاپ اول، تهران: انتشارات بوستان توحید.
13. فرشیدورد، خسرو (1388)، دستور مفصل امروز، چاپ سوم، تهران: سخن.
14. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1367)، شرح مثنوی شریف، جلد‌های 1 و 2 و 3، چاپ چهارم، تهران: زوّار.
15. کاشانی، عزّالدین محمود، مصباح الهدایه، با مقدمه و تصحیح جلال‌الدین همایی، کتابخانة سنایی.
16. گرگانی، فخرالدین اسعد (1349)، به تصحیح ماگالیتودوا– الکساندر گواخاریا، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
17. گوهرین، سید صادق (1362) فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی، کتاب‌فروشی زوّار.
18. لاهیجی، شیخ‌ محمد، شرح گلشن راز، کتاب‌فروشی محمودی.
19. مشکور، محمد جواد (1370)، تاریخ سیاسی ساسانیان، تهران: دنیای کتاب.
20. معین، محمد (1362)، فرهنگ معین، جلد 1 تا 4، چاپ پنجم، تهران: امیر کبیر.
21. مقربی، مصطفی (1372)، ترکیب در زبان فارسی، چاپ اول، تهران: طوس.
22. مولوی، جلال‌الدین محمد (1389)، مثنوی معنوی، به تصحیح کریم زمانی، جلد دوم، چاپ 18، تهران: اطلاعات.
23. نیکلسون، رینولد الین (1374)، شرح مثنوی معنوی مولوی، ترجمه و تعلیق لاهوتی، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.
24. وحیدیان کامیار، تقی (1386)، دستور زبان فارسی (1)، چاپ دهم، تهران: سمت.
25. همایی، جلال‌الدین (1356)، مولوی‌نامه، تهران: آگاه.

26. یوسفی، حسنعلی، ترکیب‌سازی در مخزن‌الاسرار نظامی، رشد آموزش ادب فارسی.

منابع لاتین

1. Bussmann, Hadumod (1996), Routledge Dictionary of Language and Linguistics, translated and edited by Gregory Trauth and Kerstin Kazzazi, London: Routledge.
2. Hartmann, R.R.K and Gregory James (1998), Dictionary of Lexicography, London: Routledge.