تحلیل روند رشد و توسعه ناموزون شهر‌های میانه ‌اندام در ایران (مطالعه موردی: شهر مرند- آذربایجان شرقی)

آمایش محیط

مقاله 4، دوره 9، شماره 33، شهریور 1395، صفحه 71-93   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

ابوالفضل قنبری¹؛ فریبا کرمی¹؛ سیداحمد حیدری نیا^{* 2}

¹(دانشیار گروه پژوهشی جغرافیا، دانشگاه تبریز)

²(دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، دانشگاه تبریز)

چکیده

در دهه­های اخیر شهرهای ایران مانند بسیاری از شهرهای جهان سوم دچارتحولات چشمگیری شده­اند، به طوریکه روند رشد شهرنشینی درپی تحولات اقتصادی، اجتماعی، موجب رشد لجام گسیخته و بی­قواره شهرهای با نقش ملی و ناحیه­ای گردیده که در اغلب شهرهای کشور ناشی از فقدان سیاست­های مناسب ساخت و ساز و بی­برنامگی در بهره­برداری مناسب و با مبنای علمی از زمین شهری می­باشد. شهر مرند به عنوان یک شهر میانه­اندام در ساختار فضایی استان آذربایجان شرقی نیز مانند بسیاری از شهرهای کشور مستثنی از این حادثه­ی عظیم شهرنشینی نبوده است. بررسی داده­ها نشان می­دهد جمعیت شهر طی 55 سال اخیر نزدیک به 9 برابر رشد داشته که این رشد فزاینده جمعیت، گسترش بی­رویه شهر را نیز در پی داشته است، به طوریکه این شهر با گسترش فیزیکی26 برابری طی این دوره مشکلاتی از قبیل: تخریب زمین­های کشاورزی اطراف شهر، مشکلات زیست-  محیطی، کمبود امکانات زیربنایی و... را ایجادکرده است. از این رو توسعه سریع و بدون ضابطه شهر مرند، شکل نامتجانس و ناهنجاری را به ساخت کالبدی شهر داده است. در مقاله حاضر، با بهره- گیری از مدل آنتروپی هلدرن و تجزیه و تحلیل­های آماری، چگونگی روند رشد و گسترش کالبدی-  فضایی این شهر در خلال سال­های  (1390- 1335) در گستره فضایی آن مورد بررسی قرار گرفته است. روش جمع آوری داده­ها و اطلاعات در این پژوهش، میدانی و اسنادی است. براساس مدل هلدرن67 درصد از رشد فیزیکی شهر در فاصله سالهای1390- 1335 مربوط به رشد جمعیت بوده و 33 درصد مربوط به رشد افقی و پراکنش شهری(Sprawl) می­باشد که این عامل نتیجه عدم نظارت و کنترل مدیران شهری و نداشتن طرح و برنامه­ای مدون جهت گسترش فیزیکی شهر است.

کلیدواژه‌ها

گسترش کالبدی- فضایی؛ پراکنش شهری(Sprawl)؛ مدل آنتروپی هلدرن؛ مرند