قاعده جمع

فقه و مبانی حقوق اسلامی

مقاله 2، دوره 2، شماره 5، آذر 1389، صفحه 26-57   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

چکیده

در بحث تعارض ادله  که به معنای ناسازگاری در مدلول دو یا چند دلیل است  و به تعارض مستقر بین دو یا چند دلیل محدود می شود قواعد تساقط ، توقف و جمع مطرح است .
قاعده جمع عبارت است از اینکه : مادامی که می توان میان دو دلیل متعارض را آشتی داد و التیام بخشید این جمع از طرح هر دو یا یکی به مراتب بهتر است . جمع بر دو نوع است : جمع عرفی و جمع تبرعی و عقلی .
جمع عرفی جمعی است که عرف عام و عقلاء عالم آن را می پسندند و در محاورات خود عملاً از آن بهره می گیرند و جمع تبرعی و عقلی وجه الجمعی است که عقل با دقت و باریک بینی می تراشد ولی به درجه ظهور عرفی نمی رسد و عقلاء عالم در محاوران خود چنین بنائی ندارند. وقاعده جمع  شامل هر دو تعریف می شود ، جمع عرفی دو درجه دارد یک وجه پرکاربرد مثل حمل عام بر خاص – حمل مطلق بر مقید- حمل مجمل بر مفصل – حمل روایت بر حالات خاص مکلف و ...  و وجه کم کاربردی مثل حمل سنت بر شناخت فریضه از طریق پیامبر (صلی الله و علیه و آله و سلم ) – حمل بر اختلاف در موارد – حمل روایت بر صلح و میانجیگری و ....
قاعده جمع دارای آثار و مدارک و ادله  و مصادیق خاصی می باشد . آثاری چون  عدم جواز تساقط – عدم طرح یکی بر اساس انتخاب دیگری و مدرکش عقل است و ادله ای نظیر اولویت جمع نسبت به طرح – اصل بودن عمل به دلیل شرعی  و مصادیقی چون موردی که یکی از دو دلیل معیناً قرینه عرفیه بر دلیل دیگر باشد . اشکالاتی بر وجوب قاعده جمع وارد شده که از سوی قائلین به وجوب جمع جوابیه هایی به این اشکالات داده  شده است و ثابت شده  که جمع اولی از طرح می باشد .
کلید واژه : قاعده – جمع – تعارض – روایت