نقش خدا در نظام معرفت‌شناسی دکارت و اوگوستینوس

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 5، دوره 5، شماره 11، فروردین 1395، صفحه 95-118   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیدمصطفی شهرآیینی^{* 1}؛ مریم غازی²

¹گروه فلسفه، دانشگاه تبریز

²کارشناسی ارشد فلسفه، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در نظام فلسفی دکارت خدا نقشی محوری ایفا می‌کند. برای تضمین اعتبار معرفتی که تأمل‌گر دکارتی به‌دست می‌آورد، اثبات وجود خدایِ غیر فریبکار ضروری است. به عقیده دکارت، وجود چنین خدایی را نه به‌واسطۀ حواس ـ‌که گاه ما را می‌فریبد و اعتمادپذیر نیست‌ـ بلکه باید به‌نحو شهودی، یعنی به‌نحو پیشینی، اثبات کرد. با توجه به این نکته، شیوه رویگردانی اوگوستینوس از حواس برای تأمل در باب خدا، راهگشای دکارت در کشف اصول اولیه فلسفه خود، بدون توسل به حواس بود.
برای بررسی نقش خدا در کسب معرفت نزد دکارت و اوگوستینوس، باید به این نکته توجه داشت که اوگوستینوس، همانند افلاطون، کلیات معقول را اصل و اساس عالم واقع می‌داند که در پرتو اشراق الهی از آنها آگاه می‌شویم. در واقع، اوگوستینوس خدا را نوری می‌داند که بدون او شناخت برای انسان ناممکن است، درحالی‌که به نظر دکارت، اساس عالم واقع، امور ریاضی، یعنی جزئیات معقول است که نه در خدا بلکه در ذهن انسان جای دارد و متعلق شهود قرار می‌گیرد و نقش خدایِ غیر فریبکار، جز تضمین اعتبار همین معرفت شهودی نیست. با این حال، دکارت در اثبات وجود این خدای غیر فریبکار از تقسیم‌بندی مراتب ادراک نزد اوگوستینوس بهره می‌برد.
در مقاله پیش رو، با توجه به همین تقسیم‌بندی، به تفاوت نقش خدا و میزان دخالت فرد در کسب معرفت نزد این دو متفکر می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها

خدا؛ شهود؛ اشراق؛ شناخت؛ عقل

مراجع

ایلخانی، محمد (1380) متافیزیک بوئتیوس (بحثی در فلسفه و کلام مسیحی)، تهران: نشر الهام.

-----. (1386) تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، تهران: سمت.

بریه، امیل (1385) تاریخ فلسفه قرن هفدهم، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران: هرمس.

پورسینا، زهرا (1385) تأثیر گناه بر معرفت با تکیه بر آرای آگوستین قدیس، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

جرارد، اُ. دالی (1392) «آگوستین»، تاریخ فلسفه راتلج، ج2: از ارسطو تا آگوستین، ترجمه علی معظمی، تهران: نشر چشمه.

کاتینگم، جان (1392) دکارت، ترجمه سیدمصطفی شهرآیینی، تهران: نشر نی.

یاسپرس، کارل (1363) آگوستین، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.

Aquinas, Thomas (1947) Summa Theologica, translated by Fathers of the English Dominican Province, New York: Benziger Brothers.

Augustine (1953) “Letters”, in The Fathers of Church, vol.2, translated by sister Wilfrid Parsons, S.N.D, New York.

-----. (1982) The Literal Meaning of Genesis, translated by John Hammond Taylor, 2vols, New York: Newman.

Augustine (1998) Confessions, translated by Henry Chadwick, Oxford: Oxford University Press.

-----. (2003) On the Trinity, edited by G. B. Matthews, Cambridge University Press.

Bunnin, N. and Yu, J. (2008) The Blackwell Dictionary of Western Philosophy, New York: Wiley-Blackwell.

Descartes, Rene (1995) The Philosophical Writings of Descartes, translated by J. Cottingham, R. Stoothoff and D. Murdoch, Cambridge University Press, 2vols [CSM].

-----. (1995) The Philosophical Writings of Descartes, vol.III, The Correspondence, translated by J. Cottingham, R. Stoothoff, D. Murdoch and A. Kenny, Cambridge University Press, [CSMK].

-----. (1967-76) Oeuvres de Descartes, edited by C. Adam and Tannery, revised edition, Paris: Vrin/CNRS, 12vols [AT].

Friis Johansen, Karsten (2005) A History of Ancient Philosophy: From the Beginning to Augustine, trans. Henrik Rosenmeier, London and New York: Routledge.

Plato (1953) The Dialogues of Plato, translated by B. Jowett, Oxford University Press.

Popkin, R. (1968) The History Of Scepticism; From Erasmus To Descartes, New York: Happer and Row.