شنا‌سایی و مقایسه میزان شناخت و علاقه‌مندی دانش‌آموزان به اساطیر باستانی و معاصر

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 5، دوره 8، شماره 29، بهمن 1394، صفحه 75-91   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مهران صمدی¹؛ فاطمه سادات رضوی²

¹استادیار گروه ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز؛ تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

²کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز- ایران.

چکیده

پژوهش حاضر باهدف شناسایی و مقایسه میزان شناخت و علاقه­مندی نسل جوان به اساطیر باستانی و معاصر و هم­چنین چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی انجام گرفته است. نمونه این پژوهش از طریق نمونه­گیری خوشه­ای چندمرحله­ای از بین دانش­آموزان مدارس ناحیه 2 تبریز انتخاب گردیده است. حجم نمونه آماری مطابق جدول مورگان 364 نفر تعیین شد. پژوهشگر برای جلوگیری از افت تعداد پرسشنامه، تعداد435 پرسشنامه دربین افراد نمونه مورد مطالعه توزیع کرده و پس از حذف پرسشنامه­های ناقص 365 پرسشنامه را مورد بررسی قرار داد. روش جمع­آوری اطلاعات به شکل میدانی و از طریق یک پرسشنامه محقق­ساخته برای ­سنجش میزان آشنایی بااساطیر و پرسشنامه استاندارد دین­داری گلاک و استارک برای سنجش میزان دین­داری می­باشد. نتایج نشان داد که بین میزان آشنایی دانش­آموزان با اساطیر باستانی و معاصر و چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی تفاوت معنی­داری وجود دارد. هم­چنین نتایج نشان می­دهد ارتباط معنی­داری بین میزان تعلق مذهبی دانش­آموزان و میزان آشنایی آنان با هریک از اساطیر و چهره­- های دفاع مقدس وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ اسطوره‌سازی؛ رسانه؛ دین‌داری؛ دفاع مقدس

اصل مقاله

 

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال هشتم، شماره بیست و نهم، زمستان 1394

ص ص  91-75

 

 

 

 

 

شنا­سایی و مقایسه میزان شناخت و علاقه­مندی دانش­آموزان به اساطیر باستانی و معاصر

دکتر مهران صمدی^[1]

فاطمه سادات رضوی^[2]

تاریخ دریافت مقاله:25/4/1395

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:23/7/1395

چکیده

پژوهش حاضر باهدف شناسایی و مقایسه میزان شناخت و علاقه­مندی نسل جوان به اساطیر باستانی و معاصر و هم­چنین چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی انجام گرفته است. نمونه این پژوهش از طریق نمونه­گیری خوشه­ای چندمرحله­ای از بین دانش­آموزان مدارس ناحیه 2 تبریز انتخاب گردیده است. حجم نمونه آماری مطابق جدول مورگان 364 نفر تعیین شد. پژوهشگر برای جلوگیری از افت تعداد پرسشنامه، تعداد435 پرسشنامه دربین افراد نمونه مورد مطالعه توزیع کرده و پس از حذف پرسشنامه­های ناقص 365 پرسشنامه را مورد بررسی قرار داد. روش جمع­آوری اطلاعات به شکل میدانی و از طریق یک پرسشنامه محقق­ساخته برای ­سنجش میزان آشنایی بااساطیر و پرسشنامه استاندارد دین­داری گلاک و استارک برای سنجش میزان دین­داری می­باشد. نتایج نشان داد که بین میزان آشنایی دانش­آموزان با اساطیر باستانی و معاصر و چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی تفاوت معنی­داری وجود دارد. هم­چنین نتایج نشان می­دهد ارتباط معنی­داری بین میزان تعلق مذهبی دانش­آموزان و میزان آشنایی آنان با هریک از اساطیر و چهره­- های دفاع مقدس وجود دارد.

    واژگان کلیدی: اسطوره، اسطوره­سازی، رسانه، دین­داری، دفاع مقدس.

 

مقدمه               

مسلماً نخستین نماد سازی­های بشر در طول تاریخ با تغییراتی که در آن­ها پدید آمد نشانگر باورها و اندیشه­های او و در نتیجه باور­های اساطیری او بوده­اند و از آن­جا که اسطوره­ها نماد و اسوه­های برجسته اعتقادی و عملی در هرملت به شمار می­آیند می­توان آن­ها را الگو­های جامعه برشمرد­. اسطوره واژه معرب از اصل یونانی هیستوریا (Historia) به معنی جستجو و آگاهی و داستان از مصدر هیستارن (Histaren) به معنی بررسی کردن و شرح دادن است که جمع مکسر آن در عربی اساطیر خوانده می­شود(پرمول، 1335: 9). از سویی دیگر اسطوره به دو معنی «داستانی راست» و «کاری الگو و نمونه» که فرهنگ­ساز است­؛ و «­افسانه­سازی و پندار­بافی­» در جهان امروز رواج دارد­(ستاری­، 1376: 1) مفهوم پارادایم / الگو در نزد کوهن از مشخصه­های نظری و روش­شناختی (­هم­چون تعمیم­های نمادین­، مدل­های اکتشافی و هستی­شناختی­) فراتر رفته و عناصر فرا­نظری و فرا­روشی چون ارزش­ها و سر­مشق را نیز در ­بر­می­گیرد. اسطوره­ها گنجینه­ای رمزی و قدسی برای بررسی سرچشمه معنویت­گرایی و حافظه جمعی انسان­ها هستند و ایران به عنوان یکی ازتمدن­های باستانی­، زادگاه اسطوره­های بزرگ و بی­مانند است­که در دیگر فرهنگ­- ­ها نیز رسوخ نموده و تا به امروز عناصر هویت­بخشی و فرهنگ­سازی خود را حفظ­کرده است (افراسیاب­- ­پور­، 1389: 13). اسطوره­ها بیش از آن­ که زاییده طبیعت خارجی باشند بر آمده از باطن و جهان درونی انسان­ها هستند­(همان: 15). علایق انسانی به آرمان­ها، ارزش­ها و رفتار­ها را می­توان سر منشاء ایجاد فرهنگ جامعه دانست، درنتیجه میزان علاقه­مندی به اساطیر می­تواند عاملی برای شناخت فرهنگ جامعه باشد که بخشی از هویت جمعی و ملی­، دینی­­­­­- سیاسی یک ملت را تشکیل می­دهد. اسطوره­ها هویت جمعی، ملی و سیاسی یک ملت را صورت می­بخشند. اسطوره روایت مورد پذیرش مردم از ریشه و بنیان جوامع و ملت­ها و بیانگر نحوه شکل­گیری جهان امروز­، رفتار و آداب و سنن است و در بسیاری از موارد­، با بنیان­های مذهبی پیوند عمیقی دارد. اسطوره مدل رفتار انسان­ها و جوامع را شکل می­بخشد و بر نهاد­ها و ساختار آن­ها تاثیر می­گذارد و ازطریق ایجاد تقدس، برای رفتار و سنن، مشروعیت ایجاد می­کند و درنوع مذهبی آن با جدا­سازی انسان از وضعیت­کنونی و پیوند دادنش با گذشته­ای معنوی، نوعی تجربه دینی به ارمغان می­آورد(­امینیان، 1391: 28).

اسطوره از آن نظر که به انسان و عالم انسانی وابستگی تام و تمام دارد و در تمام ادوار تاریخ و حتی تا امروز با او بوده است، در تمام عرصه­های فرهنگی، هنری و معرفتی او نیز نفوذ خود را آشکار کرده است (باباخانی­، 1389: 8)، در نتیجه می­توان گفت­: اسطوره­شناسی بخشی از مردم­شناسی فرهنگی است که درباره پیدایش و آفرینش جهان و هستی، نقش ایزدان و پهلوانان و ارتباط انسان با طبیعت و هستی سخن می­گوید(محمودی بختیاری، 1368: 100). این تحقیق درصدد بررسی و مقایسه میزان شهرت یا محبوبیت اساطیر باستانی یا معاصر و یا اساطیر دفاع مقدس نیست بلکه از آن جایی که رسانه­ها مهم­ترین و بیشترین نقش را در برجسته­سازی چهره­ها دارند؛ هدف این پژوهش بررسی این نکته می­باشدکه کدام شخصیت­ها در بین نوجوانان و جوانان شناخته شده­تر هستند و از آن طریق به نقش رسانه­ها پرداخته شود. زیرا فعالیت و یا کم کاری رسانه در حوزه­های مربوطه باعث شناخت و یا عدم آگاهی نسل جوان از این چهره­ها می­باشد. در این پژوهش منظور از اساطیر باستانی­؛ اساطیر باستانی ایرانی و یونانی و رومی مد نظر می­باشدکه نمونه­هایی چون رستم­، افراسیاب­، اهورامزدا، بهرام­، جمشید و ... زئوس­، هرکول­، آتنا، نپتون، آپولون و ... و اساطیر کهن قومی چون دده قورقود، دومرول و ... را می­توان نام برد. اساطیر معاصر: شخصیت­های برجسته معاصر­، بازیگران­، شخصیت­های خیالی فیلم­های هالیودی، موسیقی­دانان­، خوانندگان و ... مد­نظر می­باشند و منظور از اساطیر دوران دفاع مقدس در این تحقیق شهدا، جانبازان، آزادگان و همسران­شان­، جهادگران و بسیجیان می­باشد. به فرموده مقام معظم رهبری­: «هرکشور و ملتی با آرمان‏ها، اسطوره­‏ها و نمادهای خود زندگی می­کند. همه آن­ها که دفاع جانانه‌ای کردند، آماده‌سازی فداکارانه‌ای که نسبت به ابزار و تجهیزات نظامی از آفندی و پدافندی انجام دادند و آماده به کاری عناصر برای حضور درجبهه‌های خطرناک، هرکدام از آن افراد یک اسطوره‌اند. اگر دنبال اسطوره می‌گردید، اسطوره آن­هایند.»

آیا قهرمانان 8 سال جنگ تحمیلی اسطوره می­باشند؟ در پاسخ باید اشاره کرد که­: «به مرور زمان که جامعه­ای توسعه می­یابد، اساطیرش مورد تجدید نظر قرار می­گیرند و منقح و مهذب و یا از نو تفسیر       می­شوند تا با نیازمندی­های تازه سازگار گردند­(­ستاری، 1387: 109)، که در این حالت اسطوره دیگر به هیچ وجه تبیین نیست، بلکه بیان است؛ بیان این­که چیزی مثل زندگی کردن در این عالم چگونه احساس می­شود، پس اسطوره از این­ که صرفاً بدوی باشد دست می­کشد و به امری کلی و جهانشمول بدل می­شود. اسطوره دیگر نه امر کاذب و موهوم، بلکه امری صادق و حقیقی است. اسطوره وضعیت انسان را به تصویر می­کشد­(سگال، 1389: 88). اسطوره­ها در تمام ابعاد زندگی انسان پدیدار می­شوند و به تعبیری «هرگز نمی­میرند بلکه مدام نو به نو به اشکال گوناگون رخ می­نمایند­»(­ستاری، 1383: 7). لذا این تحقیق در صدد پاسخ به این سوال می­باشد که نسل جوان ایرانی به کدامیک از اساطیر علاقه بیشتری دارد و از آن­جا که نابودی اسطوره­ها، نابودی هویت یک ملت است بنابر­این با تعمیق بخشیدن به باورها و شناخت این نسل از سرمایه­های اجتماعی خود که نمونه­ای از آن اسوه­ها و اساطیر 8 سال دفاع مقدس هستند می­توان هویت ملی و مذهبی آن­ها را ثبیت و میزان دلبستگی آن­ها را به اساطیر غربی کاهش داد. چرا که یکی از اساسی­ترین روش­ها­ی احراز هویت در "جوامع سنتی"، باور و خلق اسطوره­ها بود­(Rauch، 2003, 16)، هویت در تعامل با فرهنگ باستانی و فرهنگ دینی شکل می­گیرد. نگرش فوق به روشنی جایگاه اسطوره را مشخص می­کند، بنابرین شناخت علاقه­مندی نسل جوان به اساطیر که آینده این سرزمین به دست آن­هاست و علت­یابی آن امری ضروری به نظر می­رسد. شناخت میزان علاقه­مندی به الگوها و اساطیر معاصر ایرانی – اسلامی ما را در پیدا کردن مسیری برای جهت­دهی به علایق جوانان از طریق رسانه­های مختلف و ریشه­دار کردن شناخت نسل جوان از الگوهای برجسته میهن اسلامی­مان یاری می­کند.

 

 

 

 

اهداف تحقیق

هدف اصلی

 - تعیین میزان شناخت و علاقه­مندی نسل جوان به اساطیر باستانی و معاصر و مقایسه آن با اساطیر دفاع مقدس ملی و بومی.

 

اهداف فرعی

- مقایسه میزان آشنایی دانش­آموزان دبیرستانی با اساطیر باستانی ایرانی و هنرمندان جهانی معاصر

- مقایسه میزان آشنایی دانش­آموزان دبیرستانی با اساطیر قومی و هنرمندان جهانی معاصر

- مقایسه میزان آشنایی دانش­آموزان دبیرستانی با اساطیر و هنرمندان جهانی معاصر و اساطیر دفاع مقدس ملی و بومی

- مقایسه میزان تعلق مذهبی و میزان آشنایی با اساطیر و هنرمندان جهانی معاصر و اساطیر دفاع مقدس ملی و بومی.

 

تعریف متغیرها

- منظور از آشنایی با اساطیر باستانی ایرانی؛ آشنایی با­: اهورا مزدا، کی­کاووس، کی­خسرو، جمشید، فریدون، گرشاسب، رستم، افراسیاب، سهراب و کاوه آهنگر می­باشد.

- منظور از آشنایی با اساطیر باستانی یونانی– رومی؛ آشنایی با: آپولن، زئوس، هرکول، آشیل، اروس، ژوپیتر، مرکوری، دیانا و ژانوس می­باشد.

- منظور از آشنایی با اساطیر قومی؛ آشنایی با: دومرول، ده­ده قورقود، کور اوغلی، ستارخان، باقر­خان، علامه امینی، علامه جعفری، علامه طباطبایی و محمدحسین شهریار می­باشد.

- منظور از آشنایی با اساطیر معاصر (هنرمندان جهانی معاصر)؛ آشنایی با اساطیر تخیلی: اسپایدر من، بت من، سوپر من، آیرن من، بن تن، کاپتان آمریکا، هری پاتر، هالک، باربی، دختر توت­فرنگی، شرک و باب اسفنجی می­باشد.

- بازیگران مشهور معاصر: برد پیت، دی کاپریو، لیام همس ورث، نیکول کید من، کریستن استوارت، جیسون استاتهام و آنجلینا جولی.

- خوانندگان مشهور معاصر: جاستین درو بیبر، جنیفر لوپز، نانسی عجرم، مایکل جک سون، لینکین پارک و انریکه ایگلسیاس.

- منظور از آشنایی با اساطیر دفاع مقدس ملی؛ آشنایی با شهدای برجسته: محمدابراهیم همت، حسین خرازی، احمد متوسلیان، عباس بابایی، مصطفی چمران، محمد جهان آرا، عباس دوران، حسن باقری، احمد کشوری، علی اکبر شیرودی و محمد حسین فهمیده

- ایثارگران: عزیز جعفری، حسین سلامی، قاسم سلیمانی، محسن رضائی، نور علی شوشتری، حسن تهرانی مقدم، علی صیاد شیرازی و احمد کاظمی.

- آزادگان: سید علی­اکبر ابو ترابی­فرد.

- همسران و مادران رزمندگان­: سیده زهرا حسینی­، معصومه آباد، شهناز حاجی پور و نسرین افضل.

- منظور از آشنایی با چهره­های دفاع مقدس بومی­؛ آشنایی با شهدای برجسته: مهدی باکری، حمید باکری، حسن شفیع­زاده، مرتضی یاغچیان، علی تجلایی و احد مقیمی.

- ایثارگران: امین شریعتی.

- جانبازان: نورالدین عافی.

برای سنجیدن نگرش­ها و باور­های دینی از پرسشنامه گلاک و استارک استفاده گردید. این پرسشنامه با دین ­اسلام هم انطباق یافته است­(­سراج­زاده­، 1374)، پرسشنامه شامل ابعاد پنج­گانه اعتقادی­، عاطفی­، پیامدی­، مناسکی و فکری به سنجش دین­داری می­پردازد.

- بعد اعتقادی یا باور­های دینی عبارتست از: باورهایی که انتظار می­رود پیروان آن دین به آن­ها اعتقاد داشته باشند.

- بعد مناسکی­ یا اعمال دینی­: شامل اعمال دینی مشخصی هم­چون عبادت، نماز، شرکت در آئین­های دینی خاص­، روزه گرفتن و ... است که انتظار می­رود پیروان هر دین آن­ها را به جا آورند.

- بعد تجربی یا عواطف دینی: ناظر بر عواطف، تصورات و احساسات مربوط به داشتن روابط با جوهری ربوبی هم­چون خدا یا واقعیتی غایی یا اقتداری متعالی است.

- بعد فکری: دین یا دانش دینی مشتمل بر اطلاعات و دانسته­هایی مبنایی در مورد معتقدات هر دین است که پیروان باید آن­ها را بدانند.

- بعد پیامدی: یا آثار دینی ناظر بر اثرات باورها­، اعمال، تجارب و دانش دینی بر زندگی روزمره پیروان است­( گلاک و دیگری، 1965؛ به نقل از سراج­زاده­، 1374).

 

پیشینه تحقیق

مهران­ السادات خاتمی در سال 1390 با تحقیق خود در مورد کهن الگوی قهرمان در درام تلویزیونی که با نگاهی به 3 فیلم تلویزیونی دفاع مقدس، به مفهوم نا­خود­آگاه جمعی می­پردازد که از سوی کارل گوستا و یونگ مطرح شده است، وی یکی از عناصر تشکیل­دهنده نا­خود­آگاه جمعی را­، کهن الگو­ها      می­داند. یکی از این کهن الگو­ها ساختار اسطوره­ای فیلمنامه نام دارد­. او در این رساله سعی دارد با بررسی ساختار مزبور نشان دهد چگونه یک هنرمند می­تواند با بهره­گیری ازنیروی نهفته در کهن الگو­ها­، به ویژه کهن الگوی قهرمان اثر خود را قوت ببخشد. صرفی و هدایتی در سال 1392 در مقاله­ای با عنوان نماد و نقش مایه­های نمادین در داستان­های­ کودک و نوجوان دفاع مقدس، به چگونگی طرح مسئله جنگ و مسائل و مفاهیم مربوط به آن برای کودکان می­پردازند. آن­ها به این نتیجه می­رسند که استفاده از نماد برای عینی­کردن وقایع و حقایق دوران دفاع مقدس برای کودکان و نوجوانان­، از شگرد­های هنری دسته­ای از آثار است­که علاوه بر نزدیک­ کردن ذهن مخاطب خاص به جریان این وقایع­، باعث غنای ادبی آثار داستانی کودک و نوجوان خواهد شد. صادق­زاده و منادی در سال 1387 در پژهشی با عنوان جایگاه نماد­های هویت ملی درکتاب­های درسی ادبیات­ فارسی و تاریخ دوره متوسطه رشته علوم انسانی به این نتیجه می­رسندکه آموزش هویت ملی درکتاب­های درسی موردنظر ناقص و گذرا بوده و درمیان دروس­، صفحات و تصاویر این کتاب­ها به نماد­های هویت ملی توجه متعالی نشده است.

خیر­آبادی­، حکیم­زاده­، محمدی­ و خالقی­نژاد(­1390) در مقاله­ای با عنوان جایگاه نماد­های هویت ملی درزبان و ادبیات فارسی­؛ مطالعه موردی آثار داستانی جمال­زاده نتیجه گرفته­اندکه از بین مولفه­های هویت ملی در داستان­های جمال­زاده­، بیشترین فراوانی متعلق به نماد­های زبان فارسی است و در مراحل بعدی این واکاوی نماد­های جغرافیایی­، تاریخی­، ادبیات و مشاهیر و فرهنگ از بیشترین فراوانی­ها برخوردارند. نیک­پناه­، مظلوم­زاده­ و پور­جعفر در سال 1391، با تحقیقی با عنوان بازکاویی ضرورت­های فرهنگی و ادبی انتظار و ارزیابی میزان آشنایی جوانان با مبانی مهدوی و معیارهای مربوطه به این نتیجه رسیدند که در مورد «­علاقه به مطالعه موضوعات در زمینه مهدی و ظهور آن» بیش از 66 درصد مردان و 68 درصد زنان علاقه نشان دادندکه این علاقه بین دو گروه تقریباً یکسان است و در مورد این­که کتاب­های درسی چه اندازه برآشنایی با اندیشه­های مهدوی تاثیر­گذار بوده است­؛ بیش از 66 درصد مردان و 81 درصد زنان نقش کتاب درسی را اندک دانسته­اند­.

 

روش تحقیق

روش تحقیق با در نظر گرفتن نوع گردآوری داده­ها توصیفی-­پیمایشی خواهد بود. علت استفاده از روش پیمایشی این است که پژوهشگر قصد دارد دیدگاه­ها و نظرات نمونه­ای ازیک جامعه را بررسی نماید و با توجه به این ­که توصیف جامعه در یک مقطع از زمان بر مبنای نگرش­سنجی انجام می­گیرد تحقیق مقطعی است­. بر مبنای هدف تحقیق، پژوهش حاضر کاربردی می­باشد.

 

 

 

جامعه آماری

جامعه آماری دانش­آموزان دوره دوم مقطع متوسطه دبیرستان­های ناحیه 2 تبریز در نظر گرفته شده که جمعاً 6120 نفر می­باشد. از نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای در میان دانش­آموزان دبیرستان ناحیه 2 تبریز استفاده شده است­، از آن­جایی که همه خوشه­ها همگن هستند یک دبیرستان از بین دبیرستان­های پسرانه و یک دبیرستان از بین دبیرستان­های دخترانه به صورت تصادفی انتخاب شد و جهت به دست آوردن داده­ها پرسشنامه دربین آن­ها توزیع شد. حجم نمونه مطابق فرمول کوکران در سطح خطای 5 درصد 5/361 محاسبه شد و با توجه به جدول مورگان 364 نفر تعیین گردید. تعداد دانش­آموزان تشکیل­دهنده نمونه آماری هر دبیرستان مشخص و به تفکیک جنسیت محاسبه شده است­، که نمونه­گیری از هر نوع دبیرستان با استفاده از نمونه­گیری طبقه­بندی شده انجام پذیرفته است­.

 

جدول شماره (1): مشخصات جامعه آماری و تعداد حجم نمونه

ردیف	نوع دبیرستان	نمونه	تعداد کل دانش­آموزان	درصد دانش­آموزان نسبت به کل جامعه
1	دخترانه	170=­S	2850	57/46%
2	پسرانه	194=­S	3270	43/53%

 

ابزار­های اندازه­گیری

ابزار مورد استفاده پرسشنامه محقق ساخته می­باشد، در این تحقیق که شامل 2 پرسشنامه می­باشد. پرسشنامه دین­داری (­پرسشنامه استاندارد گلاک و استارک) برای سنجیدن نگرش­ها و باورهای دینی و دین­داری ساخته شده است­. برای استاندارد کردن در کشورهای مختلف اروپا، آمریکا، آفریقا و آسیا و بر روی پیروان ادیان مسیحیت­، یهودیت و اسلام اجرا گردیده­(­نقل از طالبان، 1377) و با دین اسلام هم انطباق یافته است­(­سراج­زاده­، 1374)، مقیاس اندازه­گیری دراین سنجش طیف لیکرت می­باشدکه هر گویه پنج درجه ارزشی «­کاملاً موافق، موافق، بینابین، مخالف، کاملاً مخالف» را در ­بر ­می­گیرد و ارزش­های هر گویه بین 4-0 متغیر می­باشد.

میزان اعتبار این پرسشنامه در مطالعات مختلف بر روی نمونه­های متفاوت تعیین ­گردیده که حاکی از اعتبار بالای آن در ابعاد مختلف می­باشد­. در آخرین اجرای این آزمون بر روی دانشجویان آلفای کلی پرسشنامه 83/0 بوده است. مقدار آلفا برای متغیر­های بعد اعتقادی 81/0، بعد عاطفی 75/0، بعد پیامدی 72/0 و بعد مناسکی 83/0 می­باشد. پرسشنامه دوم که پرسشنامه محقق ساخته شناخت اساطیر می­باشد بر روی نمونه اجرا گردیده و مقدار آلفای کرونباخ کلی آن 861/0 تعیین گردید. چون این پرسشنامه از دو بخش شناخت چهره و شناخت دیگر ابعاد اساطیر تشکیل یافته است، مقدار آلفای بخش شناخت چهره برابر 753/0 و مقدار آلفای بخش شناخت دیگر ابعاد برابر 7/0 می­باشد­. اعتبار پرسشنامه توسط اساتید مورد تایید قرار گرفته است.

یافته­ها

هدف از این پژوهش مقایسه میزان شناخت و علاقه­مندی دانش­آموزان دبیرستانی به اساطیر باستانی و اساطیر معاصر و چهره­های ملی و بومی دفاع مقدس بود و هم­چنین بررسی رابطه میزان دین­داری دانش­آموزان با میزان آشنایی آنان با هر یک از اساطیر نیز مورد بررسی قرار گرفت.

- فرضیه اول: بین میزان آشنایی دانش­آموزان دبیرستانی با اساطیر باستانی ایرانی و هنرمندان جهانی معاصر تفاوت معنا­داری وجود دارد.

یافته­های پژوهش نشان می­دهدکه با اطمینان 95/0 بین میزان آشنایی دانش­آموزان با اساطیر باستانی ایرانی و هنرمندان جهانی معاصر تفاوت معناداری وجود دارد زیرا مقدار برابر 000/0 p=می­باشد که این مقدار کوچک­تر از 05/0 می­باشد، بنابراین فرضیه تحقیق تایید می­شود. امروزه دانش­آموزان بیشترین اطلاعات خود را از رسانه­های جمعی و رسانه­های دیداری و شنیداری­ کسب می­کنند و منبع اصلی اطلاعات آنان در مورد اساطیر باستانی ایرانی فقط کتب درسی آنان می­باشد.

- فرضیه دوم: بین میزان آشنایی دانش­آموزان دبیرستانی با اساطیر ترک و هنرمندان جهانی معاصر تفاوت معنا­داری وجود دارد.

در این فرضیه نیز همانند فرضیه اول یافته­های پژوهش نشان می­دهد که با اطمینان 95/0 بین میزان آشنایی دانش­آموزان با اساطیر ترک و هنرمندان جهانی معاصر تفاوت معناداری وجود دارد زیرا مقدار برابر 000/0 p=می­باشد که این مقدار کوچک­تر از 05/0 می­باشد، بنابراین فرضیه تحقیق تایید می­شود.

امروزه دانش­آموزان بیشترین اطلاعات خود را از رسانه­های جمعی و رسانه­های دیداری و شنیداری کسب ­نند و منبع اصلی اطلاعات آنان در مورد اساطیر ترک  فقط کتب درسی آنان می­باشد که آن­هم به صورت بسیار محدود به آن پرداخته شده است.

- فرضیه سوم: بین میزان آشنایی دانش­آموزان دبیرستانی با اساطیر و هنرمندان جهانی معاصر و چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی تفاوت معنا­داری وجود دارد.

برای بررسی این فرضیه آزمون فریدمن انجام گردید و نتایج نشان داد که بیشترین میزان آشنایی به ترتیب اولویت مربوط به هنرمندان معاصر و در مرحله بعد مربوط به اساطیر باستانی و بعد چهره­های دفاع مقدس ملی و در نهایت دفاع مقدس بومی می­باشد. یعنی میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس بسیار کمتر از هنرمندان معاصر می­باشد.

هم­چنین طبق یافته­ها مقدار برابر 000/0 p=می­باشد که چون این مقدار از 05/0 کوچک­تر می­باشد بنابراین فرض صفر رد می­شود، یعنی حداقل بین دو گروه از اساطیر باستانی و هنرمندان معاصر و چهره­های دفاع مقدس اختلاف معنی­داری وجود دارد و فرضیه تحقیق تایید می­شود.

امروزه منبع اصلی اطلاعات دانش­آموزان ماهواره­، اینترنت­، شبکه­های اجتماعی و ... می­باشد و منبع اصلی اطلاعات آنان در مورد اساطیرکتب درسی آنان ­می­باشد و در مورد چهره­های دفاع مقدس کم کاری رسانه داخلی و پرداخت کم و ضعیف کتب درسی به این چهره­ها عامل اصلی آشنایی کم دانش­آموزان با این چهره­ها می­باشد. با انجام آزمون ویلکاکسون بر روی 4 گروه اساطیر باستانی و هنرمندان جهانی معاصر و چهره­های دفاع مقدس ملی و چهره­های دفاع مقدس بومی به این نتیجه رسیدیم که­:

در بین دو گروه اساطیر باستانی و هنرمندان جهانی معاصر با توجه به این ­که مقدار p بین دو گروه اساطیر و هنرمندان معاصر برابر 217/0 می­باشد، می­توان نتیجه گرفت چون این مقدار بزرگ­تر از 05/0  می­باشد، در نتیجه فرض رد نمی­شود و این دو متغیر تفاوت معنی­داری باهم ندارندکه منطقی به نظر می­رسد زیرا اساطیر باستانی متشکل از اساطیر یونانی، رومی، ایرانی و ترک می­باشند که احتمالاً می­تواند به دلیل ساختن فیلم­هایی برای این اسطوره­ها باعث آشنایی دانش­آموزان شده باشد و دربین دو گروه چهره­- ­های دفاع مقدس ملی و چهره­های دفاع مقدس بومی با توجه به این­که مقدار p بین دو گروه چهره­های دفاع مقدس بومی و چهره­های دفاع مقدس ملی برابر 335/0 می­باشد، می­توان نتیجه گرفت چون این مقدار بزرگ­تر از 05/0 می­باشد، در نتیجه فرض صفر رد نمی­شود و این دو متغیر تفاوت معنی­داری با هم ندارند که منطقی به نظر می­رسد.

- فرضیه چهارم: بین میزان تعلق مذهبی و میزان آشنایی دانش­آموزان با اساطیر و هنرمندان جهانی معاصر و چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی تفاوت معنا­داری وجود دارد.

برای بررسی این فرضیه آزمون کندال انجام می­شود و نشان می­دهد که رابطه معنا­داری بین میزان دین­داری دانش­آموزان و میزان آشنایی آنان از اساطیر (هنرمندان) معاصر وجود دارد، زیرا مقدار  002/0=sig است، با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود و چون از 025/0 کوچک­تر می­باشد، در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α یک نوع رابطه بین دین­داری و میزان آشنایی دانش­آموزان با هنرمندان معاصر وجود دارد و فرضیه تحقیق تایید می­شود و چون ضریب همبستگی این دو متغیر 139/0- می­باشد، نشان می­دهد که همبستگی معکوس معنی­دار و ناقصی بین میزان تعلق مذهبی و آشنایی با اساطیر معاصر  وجود دارد.

در مورد میزان دین­داری و میزان آشنایی با چهره­های ملی دفاع مقدس نیز انجام آزمون کندال نشان می­دهد که رابطه معناداری بین دین­داری دانش­آموزان و میزان آشنایی آنان با چهره دفاع مقدس ملی وجود دارد، زیرا که مقدار 001/0=sig است که با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود و چون از 025/0 کوچک­تر می­باشد، در نتیجه می­توان گفت­ که در سطح 05/0­=α یک نوع رابطه بین دین­داری و میزان آشنایی دانش­آموزان با چهره­های دفاع مقدس ملی وجود دارد و فرضیه تحقیق تایید می­شود و چون ضریب همبستگی این دومتغیر 158/0 می­باشد، نشان می­دهد که همبستگی مستقیم  معنی­دار و نسبتاً ناقصی بین میزان تعلق مذهبی و آشنایی با چهره­های ملی دفاع مقدس وجود دارد.

درمورد میزان دین­داری و میزان آشنایی با چهره­های بومی دفاع مقدس نیز انجام آزمون کندال نشان می­دهد که رابطه معناداری بین دین­داری دانش­آموزان و میزان آشنایی آنان با چهره دفاع مقدس بومی وجود دارد، زیرا که مقدار 000/0=sig است­که با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود و چون از 025/0 کوچک­تر می­باشد، درنتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α یک نوع رابطه بین دین­داری و میزان آشنایی دانش­آموزان با چهره­های دفاع مقدس بومی وجود دارد و فرضیه تحقیق تایید می­شود و ازآن­جا که ضریب همبستگی این دو متغیر 207/0 می­باشد نشان می­دهدکه همبستگی مستقیم معنی­دار ولی تقریباً متوسطی بین میزان تعلق مذهبی و آشنایی با چهره­های­بومی دفاع مقدس وجود دارد.

درمورد میزان دین­داری و میزان آشنایی با اساطیر باستانی نیز انجام آزمون­کندال نشان می­دهد رابطه معناداری بین دین­داری دانش­آموزان و میزان آشنایی آنان با اساطیر باستانی وجود ندارد، زیرا که مقدار 179/0=sig است که با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود و چون از 025/0 بزرگ­تر می­باشد، پس در سطح 05/0­=α بین دین­داری دانش­آموزان و میزان آشنایی آنان با اساطیر باستانی رابطه­ای وجود ندارد، در نتیجه فرضیه تحقیق رد می­شود.

 

رابطه جنسیت

بین دو متغیر جنسیت و میزان آشنایی با هنرمندان معاصر مقدار خی­دو برابر 617/37 می­باشد و مقدار 000/0p= می­باشد که از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر است. به عبارتی در سطح 05/0­=α بین دومتغیر جنسیت و میزان آشنایی باهنرمندان معاصر رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­که متغیر مستقل (­جنسیت­) بر متغیر وابسته (میزان آشنایی با هنرمندان معاصر) تاثیر می­گذارد که باعث اختلاف در بین دو گروه دختران و پسران می­شود، به این نتیجه رسیدیم که میزان آشنایی پسران بیش از دختران می­باشد.

بین دومتغیر جنسیت و میزان آشنایی باچهره­های دفاع مقدس ملی و بومی مقدار خی­دو برابر 069/37 می­باشد و مقدار 000/0p= می­باشدکه از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر است. به عبارتی در سطح 05/0­=α بین دو متغیر جنسیت و ­میزان آشنایی با ­چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­که متغیر مستقل (­جنسیت­) بر متغیر وابسته (میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی­) تاثیر می­گذارد که باعث اختلاف در بین دو گروه دختران و پسران می­شود، به این نتیجه رسیدیم که میزان آشنایی پسران بیش از دختران می­باشد.

 

رابطه سن

برای متغیر سن و آشنایی با هنرمندان معاصر مقدار 012/0p= می­باشد که با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود و چون از 025/0 کوچک­تر می­باشد نتیجه می­گیریم­که درسطح 05/0­=α بین سن و میزان آشنایی دانش­آموزان با اساطیر معاصر (­هنرمندان معاصر جهانی­) یک نوع رابطه وجود دارد و چون ضریب همبستگی به دست آمده 132/0-­=­r می­باشد، همبستگی از نوع معکوس و ناقص می­باشد یعنی با افزایش سن دانش­آموزان میزان آشنایی دانش­آموزان از هنرمندان معاصر کمتر می­شود. به طور واضح­تر این­که دانش­آموزان کم سن و سال­تر آشنایی بیشتری با هنرمندان معاصر دارند و احتمالاً این به دلیل استفاده بیشتر آن­ها از رسانه­هایی چون اینترنت و ماهواره و یا شبکه­های اجتماعی می­باشد.

در مورد رابطه سن و میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس نیز معیار تصمیم به دست آمده برای متغیر سن و آشنایی با چهره­های دفاع مقدس برابر  257/0 می­باشدکه با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود و چون از 025/0 بزرگ­تر می­باشد نتیجه می­گیریم که درسطح 05/0­=α بین سن و میزان آشنایی دانش­آموزان با چهره­های دفاع مقدس رابطه وجود ندارد.

 

رابطه وضعیت اقتصادی خانواده

بین دو متغیر وضعیت اقتصادی والدین و میزان آشنایی با هنرمندان معاصر خی­دو برابر 952/17 می­باشد و معیار تصمیم برابر 001/0=sig می­باشد که از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر است. به عبارتی در سطح 05/0­=α بین دو متغیر پایگاه اجتماعی و میزان آشنایی با هنرمندان معاصر رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­که متغیر مستقل (­پایگاه اجتماعی والدین­) بر متغیر وابسته (­میزان آشنایی با اساطیر معاصر­) تاثیر می­گذارد­، این بدین معنی است که با بالا رفتن وضع اقتصادی میزان آشنایی نیز بالا می­رود، که احتمال زیاد به دلیل استفاده و دسترسی بیشتر به رسانه­های جمعی هم­چون اینترنت، ماهواره و ... می­باشد

بین دو متغیر وضعیت اقتصادی و میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی مقدار خی­دو برابر 642/10 می­باشد و معیار تصمیم برابر 031/0=sig می­باشد که از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر می­باشد. به عبارتی درسطح 05/0­=α بین دومتغیر پایگاه اجتماعی و میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­که متغیر مستقل (­پایگاه اجتماعی والدین­) بر متغیر وابسته (­میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی­) تاثیر می­گذارد. افراد با وضع اقتصادی متوسط شناخت بهتری از شهدا دارند.

 

رابطه استفاده از برنامه­های ماهواره­

- بین دو متغیر تماشای ماهواره و میزان آشنایی با اساطیر معاصر مقدار خی­دو برابر 655/14 می­باشد و مقدار 005/0=p می­باشدکه از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر می­باشد. به عبارتی در سطح 05/0­=α بین دو متغیر تماشای ماهواره و میزان آشنایی با اساطیر معاصر رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­ که متغیر مستقل (­تماشای ماهواره­) بر متغیر وابسته (میزان آشنایی با اساطیر معاصر­) تاثیر می­گذارد و افرادی که موافق تماشای ماهواره هستند آشنایی بیشتری با هنرمندان معاصر نیز دارند.

- بین دو متغیر تماشای ماهواره و میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس مقدار خی­دو برابر 711/23 می­باشد و مقدار 000/0=p می­باشدکه از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر می­باشد. به عبارتی در سطح 05/0­=α بین دو متغیر تماشای ماهواره و میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­که متغیر مستقل (­تماشای ماهواره­) بر متغیر وابسته (­میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس) تاثیر می­گذارد و افرادی که مخالف تماشای ماهواره می­باشند اطلاعات بیشتری از چهره­های دفاع مقدس دارند.

 

رابطه نوع موسیقی مورد علاقه

- بین دو متغیر نوع موسیقی و میزان آشنایی با اساطیر معاصر مقدار خی­دو برابر 170/54 می­باشد و معیارتصمیم برابر 000/0=sig می­باشدکه از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر می­باشد. به عبارتی در سطح 05/0­=α بین دو متغیر نوع موسیقی و میزان آشنایی با اساطیر معاصر رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­که متغیر مستقل (­نوع موسیقی­) بر متغیر وابسته (میزان آشنایی با اساطیر معاصر) تاثیر می­گذارد و افرادی که به موسیقی پاپ، راک و یا جاز علاقه­مند هستند اطلاعات بالاتری از هنرمندان معاصر دارند.

- بین دو متغیر نوع موسیقی و میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس مقدار خی­دو برابر 084/32 می­باشد و معیار تصمیم 001/0=sig می­باشدکه از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر می­باشد. به عبارتی در سطح 05/0­=α بین دو متغیر نوع موسیقی و میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­که متغیر مستقل (­نوع موسیقی­) بر متغیر وابسته (میزان آشنایی با چهره­های دفاع­مقدس) تاثیر می­گذارد و افرادی­که به موسیقی سنتی، حماسی و یا مداحی علاقه­مند هستند اطلاعات بیشتری از شهدا و چهره­های دفاع مقدس دارند.

 

رابطه هنر­پیشه مورد علاقه

- بین دو متغیر هنر­پیشه و ­میزان آشنایی با هنرمندان معاصر مقدار خی­دو برابر 723/100 می­باشد و معیار تصمیم 000/0=sig می­باشدکه از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر می­باشد. به عبارتی در سطح 05/0­=α بین دو متغیر هنر­پیشه و میزان آشنایی با هنرمندان معاصر رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­که متغیر مستقل (هنر­پیشه­) برمتغیر وابسته (میزان آشنایی بااساطیر معاصر) تاثیر می­گذارد و افرادی که به هنر پیشه­های آمریکایی علاقه­مند هستند شناخت بیشتری از هنرمندان معاصر دارند و نتایج نشان می­دهد 100 درصد این افراد از هنرمندان معاصر شناخت متوسط به بالایی دارند.

- بین دو متغیر هنر­پیشه و  میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس مقدار خی­دو برابر 979/18 می­باشد و معیارتصمیم 015/0=sig می­باشدکه از 05/0 بیشتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر نمی­شود. به عبارتی در سطح 05/0­=α بین دو متغیر هنر­پیشه و ­میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس رابطه وجود ندارد. یا واضح­تر این­که متغیر مستقل (هنر­پیشه­) بر متغیر وابسته (میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس) تاثیر نمی­گذارد.

 

رابطه علاقه به انتخاب دوست مذهبی

- بین دو متغیر علاقه به داشتن دوست مذهبی و میزان آشنایی با هنرمندان معاصر مقدار خی­دو برابر 830/19 می­باشد و مقدار 011/0=p می­باشدکه از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر در سطح 05/0=α می­باشد. به عبارتی بین دو متغیر علاقه به داشتن دوست مذهبی و میزان آشنایی با هنرمندان معاصر رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­که متغیر مستقل (­علاقه به داشتن دوست مذهبی) بر متغیر وابسته (­میزان آشنایی با هنرمندان معاصر­) تاثیر می­گذارد و افراد مخالف انتخاب دوست مذهبی شناخت بیشتری از هنرمندان معاصر دارند. علت این امر احتمالاً ترغیب دوستان به استفاده از رسانه­های حامل پیام­های غربی می­باشد.

- بین دو متغیر علاقه به داشتن دوست مذهبی و میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس مقدار خی­دو برابر 878/27 می­باشد و مقدار 000/0=p می­باشد که از 05/0 کمتر می­باشد و دلیل بر رد فرضیه صفر در سطح 05/0=α می­باشد. به عبارتی بین دو متغیر علاقه به داشتن دوست مذهبی و میزان آشنایی با چهره­های دفاع مقدس رابطه وجود دارد. یا واضح­تر این­که متغیرمستقل (­علاقه به داشتن دوست مذهبی) بر متغیر وابسته (­میزان آشنایی با چهره­های دفاع­مقدس­) تاثیر می­گذارد و افرادی­که موافق انتخاب دوست مذهبی هستند از دفاع مقدس و چهره­های دفاع مقدس آشنایی بیشتری دارند.

       یافته­ها نشان می­دهد که میزان آشنایی دانش­آموزان از ­اساطیر باستانی و اساطیر (­هنرمندان­) معاصر و چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی تفاوت معنی­داری دارد. دانش­آموزان با اساطیر معاصر بیشترین آشنایی را دارند و پس از آن با اساطیر باستانی آشنا هستند و در نهایت با چهره­های دفاع مقدس ملی و در آخر با چهره­های دفاع مقدس بومی آشنایی دارند­. در حالی ­که به نظر می­رسید علی­القاعده دانش­آموزان می­بایست حداقل با چهره­های شاخص دفاع مقدس بومی خود آشنایی نسبتاً خوبی داشته باشند در حالی ­که این ­طور نیست. این تفاوت از علل و عوامل متعددی سرچشمه می­گیرد که نمونه­ای از آن رسانه­های جمعی و پدیده جهانی­شدن می­باشد که باعث بالا رفتن اطلاعات، شناخت و علاقه دانش­آموزان با اساطیر معاصر می­باشد و هم­چنین کم کاری رسانه داخلی در تولید و پخش تولیدات ضعیف در خصوص چهره­های ایرانی و بالاخص در مورد چهره­های دفاع مقدس منجر به این تفاوت شده است­.

- بیشتر فیلم­های مربوط به دفاع مقدس قهرمان محور نمی­باشند و همین یکی از عوامل مهم در عدم برقرای ارتباط با این گونه اثر­ها و در نتیجه عدم تاثیر­گذاری مطلوب و بلند­مدت آن­هاست.

- عدم استفاده از عناصر اساطیری در تولید این­گونه فیلم­ها از دیگر عوامل مهم می­باشد، در حالی­که ما مدام در فیلم­های هالیوودی و خارجی شاهد اسطوره­سازی و خلق اساطیر فرهنگی جدیدی می­باشیم.

- شناخت بسیار بالای دانش­آموزان از اساطیر خیالی نشان می­دهد که انیمیشن و فیلم­های کودک و نوجوان و در امتداد آن کار فرهنگی مکمل مانند: تولید نوشت­افزار و پوشاک و ... تاثیر فوق­العاده­ای بر میزان آشنایی و علاقه­مندی به این اسطوره ها دارد، که متاسفانه باز در این زمینه نیز کار خوب و موثری در کشور ما انجام نشده است. با توجه به نتایج این تحقیق می­توان اذعان کرد که تولید انیمیشن­های قهرمان محور بیشترین تاثیر را در کودکان و نوجوانان داشته است.

- از سویی دیگر گرچه مدارس تا دو سه دهه گذشته نقش موثری را در انتقال میراث فرهنگی ایفا می­کردند اما به نظر می­رسد پدیده جهانی­شدن بر میزان توانایی مدارس برای تداوم انجام این کارکرد تاثیر قابل ملاحظه­ای نداشته باشد. گسترش کانال­های کسب اطلاعات­، انحصار دانش را از دست مدارس و دیگر مجاری رسمی اطلاعات خارج ساخته است و هم­چنین عدم به روزآوری آموزش و پرورش در کشور یکی از عوال مهم در این زمینه است.

- عدم تولید موسیقی و ترانه­های کافی برای نوجوانان و جوانان با صدای خوانندگان مورد علاقه در خصوص اسطوره­های فرهنگی بومی و میهنی

میزان درصد پاسخ درست به چهره­های خیالی نشان می­دهدکه دراین سنین استفاده از عناصر اساطیری و تولید انیمیشن و بازی­های رایانه­ای جذاب، بیشترین تاثیر را در این گروه سنی دارد. افراد نمونه با شخصیت­های باب اسفنجی (­99 درصد شناخت­)­، شرک (­99 درصد شناخت­)­، بن تن (­96 درصد شناخت­)­، اسپایدر من (­95 درصد شناخت­)­، هری پاتر (­91 درصد شناخت)­ و دختر توت ­فرنگی (90 درصد شناخت­) آشنایی دارند و بقیه شخصیت­ها را با درصد بالای 70 درصد می­شناسند­. به جز شخصیت­کاپیتان آمریکا
(­45 درصد­) و آیرن من (­55 درصد­)­.

میزان درصد بالای پاسخ درست به شناخت شهدای ملی مانند: شهید فهمیده، شهید بابایی و شهید چمران نشان می­دهد که رسانه ملی و کتب درسی فراگیر­ترین نقش را در انتقال فرهنگ کشورمان عهده دار است. این سه شهید که به ترتیب به طور میانگین 84 درصد و 79 درصد و 66 درصد افراد آن­ها را می­شناسند، علت عمده این شناخت استفاده از آموزه­ها و تصویر شهید فهمیده برگرفته از کتاب درسی دانش­آموزان و ساخت سریال شوق پرواز درباره زندگی شهید بابایی و هم­چنین فیلم سینمایی "چ" درباره زندگی شهید چمران دانست زیرا که در پرسشنامه نیز به همین موارد اشاره شده بود. میزان درصد    پاسخگویی درست به شخصیت شهریار (­97 درصد پاسخ درست­) نشان از اهمیت آموزه­های کتب درسی می­باشد زیرا عکس استفاده شده در پرسشنامه دقیقاً همان عکسی است که در کتب درسی چاپ شده است.

میزان درصد پاسخگویی درست به شخصیت جاستین درو بیبر (83 درصد پاسخ درست) که خواننده­ای تقریباً هم سن و سال دانش­آموزان نمونه است نشان می­دهد که خوانندگان نقش زیادی در گرایش و علاقه­مندی به اسطوره­های معاصر و در نتیجه تفکر ترویجی آن­ها دارند. این مطلب به وضوح بیان می­کند، سیستم اسطوره­سازی غرب توانسته است با معرفی گسترده و هدفمند شخصیتی که بتواند در گروه نوجوانان و جوانان احساس همزادپنداری و الگوی نزدیک به خودشان را داشته باشد، ایجاد نماید و از این طریق اهداف فرهنگی خود را درقالب این شخصیت­ها در اقصی نقاط دنیا و ازجمله جمهوری اسلامی ایران نهادینه سازد.

 

یافته­های پژوهش

- میزان آشنایی دانش­آموزان با اساطیر معاصر و باستانی و چهره­های دفاع مقدس ملی و بومی متفاوت است.

- دانش­آموزان بیشتر هنرمندان معاصر و سپس اساطیر باستانی و در مرحله بعد چهره­های دفاع مقدس ملی و در نهایت چهره­های دفاع مقدس بومی را می­شناسند.

- بین میزان آشنایی دانش­آموزان با هنرمندان معاصر و تعلق مذهبی آنان رابطه معکوس معنی­دار و ناقصی وجود دارد.

- بین میزان آشنایی دانش­آموزان با چهره­های دفاع مقدس ملی و تعلق مذهبی آنان رابطه مستقیم معنی­دار و ناقصی وجود دارد.

- بین میزان آشنایی دانش­آموزان با چهره­های دفاع مقدس بومی و تعلق مذهبی آنان رابطه مستقیم معنی­دار و متوسطی وجود دارد.

- بین میزان آشنایی دانش­آموزان با اساطیر باستانی و تعلق مذهبی آنان رابطه معنی­داری وجود ندارد­.

به طور کلی هر سازمانی اگر هدفش ارتقاء و رشد و شکوفایی خود باشد باید از روحیات و ویژگی­های افرادی که پیشرفت آن سازمان را منجر می­­شوند آگاه باشد­. سازمان آموزش و پرورش که یکی از مهم­ترین و بنیادی­ترین سازمان آگاهی­دهی می­باشد و نقش بسیار اساسی در شکل­گیری شخصیت فرزندان این مرز و بوم و آینده­سازان کشور را بر عهده دارد وظیفه­ای به مراتب خطیر­تر در این عرصه دارد. اگر بخواهیم در آینده شاهد رشد و شکوفایی میهن عزیزمان باشیم باید به صورت بنیادی و با سرمایه­گزاری در نیروی انسانی کشور از همان دوران کودکی و نوجوانی آغاز کنیم. شناخت علایق و روحیات دانش­آموزان در این برهه بسیار اهمیت دارد زیرا که شناخت این علایق ما را به شناخت ویژگی­های دانش­آموزان رهنمون می­شود و بر اساس آن می­توان به منشاء و علل و عوامل این علایق پی برد و کمی­ها و کاستی­ها را جبران کرد. «­ما همواره برای مقصود خاصی دانش را تکامل می­بخشیم و این مقاصد علاقه ما به آن دانش را تدارک می­بیند»(­کرایب، 1381: 297). بین دانش و علاقه پیوند نزدیکی وجود دارد و دانش تنها در پرتو این علایق می­تواند سنجیده یا آزمون شود.

 این علایق منجر به الگو­پذیری به خصوص درسنین نوجوانی می­شود. الگو­سازی و الگو­برداری درطول حیات ما پیش می­رود و هرگز توقفی در آن وجود ندارد، با توجه به این نکته باید در نظر داشت که ما الگوی رفتاری خود را از کسانی دریافت می­کنیم که احساس می­کنیم بیشترین اقتدار را دارند و در زندگی ما نقش برجسته­ای ایفا می­کنند­. لزومی ندارد اقتباس الگوی مورد نظر مستقیماً مشاهده شود؛ رسانه­های گروهی به میزان قابل توجهی الگو، جهت پیروی و اقتباس ارائه می­دهند علاوه ­بر رسانه­های گروهی­، گروه­های مرجع مثل هنرمندان، ورزشکاران­، سیاست­مداران­، شخصیت­های تلویزیونی و سینمایی و غیره نیز در ارائه الگو نقش عمده­ای را به عهده دارند­(­فرهنگی­، 1374: 81-80). رسانه در الگوسازی و نهادینه کردن ارزش­ها و باورها و انتقال فرهنگ­ها جایگاه ویژه­ای دارد. رسانه ابزار مهمی است در جهت تولید و نشر ارزش­ها و هنجارهای فرهنگی و ارائه الگوهای عمل. رسانه این قدرت را دارد که فرهنگ توقعات و خواسته­ها را در میان مردم بالا یا پایین ببرد. نسل امروز نیازمند الگوهایی شایسته و راستین است. امروز باید به کار دگرگونی الگوها و آفرینش و نمایش قهرمانان صالح باشیم­. اگر بخواهیم عامل فساد را از چهره اجتماع خویش بزداییم و روح پاکی­، صداقت­ و خیر­خواهی را در قشر­های مختلف زنده نماییم­، باید مُد جامعه را عوض کنیم و سمبل­های پاکی و نیکی را به نمایش بگذاریم­(­نگارش­، 1380: 98)­. رسانه­ها مهم­ترین عامل ترویج الگو­ها و اسطوره­سازی و اسطوره­پردازی در بین جوانان و نوجوانان می­باشد. این­که رسانه­ها چه قدر در ترویج و شناساندن الگو­ها در کشوری نظیر ایران میان قشر جوان موثر و موفق می­باشند به دست­اندرکاران و مسئولان فرهنگی­کمک می­کند تا دریابند که جوانان به چه معیار­هایی علاقه­-­ مندند و از چه الگوی تاثیر می­پذیرند­. از سوی دیگر این نوشتار در صدد است که نقش عامل سن، جنس، پایگاه اجتماعی والدین را در زمینه میزان آشنایی جوانان با اساطیر را شناسایی کند.

 

منابع

افراسیاب­پور، ع، ا. (1389). ریشه­های عرفانی در اساطیر ایران.  فصلنامه تخصصی عرفان. سال ششم، شماره بیست و چهار، صص 32-13.

امینیان­، ب؛ و دیگری. (1391). نقش اسطوره­ها در هویت ملی و ملت­سازی­: مورد ایران. نشریه ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال سوم، شماره ششم، صص 46-2.

امینیان، ب؛ و دیگری. (1391). نقش اسطوره­ها در هویت ملی و ملت­سازی. نشریه ادبیات پایداری دانشگاه  شهید باهنر کرمان. سال سوم، شماره ششم، صص 46-27.

بابا­خانی­، م. (1389). اسطوره در شناخت ادبیات. فصلنامه علمی پژوهشی نقد ادبی. سال سوم،  شماره 11و12، صص 32-7.

پرمول، م. (1335). در­آمدی بر سیر فلسفه در ایران باستان. تهران­: جهان کتاب.

ستاری، ج. (­1376). اسطوره در جهان امروز. تهران: نشر مرکز.

ستاری، ج. (1387). اسطوره و رمز. مجموعه مقالات. تهران: انتشارات سروش.

ستاری، ج. (1383). سایه ایزوت و شکرخند شیرین. تهران: نشر مرکز.

سگال، ر. ( 1389). اسطوره. ترجمه: ف، فرنود­فر. تهران: انتشارات بصیرت.

سورین ورنر، ت. (1381). نظریه­های ارتباطات. ترجمه: ع، دهقان. تهران: دانشگاه تهران.

فرهنگی، ع، ا. (1374). ارتباطات انسانی. تهران: خدمات فرهنگی رسا. جلد 1.

کاستلز، ا. (1380). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ. ترجمه: ا، علیقلیان و دیگری. تهران: طرح نو.

کاستلز، ا. (1380). عصر اطلاعات، قدرت هویت. ترجمه: ح، چاوشیان. تهران: طرح نو.

کرایب، یان، (1381). نظریه اجتماعی مدرن. ترجمه: ع، فجر. تهران: نشر آگه.

کازنو، ژ. (1364). قدرت تلویزیون. ترجمه: اسدی. تهران: امیر­کبیر.

کلمن، ج. ( 1377). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

 لافورگ، ر. (1374). نماد پردازی در جلال ستاری، اسطوره و رمز. تهران: انتشارات سروش.

محمودی بختیاری، ع. (1368­). زمینه فرهنگ و تمدن ایران، (نگاهی به عصر اساطیر). تهران: انتشارات پاژنگ.

مختاری، ع. (1380). بررسی جایگاه دین در ساختار فکری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. پایان­نامه کارشناسی­ارشد پژوهشگری علوم اجتماعی­، دانشگاه آزاد اسلامی رودهن.

هینلز، ج. (1373). شناخت اساطیر ایران. ترجمه: ژ، آموزگار و دیگری. تهران: نشر چشمه.

Rauch, S. (2003). NeilGaiman’s The Sandman and Joseph Campbell. In Search of the Modern Myth, Holicong:Wildside press.

 

 

---

1. استادیار گروه ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز؛ تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

2. کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز- ایران.    

 

    

مراجع

افراسیاب­پور، ع، ا. (1389). ریشه­های عرفانی در اساطیر ایران.  فصلنامه تخصصی عرفان. سال ششم، شماره بیست و چهار، صص 32-13.

امینیان­، ب؛ و دیگری. (1391). نقش اسطوره­ها در هویت ملی و ملت­سازی­: مورد ایران. نشریه ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال سوم، شماره ششم، صص 46-2.

امینیان، ب؛ و دیگری. (1391). نقش اسطوره­ها در هویت ملی و ملت­سازی. نشریه ادبیات پایداری دانشگاه  شهید باهنر کرمان. سال سوم، شماره ششم، صص 46-27.

بابا­خانی­، م. (1389). اسطوره در شناخت ادبیات. فصلنامه علمی پژوهشی نقد ادبی. سال سوم،  شماره 11و12، صص 32-7.

پرمول، م. (1335). در­آمدی بر سیر فلسفه در ایران باستان. تهران­: جهان کتاب.

ستاری، ج. (­1376). اسطوره در جهان امروز. تهران: نشر مرکز.

ستاری، ج. (1387). اسطوره و رمز. مجموعه مقالات. تهران: انتشارات سروش.

ستاری، ج. (1383). سایه ایزوت و شکرخند شیرین. تهران: نشر مرکز.

سگال، ر. ( 1389). اسطوره. ترجمه: ف، فرنود­فر. تهران: انتشارات بصیرت.

سورین ورنر، ت. (1381). نظریه­های ارتباطات. ترجمه: ع، دهقان. تهران: دانشگاه تهران.

فرهنگی، ع، ا. (1374). ارتباطات انسانی. تهران: خدمات فرهنگی رسا. جلد 1.

کاستلز، ا. (1380). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ. ترجمه: ا، علیقلیان و دیگری. تهران: طرح نو.

کاستلز، ا. (1380). عصر اطلاعات، قدرت هویت. ترجمه: ح، چاوشیان. تهران: طرح نو.

کرایب، یان، (1381). نظریه اجتماعی مدرن. ترجمه: ع، فجر. تهران: نشر آگه.

کازنو، ژ. (1364). قدرت تلویزیون. ترجمه: اسدی. تهران: امیر­کبیر.

کلمن، ج. ( 1377). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

 لافورگ، ر. (1374). نماد پردازی در جلال ستاری، اسطوره و رمز. تهران: انتشارات سروش.

محمودی بختیاری، ع. (1368­). زمینه فرهنگ و تمدن ایران، (نگاهی به عصر اساطیر). تهران: انتشارات پاژنگ.

مختاری، ع. (1380). بررسی جایگاه دین در ساختار فکری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. پایان­نامه کارشناسی­ارشد پژوهشگری علوم اجتماعی­، دانشگاه آزاد اسلامی رودهن.

هینلز، ج. (1373). شناخت اساطیر ایران. ترجمه: ژ، آموزگار و دیگری. تهران: نشر چشمه.

Rauch, S. (2003). NeilGaiman’s The Sandman and Joseph Campbell. In Search of the Modern Myth, Holicong:Wildside press.