امکان سنجی اکوتوریسم روستایی در روستای جواهرده رامسر با استفاده از مدل SWOT

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 9، دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 19، شهریور 1394، صفحه 111-124   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

داوود کیا کجوری^{* 1}؛ نگار عیسی کاکرودی²

¹عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد چالوس،گروه مدیریت دولتی

²کارشناس ارشد معماری، مدرس دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نور

چکیده

امروزه گردشگری طبیعی نه تنها به عنوان منبع درآمدی بی پایان، بلکه در جایگاه مدل توسعه ای پایدار بیش از پیش اهمیت یافته است. مقاله حاضر، با تکیه بر فرآیند برنامه ریزی راهبردی و فنون پیشنهادی، با هدف اساسی شناسایی و اولویت بندی راهبردهای مناسب گردشگری طبیعی روستای جواهرده رامسر تدوین شده است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و مشاهدات نگارندگان از منطقه مورد مطالعه بوده است. تجزیه و تحلیل بر مبنای الگوی تحلیل SWOT استوار بوده که در نهایت به ارائه راهبردهای چهارگانه منجر گردیده است. با بکارگیری ابزار SWOT راهبردهای چهارگانه تعیین شدند و با استفاده از ماتریس عوامل داخلی و خارجی موقعیت راهبردی گردشگری روستای جواهرده رامسر مشخص گردید. نتایج این پژوهش حاکی ازآن است که، راهبردهای تهاجمی-توسعه، مناسبترین روش مدیریت مؤثرفعالیتها وعملکردها است و نیز با استفاده از ماتریس برنامه ریزی راهبردی، بهترین راهبرد های تهاجمی-توسعه در قالب نتیجه گیری و پیشنهادهای کاربردی ارائه گردید. اشاعه اکوتوریسم در سطح منطقه ای و ملی، حفاظت و مدیریت محیط زیست، مشارکت روستاییان در طرح های توسعه روستا، ایجاد زیرساخت های لازم جهت تحقق توسعه پایدار گردشگری، جلوگیری از فرار سرمایه، هماهنگی میان سازمان های مربوط به گردشگری طبیعی را می توان از عوامل موثر در ایجاد اکوتوریسم عنوان نمود. 

کلیدواژه‌ها

اکوتوریسم؛ روستا؛ جواهرده؛ ابزار SWOT

اصل مقاله

امکان سنجی اکوتوریسم روستایی در روستای جواهرده رامسر با استفاده

از مدل SWOT

 

 داود کیاکجوری[1]، نگار  عیسی کاکرودی[2]

 

 

چکیده                                                                                                                                              

امروزه گردشگری طبیعی نه تنها به عنوان منبع درآمدی بی پایان، بلکه در جایگاه مدل توسعه ای پایدار بیش از پیش اهمیت یافته است. مقاله حاضر، با تکیه بر فرآیند برنامه ریزی راهبردی و فنون پیشنهادی، با هدف اساسی شناسایی و اولویت بندی راهبردهای مناسب گردشگری طبیعی روستای جواهرده رامسر تدوین شده است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و مشاهدات نگارندگان از منطقه مورد مطالعه بوده است. تجزیه و تحلیل بر مبنای الگوی تحلیل SWOT استوار بوده که در نهایت به ارائه راهبردهای چهارگانه منجر گردیده است. با بکارگیری ابزار SWOT راهبردهای چهارگانه تعیین شدند و با استفاده از ماتریس عوامل داخلی و خارجی موقعیت راهبردی گردشگری روستای جواهرده رامسر مشخص گردید. نتایج این پژوهش حاکی ازآن است که، راهبردهای تهاجمی-توسعه، مناسبترین روش مدیریت مؤثرفعالیتها وعملکردها است و نیز با استفاده از ماتریس برنامه ریزی راهبردی، بهترین راهبرد های تهاجمی-توسعه در قالب نتیجه گیری و پیشنهادهای کاربردی ارائه گردید. اشاعه اکوتوریسم در سطح منطقه ای و ملی، حفاظت و مدیریت محیط زیست، مشارکت روستاییان در طرح های توسعه روستا، ایجاد زیرساخت های لازم جهت تحقق توسعه پایدار گردشگری، جلوگیری از فرار سرمایه، هماهنگی میان سازمان های مربوط به گردشگری طبیعی را می توان از عوامل موثر در ایجاد اکوتوریسم عنوان نمود.

واژه‌هایکلیدی:اکوتوریسم، روستا، جواهرده، ابزار SWOT

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

 

امروزه نقش صنعت گردشگری در فرآیند جهانی شدن اهمیت روزافزونی یافته است. یکی از مهم ترین دلایل توجه دولت ها به صنعت گردشگری اثرات اقتصادی آن در توسعه و رشد ملی می باشد(سام آرام، 1388 :22).  کسب در آمد برای ساکنین بومی و ایجاد اشتغال، امکان حفظ و اشاعه باورها، ارزش ها و آداب و رسوم اصیل مناطق، ایجاد روابط اجتماعی گسترده بین جامعه میزبان و میهمان، جلوگیری از رکود و سکون مناطق واجد شرایط طبیعی خاص از اثرات مطلوب گردشگری است. ایران از نظر دارا بودن امکانات جهانگردی جزء ده کشور مهم دنیاست(تولایی، 1387: 192).

اکوتوریسم پایدار نوعی گردشگری است که از نظر بوم شناختی پایدار و ضمن پاسخ به نیازهای فعلی زیست بوم، به حفظ و بسط فرصت هایی برای تداوم حیات آنها در آینده بپردازد (اکبری، 1387: 134). نحوه مواجهه جوامع روستایی با زندگی تحت تاثیر منابع فیزیکی، امکانات و مقدورات در اختیار آنها بوده و تحولات این منابع و امکانات باعث دگرگونی در نحوه مواجهه آنها با زندگی خواهد شد. ‏روستاییان از محیط طبیعی برای ساخت پناهگاه، امرار و معاش، صنعت، عبادت، تفریح و گردهمایی استفاده می کنند. در بسیاری از کشورها تنها روستا مخزن میراث فرهنگی­و­طبیعی­است(مطیعی لنگرودی،1390: 71).

پراکندگی جغرافیایی روستاها، نبود صرفه اقتصادی برای ارایه خدمات اجتماعی، حرفه‌ای و تخصصی‌نبودن کار کشاورزی(کم‌بودن بهره‌وری)، محدودیت منابع ارضی و عدم‌ مدیریت صحیح سبب آسیب پذیری اقشار روستایی خواهد شد. روستا ماهیتی چندبعدی دارد، از این رو، روستاشناسی و مطالعات روستایی طیف نسبتا گسترد ای از علوم و رشته های دانشگاهی از قبیل جامعه شناسی، اقتصاد، جغرافیا، علوم سیاسی، مردم شناسی و روانشناسی را درگیر می­کند(شکوری،1390: 4). توسعه صنعت گردشگری برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی چون نرخ بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه اند، اهمیت فراوانی دارد(بدری، 1390: 32). بیشترین سودهای ناشی از صنعت اکوتوریسم بایستی صرف مردم و معرفی ویژگی مکانها در بروشورها، وبسایتهای تبلیغاتی و کتابها شود(Stronza, 2008).

جوزی (1389) در «ارائه برنامه راهبردی توسعه اکوتوریسم در منطقه حفاظت شده مند بوشهر به روش فریمن» به بررسی رابطه تعداد بازدیدکنندگان از منطقه با سن، تحصیلات و درآمد افراد، فاصله محل سکونت گردشگران و هزینه متحمله سفر و...­ پرداخته و جلب سرمایه گذاری بخش خصوصی از طریق ارائه تسهیلات بانکی با دوره بازگشت طولانی مدت را به عنوان موثرترین راهبرد توسعه گردشگری طبیعی در این منطقه عنوان نموده است.

محمد حسین کریم (1388) در « نظر سنجی از روستاییان در مورد چالش های توسعه پایدار روستایی: مطالعه موردی دهستان ساروق، شهرستان اراک» با تبیین مولفه های توسعه پایدار روستایی که 8 مورد انسان، محیط زیست، زنان، کودکان و نوجوانان، فرهنگ، آموزش، امنیت و مشارکت را شامل می شود، دیدگاه های روستاییان را در مورد چالش های پیش رو در امر توسعه پایدار روستایی اینگونه عنوان می نماید: چالش های پایداری مناطق جنگلی، آب و خاک 5/25%، طرح های عمرانی دولتی 2/14%، استفادة پایدار از ذخایر محیط2/13، چالش های اشتغال و درآمد 5/10، چالش های محیط نهادی2/10، بهداشت و رفتار مطمئن با سموم و مواد شیمیایی7/7 % و چالش ها ی اشکال پایدار 3/3%.

محمود دانشور کاخکی(1386) با استفاده از روش مشروط در پژوهش «برآورد ارزش وجودی مناطق ییلاقی روستایی: مطالعه موردی منطقه روستایی زشک» به ارزش گذاری منطقه، الگوی توبیت برای بررسی عوامل موثر بر سطح تمایل به پرداخت و مدل لاجیت برای اندازه گیری میزان تمایل به پرداخت افراد پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که متوسط تمایل به پرداخت ماهیانه افراد برای ارزش وجودی منطقه ییلاقی زشک ۱۳۵۶۰۰ریال سالانه می باشد.

دان (2008) به بررسی اکوتوریسم در کشور بوتان پرداخته و ضمن مطالعاتی بر روی تعداد گردشگران طبیعت بین سالهای 1996تا2007 نقش جوامع محلی و روستایی را در دستیابی به خوشبختی ناخالص ملی پراهمیت برشمرده است. بر طبق اصول" خوشبختی ناخالص ملی" که خط مشی فعالیت های دولت را در دستیابی به توسعه پایدار همه جانبه تعیین می کند، بهبود شرایط زیستی انسان نسبت به پیشرفت ها و تجهیز اقتصادی در اولویت قرار دارد. 

 

مواد و روش­ها

منطقه مورد مطالعه

جواهرده که پیش از عصر پهلوی نامش جورده بود و در گویش محلی به جوردی شهرت دارد در 25 کیلومتری جنوب غربی شهر رامسر، در ارتفاع حدوداَ 2000 متری از سطح دریا و در استان مازندران واقع است و یکی از مناطق باستانی با جاذبه های بصری کوهستانی سلسله جبال البرز به شمار می آید و قدمت آن به هزاره های پیش می­رسد(شکل1).

 

 

 

 

 

 

 

 

در مورد نام‌ این‌ روستا عقاید مختلفی‌ وجود دارد. برخی‌ آن‌ را "جورده" به‌ معنی‌ ده‌ بالا و مرتفع‌ ترین‌ روستای‌ کوهستان‌ برشمرده‌ اند، عده‌ ای‌ آن را به‌ دلیل‌ به‌ دست آمدن‌ آثار قیمتی‌، طلا و جواهرات در حفاری های به عمل آمده در گذشته‌ "جواهرده" می‌نامند. جورده واژه ای است مرکب از جور+ ده که در گویش محلی به معنی بالا ده یا قریه بالا می باشد و چون آخرین و مرتفع ترین روستای جنوب غربی رامسر بوده و بالاتر از آنجا روستایی وجود ندارد از این رو جورده نامیده می شود(سجادی، 1383).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اختلاف دمای این روستا با شهر حدود 10 تا 12 درجه بوده و در تابستان بخاطر برخورداری از آب و هوای خنک مورد استقبال هزاران گردشگر داخلی و خارجی واقع می شود. جواهرده جزء معدود مناطق کوهستانی است که با وجود فاصله ی بسیار کم از دریا، بیش از 2000متر از دریا ارتفاع دارد(عطوفت شمسی، 1390: 135). مردم روستا به دامداری، کشاورزی و باغداری مشغول اند و صنایع دستی آن شامل نمدمالی، سفال، آهنگری، کلاه مالی، کلاف دوزی، رنگرزی و مسگری است‌. فرهنگ های محلی که هویت اصلی جوامع روستایی می باشند در واقع نظامی برای بقا و قوام هویت جوامع محسوب می شوند ( Brennan,2005).

از جاذبه های طبیعی روستا می توان به موارد زیر اشاره نمود:

دریاچه قو: این دریاچه همراه با ماهی های قزل آلا در کنار دشت های پر از بوته های سرخس قرار دارد و از آب چشمه سارهای جواهرده سیراب می شود.

رودخانه صفارود و آبشارجواهرده: رودخانه صفارود یکی از مواهب طبیعی این منطقه و از دامنه های شرقی کوه سماسوس سرچشمه می گیرد که ضمن عبور از روستاهای جواهرده، تنگ دره و صیقل محله از میان جنگل عبور کرده و در رامسر به دریا می ریزد. آبشار صفارود یا آبشار اول جواهرده نیز در 15 کیلومتری جنوب شهر رامسر و در مسیر جاده جواهرده قرار دارد. چندین آبشار دیگر نیز بر جاذبه های این منطقه افزوده است.

کوه‌های مشجر: کوههای مشجر با کاج و درختان همیشه سبز و نیز بخش هایی که پوشیده از درختان برگ ریز می باشند در پاییز جلوه بسیاری به منطقه می دهند.

جنگل صفارود: مسیر دسترسی به این جنگل با عبور از کنار مواهب طبیعی چون جنگل، رودخانه بوده و آب و هوای بسیار مطبوع جلوه خاصی به آن داده است.

چشمه آب معدنی آبعلی: این چشمه در سال 1350 توسط سرپرست راه سازی وقت سازماندهی گردید. آب این چشمه مدرّ و در دفع سنگ کلیه موثر است. از چشمه های دیگر روستا می توان سلیمان چشمه، برتل چشمه، برشی، پیغام چشمه را نام برد.

دره ها و کوهها: دره ها و کوه های پوشیده از مه در تمام فصول سال جلوه بصری خاصی  دارند.

قله های پوشیده از برف و یخچال‌های طبیعی: قله های مرتفع که بیش از نیمی از سال پوشیده از برف است، همه ساله پذیرای کوهنوردان داخلی می باشد، در مسیر صعود به قله و امامزاده سماموس، پدیده یخچال های طبیعی نیز خودنمایی می کند.

گیاهان دارویی: گیاهان دارویی بسیاری نظیر بابونه، بنفشه، گل پامچال، زیره، رازیانه، گل ختمی، گل گاوزبان، کنگر، گزنه، گل پر، زرشک، گون و ابرون در این منطقه به صورت  خودرو وجود دارند.

قله سماموس: در نقشه ۵۰۰۰ :۱ جواهرده از سوی سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، ارتفاع قله سُماموس ۳۶۹۳ متر آمده و در نقشه 1:25000، سازمان نقشه‌برداری کشور، ۳۷۰۳ آمده است(مجتهدی، 1385). یکی از دو مسیر دست یابی به این قله توسط کوهنوردان از طریق روستای جواهرده صورت می گیرد. توده سماموس به علت داشتن قلل مرتفع و نزدیکی به دریای کاسپین، بارش برف در فصل سرد، (شروع ریزش برف از مهر ماه) دارای منابع مناسب و کافی ا‌ز برف برای تغذیه رودخانه‌ها‌ی فراوان این منطقه است‌. مهمترین حوضه‌های‌ رودخانه‌های کوه سماموس پل‌رود ‌(‌دومین رود بزرگ گیلان‌)، سموش، خشکه‌رود، آچا‌رود، کوکو‌رود، صفا‌رود، چالک‌رود، زیله‌رود، اژدها‌رود و کاکرود می‌با‌شند.

پرندگان: این روستا به دلیل وجود آبگیرها، برکه ها، رودخانه های وحشی، علفزارها و جنگل بکر شاهد تنوع بسیار پرندگان می باشد نظیر خوتکا، توکا، کبک، کوکو، زاغ، کلاغ کوهی، سینه سرخ، کبوتر، فاخته و انواع بلبل.

 

روش تحقیق

با توجه به ماهیت موضوع و هدف، روش تحقیق به صورت توصیفی – تحلیلی بوده و تهیه اطلاعات به دو روش اسنادی و میدانی انجام گردیده است. در بخش اسنادی اطلاعات مورد نظر از طریق کتاب ها، نشریات، نقشه ها و پایگاه های اینترنتی گردآوری شده و مطالعات میدانی، تهیه عکس، فیلم و نظرسنجی از اهالی روستا در زمینه موضوع تحقیق توسط نگارندگان انجام گردیده است.70 نفر از اهالی در قالب ساکنین و مالکان واحدهای تجاری که در ارتباط مستقیم با گردشگران بوده اند برای نظرسنجی درمورد حضور گردشگران انتخاب گردیدند. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک سوات(SWOT) بهره گرفته شده است. سوات(SWOT)حروف اول واژگان انگلیسی با معادل فارسی قدرت ها(S)، ضعف ها(W)، فرصت ها(O) و  تهدید ها(T) است که قوت ها و ضعف ها مربوط به محیط داخلی و فرصتها و تهدیدها به محیط خارجی اختصاص دارد و برای توسعه و گسترش یک راهبرد در قالب مدل سوات، یک ماتریس از این عوامل چهارگانه می توان ایجاد کرد که به ماتریس سوات یا ماتریس ارزیابی معروف است(مشبّکی،1389، 220). محصول نهایی تکنیک SWOT به صورت راهکارهای چهارگانه ای است که تحت عناوین راهبردهای تهاجمی((SO، راهبردهای تنوع((ST، راهبردهای بازنگری ((WO و راهبردهای تدافعی((WT قابل نتیجه گیری است، به صورتی که بر شالوده نقاط قوت بنا شده و بر نقاط ضعف غلبه نمایند، از فرصت ها استفاده کرده و تهدیدات خارجی را کاهش دهند(جدول 1). بهتر است راهبردهایی که پیشنهاد می گردند هر چهار جنبه موضوع را پاسخ گو باشند(Hill ,1997).

جدول 1: روش کلی تحلیل SWOT 

عوامل درونی عوامل بیرونی	نقاط ضعف	نقاط قوت
فرصت ها	استراتژی WO برای غلبه بر نقاط ضعف در جهت بهره گیری از فرصت ها چه فعالیت هایی می توان انجام داد؟	استراتژی SO چگونه می توان از توانمندی ها برای بهره گیری از فرصت های موجود استفاده کرد؟
تهدید ها	استراتژی WT چگونه می توان نقاط ضعف را درجهت غلبه بر تهدیدها کاهش داد؟	استراتژی ST چگونه می توان از توانمندی ها برای غلبه بر تهدیدها استفاده کرد؟

 

 

 

 

 

 

ماخذ: (اعرابی، 1385)

یافته ها

ماتریس ارزیابی عوامل داخلی

ماتریس ارزیابی عوامل داخلی، ابزاری است که از طریق آن، استراتژیست ها هر یک از عوامل داخل سازمان را مورد ارزیابی قرار داده و از بررسی این عوامل، نقاط قوت و ضعف سازمان را شناسایی می کنند (فیض، 1389، 201). برای تهیه ی این ماتریس باید به قضاوت های شهودی تکیه نمود، بر همین اساس نباید روش های علمی را بگونه ای تفسیر کرد که آنها را تنها راه توانمند، ارزنده و جامع به حساب آورد (کیاکجوری و حسین زاده، 1391، 182). بمنظور تهیه ی این ماتریس باید پنج مرحله را به شرح زیر طی کرد:

1) پس از تجزیه و تحلیل عوامل داخلی محدوده مورد مطالعه از طریق بکارگیری یکی از رویکرد های وظیفه ای، مالی و یا زنجیره ی ارزش، عوامل استراتژیک شناخته شده را فهرست می کنیم.

2) در مرحله ی دوم به عواملی که در مرحله ی قبل فهرست کردیم، به نسبت اهمیت آنها وزن یا ضریب می دهیم. این ضرایب بین صفر(بی اهمیت ترین) تا یک(مهمترین) بوده و نشانگر اهمیت نسبی هر عامل در موفقیت سازمان در صنعت مربوطه هستند.

3) در این مرحله به عوامل فهرست شده ی فوق، نمره می دهیم. این نمره باید عددی بین یک تا چهار باشد. عدد چهار به معنای قوت بسیار بالا، عدد سه به معنای نقطه ی قوت، عدد دو به معنای نقطه ی ضعف و عدد یک به معنای ضعف اساسی سازمان در آن عامل است.

4) در مرحله ی چهارم، ضریب هر عامل را در نمره ی مربوطه ضرب می کنیم تا نمره ی نهایی بدست آید.

5) در این مرحله برای تشخیص نمره های سازمان، نمره های همه ی عوامل را با هم جمع می کنیم (دیوید، 1389، 338). هدف این مرحله سنجش محیط داخلی ناحیه مورد مطالعه جهت شناسایی نقاط ضعف و قوت (عوامل داخلی) می باشد؛ یعنی جنبه هایی که راههای دستیابی به اهداف برنامه ریزی و اجرای تکلیف های آن، زمینه های مساعد یا بازدارنده دارد. با مراجعه به ادبیات و پیشینه ی تحقیق و تحقیقات مشابه و نظرات کارشناسان، شاخص هایی برای ارزیابی عوامل داخلی مشخص شد که تعداد این شاخص ها برای نقاط قوت و ضعف به ترتیب20 و 12 بوده است. این ضرایب بین صفر(بی اهمیت ترین) تا یک(مهمترین) می باشد. امتیاز هر یک از عبارات، حاصلضرب امتیاز ضریب در رتبه نظیر خود است.ضریب، رتبه و امتیاز تمامی عوامل داخلی (نقاط ضعف و قوت) با توجه به نقطه نظرات خِبرگان جامعه ی محلی و پژوهشگران در جدول 2 تنظیم گردید. نتیجه نهایی از ارزیابی ماتریس عوامل داخلی (مجموع نمره ی نهایی99/2) بیانگر آن است که نقاط قوت گردشگری چشمه های معدنی از نقاط ضعف آن به نسبت کمی بیشتر است. در نتیجه راهبرد های کلان برای این نوع از گردشگری باید به گونه ای تدوین شود که بتوان از قوت های محیطی به نحو احسن استفاده نمود.

 

 

جدول2: عوامل داخلی (شامل نقاط قوت و ضعف) تاثیرگذار بر اکوتوریسم

عوامل داخلی
نقاط قوّت ( Strengths )	ضریب اهمیت (0-1)	امتیاز (4-1)	وزن نهایی
S1- کسب در آمد، منفعت اقتصادی و ایجاد اشتغال برای ساکنین	07/0	3	21/0
-S2 ایجاد برخی کاربری های جدید و مورد نیاز روستاییان	03/0	4	12/0
S3- وجود مسجد تاریخی آدینه به عنوان قطب مذهبی منطقه	06/0	3	18/0
S4 – وجود جنگلزارهای زیبا، رودها به عنوان جاذبه های طبیعی	08/0	4	32/0
-S5 به عرضه گذاشتن صنایع دستی و محصولات دامی روستاییان	02/0	3	06/0
-S6 امکان سرمایه گذاری های بخش خصوصی و عمومی	01/0	4	04/0
-S7 آبادانی رو به رشد روستا در امر راه سازی	01/0	4	04/0
-S8وجود کوهستان های پربرف	03/0	3	09/0
-S9 میانگین بالای مساحت قطعات مسکونی	06/0	3	18/0
-S10 آب و هوای بسیار مطبوع روستا	05/0	4	2/0
S11- وجود حداقل تسهیلات زیربنایی نظیر برق و تلفن و آب	03/0	4	12/0
-S12 وجود مراسم آیینی و مذهبی در اعیاد و مناسبت های خاص	02/0	3	06/0
-S13 وجود آبشار زیبای راشمه در دره جواهرده	04/0	3	12/0
-S14 وجود گونه های گیاهی دارویی	06/0	4	24/0
-S15 ایجاد قابلیت ها برای ساخت هتل در روستا	02/0	3	06/0
S16- دسترسی مناسب و آسان به مرکز  بافت روستایی	01/0	3	03/0
S17- درک و دلبستگی های روستاییان به آداب و رسوم، شیوه معماری روستا، صنایع دستی و سبک زندگی	01/0	4	04/0
S18- وجود وضعیت مطلوب سطح بهداشت، آگاهی، دانش و آموزش	02/0	3	06/0
S19- تنوع حیات جانوری و پوشش گیاهی روستا در کنار جاذبه های تاریخی و فرهنگی	05/0	4	0/2
S20- وجود قبرستان های گبری در روستا به عنوان آثار تاریخی	03/0	3	09/0
نقاط ضعف ((Weaknesses	ضریب اهمیت (0-1)	امتیاز (4-1)	وزن نهایی
-W1 وجود فرهنگ های مختلف ناشی از حضور گردشگران و از بین رفتن تدریجی هویت بافت	01/0	1	01/0
W2-ایجاد آلودگی صوتی در روستا در ایام تعطیلات به دلیل حضور فراوان گردشگران	02/0	2	04/0
W3- عدم حفظ و نگه داری مناسب از بافت روستایی	03/0	2	06/0
-W4  وجود آلودگی های زیست محیطی	04/0	2	08/0
-W5 تدوین قوانین جدید ساخت وساز واحدهای مسکونی و تجاری	03/0	1	03/0
-W6 ظهور برخی کاربری ها نظیر کافی نت، گیم نت و از بین رفتن هویت روستا	02/0	1	02/0
-W7 فراوانی ساخت و ساز و تجمع	05/0	2	1/0
-W8 تغییر در مصالح ساخت و ساز و از بین رفتن تدریجی اصالت روستا	06/0	2	12/0
-W9 اهمیت بیش از پیش روستاهای اطراف به دلیل وجود روستای جواهرده	01/0	1	01/0
-W10توزیع نامناسب گردشگران در فصول مختلف سال (تراکم کم در زمستان)	01/0	1	01/0
-W11ناپایدار و کوتاه مدت بودن فرصت های شغلی ایجاد شده	01/0	1	01/0
-W12عدم حضور راهنما و کارکنان آموزش دیده در روستا	02/0	2	04/0
جمع:	1		99/2

ماخذ: یافته های تحقیق

ماتریس ارزیابی عوامل خارجی

هدف این مرحله کند و کاو آثار محیطی خارجی در ناحیه مورد مطالعه جهت شناسایی فرصت ها و تهدید هایی است که این منطقه در ارتباط با گسترش گردشگری طبیعی با آن مواجه است. بمنظور ارزیابی عوامل خارجی، کلیه مراحل، مانند مراحل ارزیابی عوامل داخلی انجام گرفت. استنتاج نهایی از ماتریس عوامل خارجی (مجموع نمره ی نهایی 57/2) بیانگر این است که فرصت های پیش روی گردشگری روستای جواهرده رامسر، کمی بیشتر از تهدیدات پیرامون آن بوده و راهبرد های کلان باید بگونه ای تدوین شود که بتوان بر تهدیدهای موجود غلبه نمود. نتایج ارزیابی در جدول 3 تنظیم شده است.

جدول3: عوامل خارجی (شامل فرصت ها و تهدید ها) تاثیرگذار بر اکوتوریسم

عوامل خارجی
فرصت ها ( Opportunities )	ضریب اهمیت (0-1)	امتیاز (4-1)	وزن نهایی
O1 –وجود چشمه سارهای بسیار و قابلیت جذب گردشگران طبیعت	06/0	3	18/0
O2- حضور و سکونت ساکنان قدیمی علاقه مند به روستا	03/0	3	09/0
-O3 وجود هتل تاریخی رامسر در 25 کیلومتری روستا	02/0	3	06/0
-O4 امکان سرمایه گذاری در بخش اشتغال	03/0	4	12/0
-O5 وجود مسیر دسترسی دومین قله رشته کوه البرز به نام سماموس در منطقه	06/0	4	24/0
O6- کاهش مهاجرت روستاییان به شهرهای اطراف	05/0	4	2/0
-O7 همجواری با شهر توریستی رامسر به عنوان نزدیک ترین  بافت شهری به روستا	05/0	4	2/0
-O8 وجود چشمه های آب گرم با خاصیت درمانی در رامسر	06/0	4	24/0
-O9 معرفی هرچه بیشتر جاذبه های روستا توسط گردشگران	05/0	4	2/0
تهدیدها ((Threats	ضریب اهمیت (0-1)	امتیاز (4-1)	وزن نهایی
T1- تغییر الگوی مصرف ساکنان	04/0	2	08/0
T2- عدم برنامه ریزی برای ایجاد فضاهای فرهنگی	01/0	2	02/0
-T3 بی نظمی در ساختار کالبدی بافت روستا	03/0	2	06/0
T4- ازدحام در شبکه دسترسی به روستا	05/0	2	1/0
-T5 گرانی مایحتاج روزانه روستاییان به دلیل ورود گردشگران	07/0	1	07/0
-T6 حضورگردشگران بیش از ظرفیت محیط در فصل تابستان	08/0	2	16/0
-T7 افزایش بی رویه نرخ زمین و مسکن	07/0	1	07/0
T8- عدم درک مناسب گردشگران از اهمیت طبیعت و ایجاد آلودگی زیست محیطی	07/0	2	14/0
-T9 تبدیل بافت روستایی به بافت شهری	05/0	2	1/0
-T10 از بین رفتن فرهنگ سنتی و محلی(مانند زبان، آداب و رسوم محلی و          نوع پوشاک، شیوه ساخت مسکن و...)	06/0	2	12/0
-T11 عدم تخصیص بودجه لازم از سوی سازمان میراث فرهنگی جهت                معرفی آثار تاریخی روستا به گردشگران	06/0	2	12/0
جمع:	1		57/2

ماخذ: یافته های تحقیق

 

ماتریس داخلی و خارجی

جهت تحلیل همزمان عوامل داخلی و خارجی، از ابزاری به نام ماتریس داخلی و خارجی استفاده می شود و برای تشکیل این ماتریس باید جمع نمرات حاصل از ماتریس های ارزیابی عوامل داخلی در ابعاد افقی و عوامل خارجی در ابعاد عمودی این ماتریس قرار گیرد. در جدول 4 نتایج جاصل از ترسیم اطلاعات بدست آمده از ماتریس عوامل داخلی (99/2) و ماتریس عوامل خارجی (57/2) می باشد. نتایج ماتریس برنامه ریزی راهبردی ، نشان می دهد که از بین راهبرد های تدوین شده، بالاترین جذابیت مربوط به راهبرد SO با عنوان راهبردهای تهاجمی: مبتنی بر بهره گیری از برتری های رقابتی محدوده هدف، با نمره ی 99/3 است و پایین ترین جذابیت به راهبرد  WTبا عنوان رفع آسیب پذیری محدوده مورد مطالعه و نمره 57/1 اختصاص دارد.

جدول 4-  نتایج حاصل از جمع بندی امتیازات عوامل داخلی و خارجی

عوامل داخلی		عوامل خارجی
S	W	O	T
46/2	53/0	53/1	04/1
مجموع ضرایب عوامل مرکب
WO	ST	WT	SO
06/2	5/3	57/1	99/3

ماخذ: یافته های تحقیق

 

راهبردهای حاصل از تحلیل تکنیک SWOT

 

جدول 5- راهبردهای 4 گانه حاصل از تحلیل تکنیک SWOT

راهبردهای تهاجمی (S-O): مبتنی بر بهره گیری از برتری های رقابتی محدوده هدف

- توسعه تورهای گردشگری ویژه با هدف اشاعه اکوتوریسم در سطح منطقه ای و ملی

- ایجاد زمینه های لازم در جهت افزایش مدت حضور گردشگران طبیعت

- بالا بردن کیفیت و کشش منابع طبیعی موجود و توسعه هدفمند آنها

- بهره گیری بیشتر از زمینه های دیگر گردشگری نظیر جاذبه های تاریخی، اجتماعی و ارزش های فرهنگی بومی

- یکپارچه سازی عملکردها بین نهادها و ادارات مربوط به مقولات اکوتوریسم و توسعه پایدار گردشگری

- تمرکز عمده فعالیت های گردشگری طبیعی با هدف دستیابی به توسعه پایدار روستایی با مشارکت روستاییان

- توسعه نقش فرا منطقه ای روستای جواهرده به عنوان قطب گردشگری طبیعی در سطح ملی و بین المللی

- ایجاد پارک های جنگلی و مناطق حفاظت شده در مسیر رامسر به جواهرده

- بهبود زیرساخت ها در زمینه ارائه خدمات روستا نشینی

راهبردهای بازنگری (W-O): تبیین فرصت های پیش رو به منظور رفع نقاط ضعف درون ناحیه ای

- تعیین قوانین و مقررات تاسیس مراکز اقامتی -  پذیرایی استراحت مسافران و اصول بازسازی و مرمت بناهای دارای ارزش معماری

- جلوگیری از خرید و فروش تراکم و نظارت بر ساخت و ساز های جدید مطابق با اصول توسعه پایدار در تمامی سطوح

- سرمایه گذاری در جهت بهسازی، نوسازی و بازسازی بخش مسکونی

- استفاده از زمین های دولتی جهت ایجاد برخی خدمات مورد نیاز گردشگران نظیر پارکینگ و کمپ های گردشگری طبیعی

- بازتعریف مفهوم گردشگری طبیعی یا اکوتوریسم از سوی کارشناسان مربوطه و ابلاغ آن به کارشناسان گردشگری و مسئولان ذی ربط در شهر رامسر

راهبردهای تنوع بخشی (S-T): طرح مهم ترین قدرت های درون به منظور رفع تهدیدهای بیرونی

- فرهنگ سازی و تبلیغات از سوی شهرداری و منابع طبیعی رامسر در جهت شناساندن اهمیت فضاهای معماری و طبیعی روستا به شهروندان رامسر به ویژه روستاییان جواهرده

- ایجاد سرزندگی، پویایی و زمینه های تعامل میان گردشگران درفضاهای عمومی روستا نظیر محوطه مسجد آدینه

- ایجاد جاذبه های گردشگری جدید برای گردشگران

- طراحی عناصر شاخص و واجد ارزش های معماری و یادآور فرهنگ غنی و آداب و رسوم شمال کشور در بخش های مختلف روستا

- استفاده از پتانسیل های فرهنگی، تاریخی و طبیعی منطقه در زمینه ایجاد و توسعه کارگاه ها و نمایشگاه های صنایع دستی در سطح ملی و بین المللی

- مقابله با محدودیت های فصلی بودن گردشگری

-تنوع بخشی به فعالیت ها و خدمات گردشگری، تبلیغات جهت معرفی جاذبه های طبیعی، خصوصیات بارز فرهنگی و معماری منطقه

راهبردهای تدافعی (W-T): رفع آسیب پذیری محدوده مورد مطالعه

- اتقاء سطح اجتماعی و فرهنگی ساکنان روستا

- ارتقاء فرهنگ بومی و تعلق خاطر به روستا از طریق احیای مراسم و آیین باستانی بومی    

- جلوگیری از ساخت وسازهای بی رویه واحدهای مسکونی و تجاری در مناطق بکر طبیعی در روستا

- آموزش مناسب نیروهای شاغل در منطقه درباره اهمیت گردشگری طبیعی

- اعمال مدیریت محیط زیست، حفاظت و ساماندهی منابع طبیعی موجود

- شناساندن ارزش های طبیعی منطقه و قابلیت تبدیل آن به منطقه گردشگری به روستاییان و گردشگران

ماخذ: یافته های تحقیق

نتیجه گیری و پیشنهادهای کاربردی

تقویت صنعت اکوتوریسم از طریق شناسایی و مطرح نمودن منابع زیست محیطی پر جاذبه کشور، اجرای عدالت در میان مردم، توسعه پایدار گردشگری، شناسایی مسائل مربوط به محیط زیست، افزایش سطح تحصیلات و آگاهی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی افراد جامعه، تربیت نیروهای متخصص در بخش های مختلف کشور و تقویت علم و فن آوری و آینده نگری و برنامه ریزی در جهت کنترل منابع برای نسل های آینده انجام می گیرد و می توان گفت عواملی چون تخریب منابع طبیعی، فقر فرهنگی افراد، آلودگی و پایین آمدن کیفیت منابع زیست محیطی، عدم سرمایه گذاری برای زیرساخت های مناسب و مدیریت منابع زیست محیطی و کمبود نیروهای متخصص در زمینه تحلیل ها و برنامه ریزی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موانع موجود در مسیر تحقق یافتن گردشگری پایدار در کشور می باشد. در یک سرزمین نحوه ساماندهی محیطهای طبیعی و انسان ساخت باید آینه تمام نمای چگونگی روند توسعه ملی در آن سرزمین باشد. مناطق روستایی بخش عظیمی از جمعیت و عرصه های طبیعی کشور را به خود اختصاص داده که نقش اساسی در حیات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور دارند. در ادامه پیشنهاداتی در جهت ایجاد، تحقق اکوتوریسم در روستاهای دارای پتانسیل های طبیعی خاص ارائه می گردد:

* توسعه تورهای گردشگری طبیعی جهت کارشناسان و مسئولان مختلف نظام آموزش عالی کشور نظیر متخصصین طیور، کارشناسان جنگلداری و منابع طبیعی، عکاسان حرفه ای طبیعت، معماران و طراحان محیط زیست، کارشناسان طب سنتی و تربیت بدنی در مناطق روستایی شمال کشور و دستاوردهای علمی این بازدیدها تاثیرات فراوانی در ارتقاء دانش در سطوح مختلف آموزش در کشور خواهد داشت.

* برگزاری نشست ها و سمینارهای گوناگون توسط سازمان میراث فرهنگی و منابع طبیعی، دعوت از سرمایه گذاران داخلی و خارجی، ایجاد امتیازات و تسهیلات ویژه سرمایه گذاری در زمینه احداث زمین ورزشی و مجتمع فرهنگی و تفریحی همچون پارک، موزه مردم شناسی، برگزاری نمایشگاه و بازارهای هفتگی از صنایع دستی و تولیدات سنتی کشاورزی، دامداری و کالاهای فرهنگی روستاییان در جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار گردشگری تاثیر گذار خواهد بود.

* راه اندازی مراکز اطلاع و خدمات رسانی شبانه روزی به گردشگران طبیعت نظیر کوهنوردان، ماهیگیران، تصویربرداران و عکاسان در ورودی روستا، اطلاع رسانی به گردشگران در زمینه فرهنگ و آداب و رسوم و مکان های خاص ضمن تاثیر در بازگشت روستاییان به هویت اصیل خود، می تواند آسیب های ناشی از ناآگاهی گردشگران را در ارتباط با ارزش های فرهنگی، طبیعی کاهش دهد.

* تخصیص اعتبارات از سوی دولت جهت کشاورزی و ساماندهی به زمین های موجود با هدف کاشت گیاهان دارویی، ایجاد مراکز و آزمایشگاه های تحقیقاتی، آماده سازی محصولات گیاهی برای صادرات داخلی و خارجی ضمن ایجاد اشتغال برای جوانان موجب رونق بیشتر و تراکم مناسب گردشگران در تمامی فصول سال خواهد شد.

* با توجه به وجود منابع آبی غنی در روستا و مناطق همجوار پرورش و فروش ماهی وآبزیان، ایجاد مراکز تحقیقاتی مربوطه و برگزاری نمایشگاه های فصلی موجودات آبزی منجر به جذب علاقه مندان طبیعت به این روستا در تمامی فصول خواهد شد .

* برگزاری مسابقات ورزشی همچون موتورسیکلت رانی در ارتفاعات منطقه، اسب سواری ، کوه پیمایی، اسکی روی برف در فصل زمستان، جشنواره‌ها، بازی‌های محلی، سنت های آیینی و ایجاد جاذبه ها و سرگرمی های متنوع دیگر، ضمن جذب گردشگران و صرفه اقتصادی برای روستاییان، فرهنگ و باور گردشگری داخلی و وجود پتانسیل های بسیار در کشور و جلوگیری از هجوم سرمایه ها در بخش گردشگری به خارج از کشور را به همراه خواهد داشت.

* ساماندهی و تجهیز مراکز مذهبی چون مسجد به عنوان قطب فرهنگی،  دهیاری به  عنوان مدیر و هماهنگ کننده امور با هدف حفاظت از شکل و بافت اصیل و ارگانیک روستا، محیط زیست به عنوان سرمایه ملی، دقت و جدیت در وضع قوانین مربوط به تفکیک اراضی، جواز ساخت و ساز و منظر بصری روستا و توسعه فعالیت های مبتنی بر اکوتوریسم به داخل سکونت گاهها روستاییان را بیش از پیش به فرهنگ و هویت اصلی خود نزدیک خواهد نمود.

 

 

 

 

 

منابع

1- اعرابی، محمد، 1385. دستنامه برنامه ریزی استراتژیک، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی.

2- اکبری، سعید و بمانیان، محمدرضا، 1387، اکوتوریسم روستایی و نقش آن در توسعه پایدار روستای کندوان، فصلنامه روستا و توسعه، سال 11، شماره1، صفحه131-150.

3- بدری، علی، خلیل رحمانی، مجید سجاسی قیداری و امید حسن پور، 1390، راهبردهای توسعه اکوتوریسم در شهرستان مریوان،  پژوهش های روستایی، شماره2، صفحه 31-54.

4- تولایی، سیمین و شاهدی، ناصر ، 1387، ارزیابی آثار دموگرافیک و فرهنگی گردشگری در سرعین اردبیل، نشریه علوم  جغرافیایی، شماره 11، صفحه 191-206.

5- جوزی، علی، سحر رضایان، مهدی ایرانخواهی و نبی اله مرادی، 1389،  ارائه برنامه راهبردی توسعه اکوتوریسم در منطقه حفاظت شده مند بوشهر به روش"فریمن"،  نشریه علوم محیطی، شماره 4، صص 1-22.

6- دانشور کاخکی، محمود، سمانه سادات همراز و میلاد جلیلی، 1386، برآورد ارزش وجودی مناطق ییلاقی روستایی: مطالعه موردی منطقه روستایی زشک،  فصلنامه روستا و توسعه، سال10، شماره3، صص35-154.

7- سام آرام، عزت اله و میرزایی، رحمت، 1388، بررسی تاثیر صنعت گردشگری بر اشتغال در منطقه اورامانات، ماهنامه کار و جامعه، شماره 110، صص 21-34.

8- دیوید، فرد. آر ، 1389، مدیریتاستراتژیک، ترجمه: دکترعلیپارسائیان ودکترسیدمحمداعرابی، دفترپژوهش های فرهنگی.

9- سجادی، محمد تقی، 1383، تاریخ و جغرافیای تاریخی رامسر، تهران، انتشارات معین.

10- شکوری، علی، 1390،  افول روستا و روستا شناسی یا ضرورت بازنگری در رویکردها و روش ها در ایران،  فصلنامه روستا و توسعه، سال14، شماره2، صص 1-29.

11- عطوفت شمسی، مسعود ، 1390،  رامسر قطعه ای از بهشت و راهنمای گردشگری گیل ماز، تهران، نشر بدرقه جاویدان.

12- فیض، داود، 1389، مدیریت استراتژیک، کلید موفقیت در بازار های رقابتی(چاپ اول). سمنان: دانشگاه سمنان.

13- کیاکجوری، داود و حسین زاده، سیما، 1391،  فرهنگ جامع مدیریت استراتژیک، تهران: موسسه کتاب مهربان نشر.

14- کریم، محمد حسین و هاشمی، ابوالحسن، 1388، نظرسنجی از روستاییان در مورد چالش های توسعة پایدار روستایی:مطالعة موردی دهستان ساروق، شهرستان اراک،  فصلنامه روستا و توسعه، سال ۱۲ ، شماره ۲، صص 155-178.

15- مجتهدی، نیما فرید، 1385،  سُماموس، دیو سپید پای‌دربند گیلان،  ماهنامه فرهنگی، هنری و پژوهشی گیله‌وا، شماره ۹۱، صص ۳۶ و ۳۷.

16- مشبّکی، اصغر، 1389، مدیریت استراتژیک، رویکردی بر مدیریت فراگیر TQM و کلاس جهانی (چاپ دوم). تهران: ترمه.

17- مطیعی لنگرودی، حسن و نصرتی، ماهره ، 1390، امکان سنجی توسعه گردشگری در نواحی روستایی از دیدگاه گردشگران(بخش کرگانرود شهرستان تالش،  مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره 41، 69-84.

 

18- Brennan, M.A., 2005, The Importance of Incorporating Local Culture into Community Development, EDIS Gainesville, Florida cooperative extension service, Institute of food and agriculture sciences, Univ. of Florida, Pub. Num :FCS9232 (http://edis.ifas.ufl.rdu)

19- Dhan B. G, (2008), ECOTOURISM IN BHUTAN, Extending its Benefits to Rural Communities, Annals of Tourism Research, Vol. 35, No. 2, pp. 489–508, www.elsevier.com

20- Hill, T., Westbrook, R. (1997), SWOT analysis: It's time for a product recall. Long Range Planning, Volume 30, Issue 1, 46-52

21-Stronza, A, Gordillo, J. (2008), COMMUNITY VIEWSOF ECOTOURISM, Annals of Tourism Research, Vol. 35, No. 2, pp. 448–468, www.elsevier.com

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] -عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد چالوس،گروه مدیریت دولتی    [e-mail]

[2] - کارشناس ارشد معماری،  مدرس دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نور .

 

مراجع

- اعرابی، محمد، 1385. دستنامه برنامه ریزی استراتژیک، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی.

2- اکبری، سعید و بمانیان، محمدرضا، 1387، اکوتوریسم روستایی و نقش آن در توسعه پایدار روستای کندوان، فصلنامه روستا و توسعه، سال 11، شماره1، صفحه131-150.

3- بدری، علی، خلیل رحمانی، مجید سجاسی قیداری و امید حسن پور، 1390، راهبردهای توسعه اکوتوریسم در شهرستان مریوان،  پژوهش های روستایی، شماره2، صفحه 31-54.

4- تولایی، سیمین و شاهدی، ناصر ، 1387، ارزیابی آثار دموگرافیک و فرهنگی گردشگری در سرعین اردبیل، نشریه علوم  جغرافیایی، شماره 11، صفحه 191-206.

5- جوزی، علی، سحر رضایان، مهدی ایرانخواهی و نبی اله مرادی، 1389،  ارائه برنامه راهبردی توسعه اکوتوریسم در منطقه حفاظت شده مند بوشهر به روش"فریمن"،  نشریه علوم محیطی، شماره 4، صص 1-22.

6- دانشور کاخکی، محمود، سمانه سادات همراز و میلاد جلیلی، 1386، برآورد ارزش وجودی مناطق ییلاقی روستایی: مطالعه موردی منطقه روستایی زشک،  فصلنامه روستا و توسعه، سال10، شماره3، صص35-154.

7- سام آرام، عزت اله و میرزایی، رحمت، 1388، بررسی تاثیر صنعت گردشگری بر اشتغال در منطقه اورامانات، ماهنامه کار و جامعه، شماره 110، صص 21-34.

8- دیوید، فرد. آر ، 1389، مدیریتاستراتژیک، ترجمه: دکترعلیپارسائیان ودکترسیدمحمداعرابی، دفترپژوهش های فرهنگی.

9- سجادی، محمد تقی، 1383، تاریخ و جغرافیای تاریخی رامسر، تهران، انتشارات معین.

10- شکوری، علی، 1390،  افول روستا و روستا شناسی یا ضرورت بازنگری در رویکردها و روش ها در ایران،  فصلنامه روستا و توسعه، سال14، شماره2، صص 1-29.

11- عطوفت شمسی، مسعود ، 1390،  رامسر قطعه ای از بهشت و راهنمای گردشگری گیل ماز، تهران، نشر بدرقه جاویدان.

12- فیض، داود، 1389، مدیریت استراتژیک، کلید موفقیت در بازار های رقابتی(چاپ اول). سمنان: دانشگاه سمنان.

13- کیاکجوری، داود و حسین زاده، سیما، 1391،  فرهنگ جامع مدیریت استراتژیک، تهران: موسسه کتاب مهربان نشر.

14- کریم، محمد حسین و هاشمی، ابوالحسن، 1388، نظرسنجی از روستاییان در مورد چالش های توسعة پایدار روستایی:مطالعة موردی دهستان ساروق، شهرستان اراک،  فصلنامه روستا و توسعه، سال ۱۲ ، شماره ۲، صص 155-178.

15- مجتهدی، نیما فرید، 1385،  سُماموس، دیو سپید پای‌دربند گیلان،  ماهنامه فرهنگی، هنری و پژوهشی گیله‌وا، شماره ۹۱، صص ۳۶ و ۳۷.

16- مشبّکی، اصغر، 1389، مدیریت استراتژیک، رویکردی بر مدیریت فراگیر TQM و کلاس جهانی (چاپ دوم). تهران: ترمه.

17- مطیعی لنگرودی، حسن و نصرتی، ماهره ، 1390، امکان سنجی توسعه گردشگری در نواحی روستایی از دیدگاه گردشگران(بخش کرگانرود شهرستان تالش،  مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره 41، 69-84.

 

18- Brennan, M.A., 2005, The Importance of Incorporating Local Culture into Community Development, EDIS Gainesville, Florida cooperative extension service, Institute of food and agriculture sciences, Univ. of Florida, Pub. Num :FCS9232 (http://edis.ifas.ufl.rdu)

19- Dhan B. G, (2008), ECOTOURISM IN BHUTAN, Extending its Benefits to Rural Communities, Annals of Tourism Research, Vol. 35, No. 2, pp. 489–508, www.elsevier.com

20- Hill, T., Westbrook, R. (1997), SWOT analysis: It's time for a product recall. Long Range Planning, Volume 30, Issue 1, 46-52

21-Stronza, A, Gordillo, J. (2008), COMMUNITY VIEWSOF ECOTOURISM, Annals of Tourism Research, Vol. 35, No. 2, pp. 448–468, www.elsevier.com