تحلیل قافیه و ردیف در کلیات شمس

مطالعات نقد ادبی

مقاله 5، دوره 9، شماره 35، شهریور 1393، صفحه 95-126   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احمد کریمی¹؛ گیسو شریفی^{* 2}

¹دانشگاه ازاد اسلامی واحد چالوس

²دانشگاه ازاداسلامی واحد چالوس

چکیده

اهمّیت جایگاه قافیه و ردیـف در آثار منظوم فارسی بر کسی پوشیده نیست . قافیه و ردیف همواره در خدمت صورت و معنا و در تنظیم سخن آهنگین بسیار مفید و مؤثر می‌باشد . در میان سخنوران ایرانی مولوی در سرایش غزلیات خویش از قافیه و ردیف به شیوه‌های گوناگون و هدفمند بهره برده است . در غزلیات او قافیه و ردیف بیشتر جهت آهنگین نمودن و موسیقایی کردن سخن منظوم می‌باشد. بیش از ½  غزلیات او از فراوانی ردیف برخوردار است و در میان انواع ردیف، ردیف فعلی موجب پویایی ، جنبش و حرکت در شعر شاعر گشته است و این ردیف‌های فعلی بیشتر ردیف‌های طولانی هستند که تکرار این ردیف‌ها حرکات سماع را تداعی می‌کند و جنبه غنایی شعر را افزون می‌سازد .  در کنار ردیف فعلی ردیف‌های اسمی ، گروهی ، جمله‌ای ، ضمیری ، صفتی و حرفی از کارکردهای ویژه برخوردار است که فراتر از هنجارهای ادبی و ناشی از شیوه خاص هنری مولوی می‌باشد .

کلیدواژه‌ها

ردیـف؛ قافیه؛ غزل؛ مولانا

مراجع

احمدنژاد، کامل.( 1376 ). فنون ادبی ، تهران: پایه

حق‌شناس ، علی‌محمد . ( 1370 ) .  مقالات ادبی و زبان شناختی ، چاپ اول، تهران : انتشارات نیلوفر.

رازی ، شمس قیس .( 1338 ). المعجم فی معاییر اشعار العجم ، تصحیح محمد قزوینی با مقابله مدرس رضوی، تهران : انتشارات فردوسی.

شاه‌حسینی ، ناصرالدین .( 1368 ) .  شناخت شعر عروض و قافیه ، چاپ پنجم، تهران : نشر هما.

شفیعی‌کدکنی ، محمدرضا.( 1373 ) . موسیقی شعر ، چاپ چهارم، تهران : انتشارات آگاه .

طوسی ، خواجه‌نصیر .( 1363 ).  معیارالاشعار ، اهتمام محمد فشارکی و جمشید مظاهری ، تهران : سهروردی

فضیلت ، محمود. ( 1388 ). آهنگ شعر فارسی ، ، چاپ اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها ( سمت ) و دانشگاه رازی.

کزازی، میرجلال‌الدین.( 1384 ). آب و آیینه،تبریز: آیدین

ماهیار ، عباس .( 1388 ). شیوه نو برای آموزش عروض و قافیه ، چاپ یازدهم،تهران : نشر قطره.

مددی ، حسن.( 1385 ). عروض و قافیه ، چاپ نخست، تهران:  انتشارات تیرگان .

ملاح ، حسینعلی.( 1385 ).  پیوند موسیقی و شعر ، تهران : نشر فضـا

مولوی، مولانا جلال‌الدین محمد.( 1384 ). کلیات شمس تبریزی ، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر ، چاپ پنجم، تهران : نشر پیمان .

میرصادقی ( ذوالقدر )، میمنت.( 1376 ). واژه‌نامه هنر شاعری فرهنگ تفصیلی، اصطلاحات فن شعر و سبک‌ها و مکتب‌های آن ، همراه با افزوده‌ها، چاپ دوم، تهران : کتاب مهناز .

ناتل‌خانلری ، پرویز.( 1345 ). وزن شعر فارسی ، چاپ اول، تهران : انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

وطواط ، رشیدالدین.( 1308 ).  حدائق السحر فی دقایق الشعر ، تهران : انتشارات کتابخانه سنایی و طهموری .

وحیدیان کامیار، تقی .( 1376 ).  مقاله تکرار در زبان خبر و تکرار در زبان عاطفی ، مجموعه مقالات در زبان و ادبیات فارسی ، مشهد : انتشارات محقق