تبیین تأثیر عوامل فرهنگی بر تنش و منازعه در خاورمیانه

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 7، دوره 11، شماره 28، خرداد 1395، صفحه 165-189   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

ریباز قربانی نژاد^{* 1}؛ عبدالرضا فرجی‌راد²

¹استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

²دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

وجود روابط تنش‌زا میان واحدهای سیاسی در ابعاد مختلف محلی، ملی و منطقه‌ای یکی از قدیمی‌ترین و پایدارترین وجوه حکمرانی انسان در کره زمین به شمار می‌رود. این امر از زمان تشکیل دولت- ملت‌ها بعد از قرارداد وستفالیا شکل بارزتری به خود گرفت و همواره در برهه‌های مختلف زمانی، روابط خصمانه میان کشورهای همسایه جایگزین روابط دوستانه گشته است که در بسیاری از موارد به جنگ نیز انجامیده است. در این بین، عوامل و ارزش‌های ژئوکالچر که شامل عوامل دینی و مذهبی و تفاوت‌های هویتی می‌شود، نقش عمده‌ای را در بروز تنش و منازعه میان واحدهای سیاسی همسایه ایفا کرده است.
     خاورمیانه به خاطر پایداری برخی عوامل ژئوکالچرِ تنش‌زامیان دولت-ملت‌هایی که در این محدوده جغرافیایی واقع شده‌اند و همچنین برخی رقابت‌های فرهنگی و ایدئولوژیکی که بین تعدادی از رژیم‌های سیاسی آن وجود دارد، در کنار جدید‌التأسیس بودن بسیاری از کشورهای منطقه و نقش دولت‌های استعمارگر انگلستان و فرانسه در ترسیم مرزهای مصنوعی بین آنها بعد از جنگ جهانی اول، به‌عنوان یکی از مناطق بحران‌خیز جهان به‌شمار می‌آید و همواره در طول یک قرن گذشته شاهد منازعاتی در سطح ملی و منطقه‌ای بوده است. در این مقاله سعی شده است تا با رویکردی تحلیلی ـ توصیفی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و استفاده از اسناد و مدارک به ریشه‌یابی عوامل ژئوکالچرِ تنش‌زا در روابط دولت‌های این منطقه استراتژیک پرداخته شود. نتایج این تحقیق نشان داد که عوامل ژئوپلیتیکی و ژئوکالچر منازعه در این فضای جغرافیاییِ تنش‌آلود در سه سطح فرومنطقه‌ای، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نقش‌آفرینی می‌کنند.  

کلیدواژه‌ها

ژئوپلیتیک؛ ژئوکالچر؛ منازعه؛ خاورمیانه؛ جغرافیای فرهنگی

مراجع

 

چرنوف، فرد (1388). نظریه و زبرنظریه در روابط بین‌الملل. ترجمه: علیرضا طیب. تهران: نشر نی.

حافظ نیا، محمدرضا، خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز. تهران: نشر سمت، (1388).

حق‌پناه، جعفر، «موازنه فراگیر: الگوی تحلیل نقش قومیت بر سیاست خارجی با تأکید بر خاورمیانه»، فصلنامه سیاست، دوره 40، شماره 2، تابستان 1389، تهران: دانشگاه تهران، صص 93-77.

حیدری، غلامحسین، 1384، ژئوپلیتیک فرهنگی یا ژئوکالچر، فصلنامه ژئوپلیتیک، تهران، صص: 95-94

درایسدل، آلاسدایر و بلیک، جرالد، جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال افریقا. ترجمه: دره میرحیدر. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، (1374).

دوئرتی، جیمز و فالتزگراف، رابرت، نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل. ترجمه: وحید بزرگی و علیرضا طیب. تهران: نشر قومس، (1383).

دهقانی، محمود (1387). خاورمیانه: آینه تنازع هویت‌ها. فصلنامه راهبرد، شماره 47، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک، تابستان 1387

روشندل، جلیل و سیف زاده، حسین، تعارضات ساختاری در منطقه خلیج فارس. تهران: اتشارات مرکز مطالعات خاورمیانه، (1382).

شفیعی، نوذر و رضایی، فاطمه (1391). «نقد و ارزیابی نظریه سازه‌انگاری». فصلنامه پژوهش‌های سیاسی، شماره 4، تابستان 91، تهران، صص 85-63.

کمپ، جفری و هارکاوی، رابرت، جغرافیای استراتژیک خاورمیانه (جلد اول). ترجمه: مهدی حسینی متین. تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی (1383).

گالاهر، کارولین و همکاران، مفاهیم اساسی در جغرافیای سیاسی. ترجمه: محمد حسن نامی و علی محمدپور. تهران: انتشارات زیتون سبز، (1390).

گریفیتس، مارتین (1393). نظریه روابط بیت‌الملل برای سده بیست و یکم. ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.

میلتون، ادوارد مورلی و هینچ کلیف، پیتر، بحران در خاورمیانه. ترجمه: شهرزاد رستگار شریعت پناهی. تهران: نشر قومس، (1385).

هالستی، کی. جی، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل. ترجمه: بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری. تهران: نشر دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، (1373).

 

Alder, Emmanuel (2005). “Constructivism and International Relation”. Handbook of International Relations. London: Sage Publications. Pp: 95-118

Barden, Kathleen and Shelley (2000). Fred. Engaging Geopolitics. England: Pearson Education Limited.

Bellamy, Foster (2006) , The New Geopolitics of Empire. Monthly Review, Vol: 57. No: 8. Pp: 1-18.

Crocker, J. and Luhtanen, R (1990). Collective Self-esteem and ingroup bias. Journal of personality and social psychology. No: 58. Pp: 60-67

Davidson, R. H (1960). “Where is the Middle East”. Foreign Affairs. No: 38. Pp: 665-676.

Dougherty, James and Pfaltzgraff, Robert (1981). Contending Theories ofInternational Relations. publisher: Longman Higher Education.

Fox, Jonathan (2004). Bringing Religion into International Relations, publisher: Palgrave Macmillan US, A division of nature American Inc.

Frankle,Joseph. Contemporary International Theory and Behavior of states. London. Oxford university press, (1973).

Gallaher, Carolyn and others. Key Concepts in Political Geography. London and California: Sage Publication Ltd, (2009).

Gurr,Robert. Peace and Conflict, Wilkenfeld: Paradigm Publishers, (2009).

Hetina, Meir, Identity Politics in the Middle East. Published in: www. Palgrave-usa. com, (2007) . 1391/11/10.

Hoff, Ted, (1998) , “The Promise of consrtuctivism in international relations theory”, International Security, Vol. 23, No. 1, Pp. 171-200.

James D. Fearon and David D. Laitin (2001). “Ethnicity, Insurgency and Civil war”. Department of Political Science, Stanford University. Paper to be presented at the 2001 Annual Meetingsof the American Political Science Association, San Francisco. CA, August 30-September.

Keith, M. and Pile, S. Place and the politics of Identity. London: Routledge, (1993).

Kemp, Geoffrey &Harkavy, Robert. Strategic Geography and the Changing Middle EastPublisher: Carnegie Endowment for International Peace, (1997).

Lipest, Seymour Martin. Political Man: The Social Bases of Politics. Publisher: The Johns Hopkins University Press, (1991).

 Nieburg, H. L, Political Violence. The Behavioural Process. Medford, OR, U. S. A, (1996).

Pettigrew,T (1997). The affective component of prejudice empirical support for the new view. In S. A. Tuch and J. k. martin (eds). Pp: 76-90

Rosen. David, Religion, Identity and Middle-East. Published in: www. cfr. org. (2005). 1391/11/10

Smith,C. G (1966). The disputed waters of the Jordan. Institute of British Geographers. Transactions, No: 40. (1966) , Pp: 111-128.

Veldhuis,Tinka and Bakker,Edwin (2009). Muslims in The Netherlands: Tensions and violent Conflict. Microcorn policy working paper. Bringhton: Microcorn

Wendt, Alexander (1992). “Anarchy is what States Makeof it: The Social Construction of Power Politics”. International Organization, Vol: 46, No: 2.

Wendt, Alexander (1994). “Collective Identity Formation and International State”. In American Political Science Review. Vol: 88, No: 2.

World Book, Middle East and North Africa. Economic development and prospects: financial markets in a new age of oil. World Bank Washington D. C. (2006).

EncartaWikipedia, The free Encyclopedia Britanica, (1992)

The world Factbook/ www. cia. gov1391/4/15