تحلیل ریخت‌شناسی منظومه لیلی و مجنون نظامی بر اساس الگوهای ریخت‌شناسی پراپ

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 7، دوره 8، شماره 28، شهریور 1395، صفحه 167-198   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فرشته ناصری

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

با نگرشی عمیق در متون ادبی چند دهه اخیر، که روایت‌شناسی به عنوان ارزشمندترین دستاورد ساختارگرایی مطرح گردید،توجه به ساختار و بن‌مایه‌های داستانی براساس عملکرد نقش مایه‌ها و خویشکاری‌های هر یک از آن‌ها به منظور تحلیل روابط و مناسبات شخصیت‌ها و ساختار داستان در رأس امر قرار گرفت. از این رو هر یک از روایت‌شناسان به برخی از الگوهای تکرار شونده در متون ادبی اشاره نمودند. در این میان ولادیمیر پراپ فولکلورشناس روس با ارائه طرح جامع و الگوی کاملی در تحلیل ساختارروایی متون، تحولات عظیمی را در این عرصه به وجود آورد. با عنایت به آنچه ذکر شد و با توجه به گستره پهناور ادبیات داستانی که با برخورداری از شاخصه‌های کلام فولکلوریک بستر مناسبی را جهت کشف ساختار و تحلیل روایی آثار فراهم می آورد، در این پژوهش بر آن شدیم که منظومه لیلی و مجنون نظامی را به عنوان یکی از آثار ادبیات غنایی مورد تحلیل ساختاری قرار دهیم. از این رو پس از ذکر نکاتی پیرامون فرمالیسم، ساختارگرایی و ریخت‌شناسی به تحلیل ساختارروایی این اثر براساس الگوهای ریخت‌شناسی پراپ خواهیم پرداخت تا دریابیم که نظامی در تحلیل روایی این اثر از چه نوع تمهیداتی بهره جسته و عناصر و مضامین داستانی آن درقالب ساختارروایی چگونه تحلیل می‌گردند.

کلیدواژه‌ها

ساختارگرایی؛ ولادیمیر پراپ؛ تحلیل ساختاری؛ لیلی و مجنون؛ روایت‌شناسی؛ نظامی گنجوی

مراجع

1-    آبرکرامبی، نیکلاس و دیگران، (1367)، فرهنگ جامعه‌شناسی، ترجمه حسن پویان، تهران، چاپ خش، چ اول.

2-    آزاد ارمکی، تقی، (1381)، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران، سروش، چ دوم.

3-    ایگلتون، تری، (1368)، پیش درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران، مرکز.

4-    براهنی، رضا، (1362)، قصه‌نویسی، تهران، امیرکبیر، 3 جلد، چ سوم.

5-    برتنس، یوهاس، (1387)، مبانی نظریه ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران، ماهی، چ دوم.

6-     پاینده، حسین، (1385)، نقد ادبی و دمکراسی، تهران، نیلوفر، چ اول.

7-    پراپ، ولادیمیر، (1386)، ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، طوس، چ اول.

8-    داد، سیما، (1390)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید، چ پنجم.

9- سیف‌زاده، سیدحسین، (1379)، مدرنیته، نظریه‌های جدید در علم سیاست، تهران، دادگستر، چ اول.

10   فرتر، لوک، (1386)، لویی آلتوسر، ترجمه امید احمدی آریان، تهران، مرکز، چ اول.

11-فورتستر، ادکار مورگان، (1384)، جنبه‌های رمان، ترجمه ابراهیم یوسفی، تهران، نگاه، چ اول.

13- گیدنز، آنتونی، (1378)، جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نی، چ پنجم.

14- مارتین، والاس، (1386)، نظریه‌های روایت، ترجمه محمد شهبا، تهران، ترمه، چ دوم.

15- میرصادقی، جمال، (1364)، عناصر داستان، تهران، شفا.

16- نجفی، ابوالحسن، (1371)، مبانی زبان‌شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، تهران، نیلوفر، چ دوم.