جلوه های تمثیلی عشق تراژیک در شاهنامه

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 8، شماره 29، آبان 1395، صفحه 57-76   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

کریم حیاتی¹؛ احمد ذاکری^{* 2}

¹دانشجوی دوره دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

چکیده

بیان تمثیلی از مفهوم عشق گویای آن است که انسان برای رسیدن به معشوق علاوه بر اراده خود با موانع بیرونی مواجه است که اجازه تصمیم­گیری بر اساس خواسته­ها و امیال خود را نمی­دهد. به همین دلیل است که نتیجه داستان عاشقانه هرچه باشد، باز احساس ترحم و ترس که نماد اصلی تراژدی هستند را در مخاطب ایجاد می­کند. در ادبیات فارسی، شاهنامه فردوسی به عنوان مهمترین بیان تمثیلی از عشق تراژیک، در همه داستان­های عاشقانه خود، تعلیم ایثار، وفاداری و از خودگذشتگی عاشق به نفع هویت ملی را برای مخاطب به تصویر می­کشد. بر این اساس هدف مقاله حاضر آن است که جلوه­های تمثیلی عشق و دلدادگی که به پایان تراژیک در در شاهنامه ختم می­شود را، بررسی نماید. یافته­های مقاله که با استفاده از منابع کتابخانه­ای، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و در چارچوب نظریه نورتروپ فرای به دست آمده، گویای آن است که اکثر قهرمانان تمثیلی و اسطوره­ای شاهنامه، به هنگام تصمیم­گیری میان دوگانه عشق به معشوق یا دوستی هویت ملی، هدفی ورای عشق مجازی و عرفانی دارند، و آن از خودگذشتگی به نفع دیگری است که با روح حماسی حاکم بر این کتاب همخوانی دارد. به همین دلیل در اکثر داستان‎های عاشقانه شاهنامه تعلیم عشق و عاشقی، به گونه­ای است که در صورت عدم همخوانی با روحیه حماسی حاکم بر این کتاب، به نتایج تراژیک ختم       می­شود که احساس ترحم، دوستی، محبت و از خودگذشتگی به نفع دیگری که می‌تواند ملیت، حقیقت و یا واقعیت باشد را در مخاطب ایجاد می­کند.

کلیدواژه‌ها

تراژدی؛ تمثیل عشق؛ حماسه؛ شاهنامه فردوسی؛ فرای