بررسی شیوه های جایگزین حل و فصل اختلاف از منظر حقوق ایران و فقه امامیه

فقه و مبانی حقوق اسلامی

مقاله 6، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 27، خرداد 1395، صفحه 87-110   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

چکیده

بررسی شیوه­های جایگزین حل و فصل اختلاف از منظر حقوق ایران و فقه امامیه*
سولماز هادی[1]
دکتر مرتضی حاجی­پور[2]
چکیده
در حقوق مدنی ایران علیرغم سابقه دیرینه شیوه­های جایگزینی حل و فصل اختلافات (Alternative Dispute Resolution) یا ADR  وجود مقرراتی راجع به سازش و مصالحه، رجوع به این شیوه­ها مورد استقبال اصحاب دعوا قرار نگرفته است. ارجاع اختلاف به شیوه­های مذکور گاه در قالب قرارداد مستقل و گاه به صورت شرط ضمن عقد اصلی انجام می­پذیرد. شروط ارجاع ممکن است حاوی رجوع اختیاری اختلاف به ADR باشد یا رجوع اجباری. شیوه­های جایگزین حل و فصل اختلافات یا ADR به شیوه­هایی اطلاق می­گردد که جایگزین رسیدگی قضایی شده و هدف آن، حل سریع دعاوی به وسیله اشخاص خصوصی است. این شیوه­ها به رغم انواعی که دارند، همگی مبتنی بر تراضی طرفین بوده و در عین حال، نتیجه کار در غالب آنها الزام آور نیست. تصمیم شخص ثالث اصولاً الزام آور نیست و توافق طرفین بر الزام آور بودن آن تنها بدان جنبه تعهد قراردادی بخشیده است. تراکم کار در دادگاه های دولتی و تبعات ناشی از آن و مزایایی که حل و فصل اختلافات در خارج از دادگاه­ها برای دولت­ها و به ویژه طرفین اختلاف در بردارد سبب رونق بیش از پیش داوری و ایجاد و به کارگیری شیوه­های جدید حل اختلاف گردیده است. میانجیگری، سازش، مصالحه، مذاکره، کارشناسی، داوری از مهمترین این شیوه­هاست. کم هزینه بودن، سریع بودن، محرمانه بودن، انعطاف پذیری، راهگشا و مؤثر بودن و دقیق و کارساز بودن، غیر خصمانه بودن، ساده و غیر رسمی بودن رسیدگی موضوع از جانب متخصص و غیره از عمده­ترین مزایای شیوه­های مزبور است. الزام آور نبودن تصمیم حاصل از شیوه­های مذکور و عدم قابلیت ارجاع برخی دعاوی به ADR نیز از نقاط ضعف آن محسوب می­شود. مشروعیت داوری و صلح و سازش اصولاً مورد تأیید فقهای بزرگ اسلام بوده، آیات و روایات زیادی مسلمانان را به صلح و سازش و حل منازعات از این طریق فرا می­خواند. با توجه به اینکه در اسلام نیز بر حل و فصل دوستانه اختلافات تأکید شده است، شیوه­های جایگزین حل و فصل با قواعد شرعی مطابقت دارد. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که غیر از داوری مشروعیت و نفوذ سایر شیوه­های جایگزین نیز از نظر شرعی با مشکلی مواجه نیست و اشخاص می­توانند اختلافات خود را از طریق این شیوه­ها حل و فصل نمایند. همانطور که در حقوق اسلام نظر اهل خبره به طور وسیع مورد توجه قرار گرفته و در ابواب مختلف فقه به نحو گسترده، به نظر اهل خبره استناد شده و مصادیق متعددی از موضوعات تخصصی که در آنها رجوع به اهل خبره ضرورت دارد مطرح شده است.
کلیدواژه ها: حل اختلاف، داوری، مذاکره، سازش.



* تاریخ دریافت : 4/9/94 تاریخ پذیرش : 15/02/95


[1]- دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.(نویسنده مسئول). [e-mail]


[2]- استاد راهنما، استادیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.

مراجع

References:فهرست منابع به زبان انگلیسی

1. English books:
2. Howard Klein, (2006), alternative dispute resolution used to resolve construction dispute in the UK, shaping the change XXIII fig congress, Munich, Germany, October 8-3.
3. Katharine v. w. stone, Alternative dispute resolution encyclopedia of legal history, http://ssrn.com/absract=631346, 2006.
4. Peter G. Merrill, December, Dedicated exclusively to solving the problems of construction contract, construction claims monthly, 2007.
5. Peter H.J Chapman, "Dispute Boards”, International construction law Review, vol 2, February 2005
6. Jones Douglas, "Expert determination and Arbitration", Arbitration: The Journal of the Chartered Institute of Arbitrators, Vol.67, and No.1. 2001.

 

B. Farsi and Arabic Books:

1. Ismaili Harris, Ibrahim, 1389, the legal description of the Treaty, the Management and Planning Organization, Tabriz: Third Edition.
2. Ennisi, Elham, 1390, settlement of disputes in international contracts, Tehran: Legal Institute and the, the first edition.
3. Ettehad, Ali Morad, 1388, Facts contracting professional, fourth edition, Tehran: Koohe noor pub.
4. Helli, Mohaggeg, Abulghasem Najmaddin jafar bin hasan, 1403, Sharayeol islam fi Masayelol haram o halal, darolmahdi, Qum.
5. Najafi, Sheikh Mohammad Hasan, Javaherol Kalam, Darol Kotobe Islamieh, Tehran, vol. 40
6. Mosavi Khoyee, seyed Abulghasem, Mabani Taklame almenhaj, part 1, Beirut, Al nashr darozhra.
7. Langroodi Jafari, MJ, 1373, terminology rights, Tehran: the treasure of knowledge, Issue 5392.
8. Langroodi Jafari, 1381, Encyclopedia of Islamic sciences, law, Volume I, The Treasure of Knowledge, Third Edition.
9. Junaidi, Laya, 1381, enforcement of judgments of foreign trade, Tehran: publication of the Institute of Legal Studies and preceding studies in science.
10. Hurre Ameli, Mohammad Hasan, 1393, Vasayeloshia ela Tahsile masayelo sharia, Islamic Pub. Co. Tehran, col. 13.
11. Dervish Hoveida, Yusof, 1388, alternative methods of dispute settlement, Tehran: Publication of Mizan.
12. Saket, Mohammad Hossein, 1382, hearing on the Islamic law of nature and history of the institution of proceedings and affiliated organizations since the beginning of the thirteenth century AD, Mizan pub. Co.
13. Sanglaji, Mohammad, 1384, decree in Islam, Tehran University Press, Fourth Edition
14. Shahabi, Mostafa, 1370, arbitration and constitution, Tehran: Iranian Committee and the International Chamber of Commerce.
15. Sabaghiyan, Ali, 1376, the role of mediation in the settlement of international disputes, Tehran: Publication of Foreign Monastery.
16. Katuzian, Naser, 1385, proof and evidence, Tehran: Publication of Mizan, the Second Edition.
17. Matine-Daftari, Ahmad, 1378, civil procedure and commercial, Tehran: Cultural and Scientific Assembly Majd, First Edition.
18. Mohebi, Muhammad; Anisi, E., 1390, the International Chamber of Commerce set of rules for resolving trade disputes, Tehran: forest, first printing.
19. Mohammadzadeh asl, Heydar, 1379, Arbitration in Iran's rights, Gognus Publishing, first Printing.
20. Mohebi, Mohsen, 1389, the International Chamber of Commerce arbitration, Tehran: Iranian Committee of the International Chamber of Commerce, First Edition.
21. Misbah Iran doost, Farhad, 1390, the general conditions of the Treaty of keys, printing, Tehran: Shahr Ashub pub.
22. Maanavi, Ahmad, 1390, international arbitration in commercial disputes, Tehran: Dadgostar pub, Third Edition.
23. Mousavian, Mohammad Reza, 1387, Introduction to principles and building management, Tehran: the Del Arang, Fourth Edition.
24. Hashemi, 1388, an arbitration clause in the general terms of the treaty, publishing the second Printing.
25. Henyzi, Jimmy, 1377, translated by Mohammad Taghi banking, construction contracts, Tehran: Ettelaat pub, Frist printing.
26. Eskandari, Mohammad Amir, 1384, investigating to alternative methods of dispute resolution ADR as complementary role in resolving liability claims enforced, Journal Bar, No 22 and 191.
27. Helli, Mohaggeg, Abulghasem najmaddin Jafar bin Hasan, 1403, Sharayeol Eslam fi masayelol Haram and Halal, Darolmahdi pub, Qum.
28. Avanysan, Aida, 1390, the centennial of the establishment of the institution of arbitration proceedings cco- arbitration in contracts in the law of Iran, Tehran: Institute for Legal Studies and preceding studies in Shahre Danesh.
29. Bagheri, Mahmoud, 1386, about the freedom of the parties in determining the jurisdiction of the International Law, Quarterly Journal of Law and Political Science.
30. Tavassoly Jahromy, M., 1381, take a look at alternative methods of dispute resolution in the new regulations International Chamber of Commerce, Tehran: publication of the Center for Legal and Parliamentary Affairs vice president of international law, number twenty-sixth and twenty-seventh.
31. Sadeghi, Mohammd‌Hadi, spring and summer of 1384, diversion in the Islamic criminal law, theology, and law: Journal of Razavi University of Islamic Sciences, No. 15 and 16.
32. Moslehi, Ali Hussein; Sadegi, M., 1383, take a look at alternative methods of dispute resolution ADR, Mofid, No. 46
33. Moslehi, Ali Hussein, 1385, Study on alternative modes of dispute settlement proceedings, Comparative Law Journal, No 1.
34. Molayi, Yusof, 1389, Methods of dispute resolution in construction contracts, Journal of Law and Politics, No. 31