نگاهی به جامع‌الحکایات اثر نویافته از سد‌ة دوازدهم

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

مقاله 1، دوره 1، شماره 1، آبان 1395، صفحه 1-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

عطامحمد رادمنش

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد

چکیده

متن داستانی جامع الحکایات از نویسنده‌ای ناشناس به خط نستعلیقِ تحریری ساده است و از جملۀ نسخ خطّی نفیس سدۀ دوازدهم هجری است. این کتاب شامل داستان‌هایی جذاب و شگفت‌انگیز است که در سبک و سیاق با داراب‌نامه‌های طرسوسی و بیغمی مانندگی دارد؛ نویسنده در طرح هر یک از حکایت‌ها با بهره‌گیری از اصول ساده‌نویسی و استفاده از توصیفات زیبا و دلکش، در جمله‌هایی کوتاه به بیان مضامین گوناگون پرداخته‌است و با بهره‌گیری از آیات و احادیث، اشعار نغز، مفردات و ترکیبات دل‌نشین، مناجات، امثال و حکم و قصة جنیّان و پریان بر کشش و زیباسازی و آراستگی اثر خود افزوده است. از دعا و درودهای نویسنده یا تصرفات کاتب آن در متن نسخه چنین برمی‌آید که مذهب تشیع داشته‌است. هر چند فضای جغرافیایی حکایات، بیشتر خارج از ایران است، در جای‌جای آن نام‌های ایرانی، آداب و رسوم، باورها، آیین مملکت‌داری، سیاست مدن و روح فرهنگ ملی و دینی بر فضای قصه‌ها جاری است. مأخذ برخی قصه‌ها را می‌توان در اسرارالتوحید، ویس و رامین، منطق‌الطیر، مثنوی معنوی و... جست. در پاره‌ای موارد خود عنوان، مأخذ داستان را می‌نمایاند.

کلیدواژه‌ها

جامع الحکایات؛ نسخة خطی؛ نثر غنایی؛ ویژگی‌ها

مراجع

1- انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن. (1393). دستور زبان فارسی 2. تهران: فاطمی.

2- بهمنیار، احمد. (1369). داستان­نامة بهمنیاری. تهران: دانشگاه تهران.

3- بیغمی، محمدبن احمد. (1391). داراب‌نامه. تصحیح ذبیح الله صفا. تهران: علمی و فرهنگی.

4- پراپ، ولادیمیر. (1371). ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

5- حافظ، شمس‌الدین محمد. (1375). دیوان. تصحیح پرویز ناتل خانلری. تهران: خوارزمی.

6- خانلری، پرویز. (1366). تاریخ زبان فارسی. تهران: نشر نو.

7- درایتی، مصطفی. (1389). فهرست‌وارة دست‌نوشت‌های ایران (دنا). تهران: کتابخانة مجلس شورای ملی.

8- دهخدا، علی اکبر. (1363). امثال و حکم. تهران: امیرکبیر.

9- درایتی، مصطفی. (1391). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران.

10- ذهبی، محمدبن احمد بن عثمان. (1422 هـ. ق.). سیر اعلام النبلاء. الجزء الثانی. بیروت: الرساله.

11- سعدی، مشرف­الدین مصلح بن عبدالله. (1368). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.

12. شمیسا، سیروس. (1372). کلیات سبک‌شناسی. تهران: فردوسی.

13. صفا، ذبیح الله.(1352). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: ابن سینا.

14- طرسوسی، ابوطاهر محمد. (1389). داراب نامه. تصحیح ذبیح الله صفا. تهران: علمی و فرهنگی.

15- عطار نیشابوری، فریدالدین. (1374). منطق‌الطیر. به اهتمام سید صادق گوهرین. تهران: علمی و فرهنگی.

16- فردوسی، حکیم ابوالقاسم. (1967 م.) شاهنامۀ فردوسی. تصحیح رستم علی­اف. زیر نظر ع- نوشین. مسکو: ادارۀ انتشارات ادبیات ظهور.

17- -------------. (1370). شاهنامه. با مقدمه و کشف­الابیات. به اهتمام سید محمد دبیر سیاقی. تهران: علمی.

18- -------------. (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.

19- فخرالدین اسعد گرگانی. (1349). ویس ورامین. تصحیح ماگالی تودوا- الکساندر گواخاریا. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

20- فروزانفر، بدیع الزمان. (1369). سخن و سخنوران. تهران: خوارزمی.

21- مایل هروی، نجیب. (1369). نقد و تصحیح متون. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

22- محجوب، محمدجعفر. (1393). ادبیات عامیانة ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه.

23- محمد بن منور. (1367). اسرارالتوحید. تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.

24- مولوی، جلال‌الدین محمد. (1369). مثنوی. به همت رینولد الین نیکلسون. تهران: مولی.

25- نسخۀ خطی چهل و شش حکایت = جامع الحکایات. (12 هـ. ق.). مشهد: کتابخانة آستان قدس رضوی، به شمارة عمومی 4267.

26- نظامی گنجوی.(1363). سبعة حکیم نظامی. با حواشی و تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: علمی.

27- یاحقی، محمدجعفر و ناصح، محمدمهدی. (1394). راهنمای نگارش و ویرایش. مشهد: به نشر.