نگاهی به استیلای سلجوقیان بر نیشابور

پژوهش نامه تاریخ

مقاله 4، دوره 3، شماره 7، تیر 1386، صفحه 71-92   

نویسنده

محسن رحمتی

استادیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان

چکیده

نیشابور همواره یکی از معتبرترین شهرهای تاریخ ایران در طول قرون و اعصار بـود کـه از
زمان عبداالله بن طاهر )حک: 230-215ق.ه ( به عنوان پایتختی برگزیـده شـد و ایـن امـر در دوره
سامانی و و غزنوی نیز تداوم یافت. موقعیت مساعد تجاری و مرکزیت سیاسی، توسعه این شهر را
در پیداشت، چنانکه در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری در جهان اسلام نظیـر نداشـت و بـا
پایتخت جهان اسلام، بغداد، برابری میکرد. اما این شهر در هنگام ورود سلجوقیان به خراسـان، بـه
رغم جایگاه بلند خود و برخلاف دیگر شهرهای خراسان، بدون مقاومت جـدی و نمایـان، بدسـت
مهاجمان افتاد. ابوالفضل بیهقی، شرح پیشروی سلجوقیان را به صورت کامل و مشروح آورده و در
بیان خود عامل اصلی از دست رفتن خراسان را درازدستی عمال غزنوی )و در رأس آنهـا سـوری
بن معتز، صاحبدیوان خراسان( و علاقه سلطان محمود و مسعود به غزای هندوستان و کم تـوجهی
ها آن نسبت به خراسان می داند که از سوی اکثر محققان سلف پذیرفته شده است. با توجه به آنکه
در دیگر شهرهای بزرگ خراسان، مرو، بلخ و هرات، علیرغم وجود چنین وضعیتی، بـا جـدیت در
مقابل سلجوقیان مقاومت ورزیدند، به سهولت میتوان دانست که این گونه تعبیر از قضیه نـاقص و
تک بعدی است. مؤلف )این مقاله( با تأمل بر این مسأله در جستجوی یافتن پاسخی مناسـب بـرای
این پرسش است که دلیل اصلی و واقعی مبارزه نکردن نیشاپوریان با سلجوقیان چیست؟ او با تأمل
در مندرجات منابع دیگر و تجزیه و تحلیل روایت بیهقی، به بررسی اوضاع شهر پرداخته و با ارائـه
دلایل و شواهد مکفی، نتیجه میگیرد که دو عامل، نبود رهبـر مطـاع و واحـد و همچنـین ضـعف
استحکامات دفاعی شهر دلیل اصلی مقاومت نکردن نیشاپوریان است

کلیدواژه‌ها

نیشاپور؛ سلجوقیان؛ غزنویان؛ سیمجوریان؛ قراخانیان