تأثیرپذیری راوندی از شاهنامه و خدمت وی به تصحیح شاهنامه در راحة الصدور

مطالعات نقد ادبی

مقاله 2، دوره 10، شماره 38، خرداد 1394، صفحه 29-48   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

یداله بهمنی مطلق^*

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

چکیده

راوندی مورخ و ادیب نامدار قرن ششم و اوایل قرن هفتم با نقل 594 بیت از شاهنامه در راحة­الصدور که همگی در حکمت عملی است و با سرودن ابیات بسیاری بر وزن و لحن شاهنامه علاوه بر اثبات ارادت و علاقه­مندی­اش به حماسه بزرگ فردوسی، به دلیل نزدیک بودن زمان تدوین شاهنامه و راحه الصدور که از تمام نسخ موجود شاهنامه به وی نزدیکتر است، غیر مستقیم خدمت شایانی به تصحیح شاهنامه نموده است. چنان­که می­دانیم یکی از شیوه­های تصحیح متون نظم، مقابله­ی نسخ موجود یک متن با ابیات منقول آن اثر در دیگر آثار نزدیک به عصر شاعر است.  شاهنامه یکی از شاهکار­های بزرگ زبان فارسی است که از روزگار شاعر تا کنون مورد توجه اکثر نویسندگان، مورخان و شاعران بوده واز آن ابیات بسیاری نقل کرده­اند. نظر به کثرت ابیات منقول شاهنامه در راحه الصدور و تقارن زمانی راوندی و فردوسی، در این مقاله ابتدا به بررسی موضوعی ابیات منقول و سپس به ارزش تصحیحی آنها از راه مقابله با چاپ­های معتبر موجود شاهنامه و نسخه بدل­های آنها پرداخته شده است. حاصل پژوهش نشان می­دهد اولاً تمام ابیات منقول در موضوعات حکمی و اخلاقی است که یقین ما را در باب استفاده­ی مؤلف از یاداشت و نوشته­ای از قبل فراهم شده، بیشتر می­کند؛ ثانیاً در میان این ابیات مواردی وجود دارد که بر تمام نسخ موجود شاهنامه ترجیح دارد. لذا لازم به نظر می­رسد مصححان شاهنامه در تصحیح خود به این اثر ارزشمند عنایت ویژه داشته باشند.  

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ راحة‌الصدور؛ تأثیرپذیری؛ تصحیح متن؛ حکمت عملی

مراجع

بهمنی مطلق، یدالله.( 1374). تأثیر شاهنامه بر راحة­الصدور و ارزش راحة­الصدور در تصحیح شاهنامه، پایان نامه ی دوره ی کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی.

جوینی، عزیز الله.( 1375). شاهنامه ی فردوسی، جلداول، چاپ اول،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

همو.( 1385). شاهنامه ی فردوسی، جلد دوم، چاپ دوم، تهران:  انتشارات دانشگاه تهران.

همو. ( 1387). شاهنامه ی فردوسی، جلد سوم، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

همو.( 1387). شاهنامه ی فردوسی، جلد پنجم، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

حمیدیان، سعید .( 1373).  شاهنامه فردوسی (از روی چاپ مسکو)، تهران: انتشارات قطره.

خالقی مطلق، جلال .(1386).  شاهنامه ابوالقاسم فردوسی، چاپ اول، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.

دبیر سیاقی، محمد.( 1344).  شاهنامه فردوسی، چاپ دوم، تهران موسسه ی مطبوعاتی علمی.

همو .( 1348). کشف الابیات شاهنامه فردوسی، چاپ اول، تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.

راوندی، محمد بن علی بن سلیمان.( 1364).  راحة الصدور و آیه السرور،به تصحیح محمد اقبال، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیر کبیر.

شعار، جعفر.(1373). رزم نامه رستم و اسفندیار، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات قطره.                                                                                                                                                       

صفا.ذبیح الله .(1372). تاریخ ادبیات در ایران، جلد اول، چاپ دوازدهم، انتشارات فردوس..

فردوسی، ابوالقاسم .(1829).شاهنامه، طبع کلکته.

مقصودی، مرتضی و رادفر، ابوالقاسم.(1390). باتاب شاهنامه در تاریخ جهانگشای جوینی، دو فصلنامه­ی کهن نامه ادب پارسی، بهار و تابستان 90 . ش 1. صص 101-112.

نوشین، عبدالحسین.( 1369). واژه نامک، چاپ سوم، تهران:  انتشارات دنیا.