فقه حکومتی در اندیشه امام خمینی (ره)

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 3، دوره 3، شماره 8، تیر 1395، صفحه 23-41   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

هادی شاکری¹؛ الهه بزمیان²؛ مسعود مطلبی^{* 3}

¹کارشناسی ارشد تفسیر قرآن کریم، دانشکده مطالعات تطبیقی قرآن، شیراز، ایران

²کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

³استادیار، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، گلستان، ایران

چکیده

فقه شیعه پیوسته در حال تحول می‌باشد با پیروزی انقلاب اسلامی و حاکمیت فقیهان جامعه بسیاری از پرسش‌های مربوط به حوزه‌ی فقه در جامعه اسلامی به دستگاه فقه عرضه شد که رویکردهای فقهی باتوجه به مبانی فکری و اجتهادی خود درصدد پاسخ به آن برآمدند. فقه حکومتی، احکامی است که حاکم جامعه بر مبنای ضوابط پیش‏بینی شده شرعی و بر طبق مصالح عمومی مسلمین برای حفظ سلامت جامعه و تنظیم امور و برقراری روابط صحیح بین سازمانها در مسائل فرهنگی، تعلیماتی، مالیاتی و غیره... مقرر می‏دارد. در این بین امام خمینی (ره) با رویکرد فقه حکومتی خود باعث تدوین فقهی نوین با نگرشی حکومتی شده که معتقد به توانمندی فقه اسلامی در اداره‌ی جامعه است و تنها راه تحقق شریعت در حوزه‌ی فردی و اجتماعی را تاسیس حکومت اسلامی می‌داند و از نظر ایشان همه آنچه در حوزه حکومت از اختیارات و وظایف پیامبر و امامان پس از او محسوب می‌شود، برای فقیه جامع الشرایط نیز معتبر است. این مقاله درصدد است تا با بررسی تعاریف فقه، اصول و مبانی فقه حکومتی، لوازم و رویکردهای آن فقه حکومتی را در اندیشه امام خمینی (ره) بررسی و تحلیل نماید و بر این فرض استوار است که فهم اجتهادی فقیهانی چون امام خمینی (ره) از شریعت و منابع فقهی دربردارنده دستورالعملی جامع برای نظام سازی و سرپرستی از آن بر اساس دستورات فقه حکومتی می باشد.

کلیدواژه‌ها

امام خمینی (ره)؛ اندیشه؛ سیاست؛ فقه؛ فقه حکومتی

مراجع

1. ابن منظور، محمّد بن مکرم. لسان العرب. بیروت: داراحیاءالتراث العربى. 1414ق.
2. استرابادى، محمدامین. الفوائدالمدنیه. قم: دارالنشر اهل البیت علیهم السلام. بى‌تا.
3. اسلامى، رضا. مدخل علم فقه. چ دوم. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه. 1384ش.
4. تهانوى، محمد. کشاف اصطلاحات الفنون. بیروت: دارالکتب العلمیه. 1414 ق.
5. حرّ عاملى، محمّد بن حسن. وسائل الشیعه. چ سوم. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام. 1414 ق.
6. حسنى، سید حمیدرضا. جایگاه شناسى علم اصول. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه. 1385 ش.
7. حسین زاده، على محمد. فقه و کلام. چ یازدهم. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 1385 ش.
8. خامنه‌اى، سیدعلى. مصاحبه ها (مجموعه مصاحبه هاى حجت الاسلام خامنه‌اى). چ اول. تهران: سروش. 1366 ش.
9. خمینى، سید روح اللّه. صحیفه نور. تهران: مرکز مدارک فرهنگى انقلاب اسلامى. 1369 ش.
10. ینى، سید روح اللّه. تحریرالوسیله. نجف اشرف: مطبعه الآداب. بی تا.
11. راغب اصفهانى، حسین. المفردات. قم: اسماعیلیان. بى تا.
12. على پور، مهدى. پارادایم اجتهادى دانش دینى. چ اول. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 1389 ش.
13. طباطبایی، محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه: سید محمد باقر موسوى همدانى. چ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم. 1374 ش.
14. مبلغى، احمد. «پارادایم هاى فقهى» کاوشى نو در فقه اسلامى، ش 81 ـ 83، زمستان 1384 ش.
15. مدرسى طباطبائى، حسین. مقدمه اى بر فقه شیعه. ترجمه محمد آصف فکرت. مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1368 ش.
16. ورعی، سید جواد. اندیشه های فقهی امام خمینی. تهران: عروج. 1389 ش.
17. فیروزی، احمدرضا. کتاب مجموعه مقالات کنگره ملی بررسی اندیشه‌های فرهنگی و اجتماعی حضرت امام خمینی (ره). تهران: پژوهشکده مطالعات میان فرهنگی - دانشگاه آزاد اسلامی جهاد دانشگاهی (تربیت معلم). 1391 ش.
18. پرتال پژوهشی واطلاع رسانی امام خمینی (ره) به نقل از پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان علوم اسلامی. آدرس: http://www.isaq.ir .