انگاره امّت در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 7، دوره 2، شماره 6، دی 1394، صفحه 117-141   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ابوذر گوهری مقدم^{* 1}؛ سید علی لطیفی²

¹عضو هیئت علمی، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی ، دانشگاه امام صادق( علیه السلام)، تهران، ایران

²دانشجوی کارشناسی ارشد، رشته معارف و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق (علیه السلام) تهران، ایران

چکیده

بازشناسی کلیدواژگان اساسی در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) گذرگاهی مهم برای شناخت مطلوب منظومه فکری-سیاسی بنائی که ایشان به‌صورت حقوقی و نهادی بعد از انقلاب 1375 بنانهاده و از خود به یادگار گذاشته‌اند. «امت» از دانش واژه‌هایی است که درون‌مایه‌ی دینی و صبغه اسلامی داشته و از ادبیات دینی وارد اندیشه سیاسی متفکران اسلامی علی‌الخصوص رهبر کبیر انقلاب اسلامی شده است. تتبع آثار نظری و عملی امام خمینی (ره) حکایت از آن دارد که این واژه ضمن حفظ اصالت دینی خود و با اخذ از خاستگاه قرآنی و روایی‌اش، خود را با تحولات مفهومی روز همچون واژگان ملت و ملی‌گرایی هم‌آوردی نماید و با استفاده از ابزار اجتهاد خود را با مقتضیات زمانی و مکانی در اندیشه امام خمینی (ره) بازتولید نماید. مقاله حاضر می‌کوشد با روش توصیفی-تحلیلی و به شیوه مطالعه کتابخانه‌ای، دیدگاه امام خمینی (ره) را در این زمینه گزارش و بررسی کند. با گذر بر ادبیات واژگانی مستعمل از سوی امام خمینی (ره) می‌توان چنین نتیجه گرفت که مفهوم ملت را مفهومی حاشیه‎ای و در ارتباط با مفهوم امت می‌یابیم و ایشان در اکثر اظهارنظرهای خویش ملی‌گرایی به معنای حاکمیت ملت را نفی نکرده‌اند، بلکه قومیت‌گرایی و قبیله‌گرایی و آثار نامطلوب آن را که موجب جدایی و افتراق امت اسلامی می‌شود را مورد نفی و طرد قرار داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

امت؛ ملت؛ ملی‌گرایی؛ وحدت اسلامی؛ هویت دینی

مراجع

1. قرآن کریم
2. افتخاری، اصغر (1391). مفهوم‌شناسی سیاسی در اندیشه امام خمینی (ره)، با همکاری جمعی از نویسندگان، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
3. اوز کریملی، اوموت (1383). نظریه‌های ناسیونالیسم، ترجمه محمدعلی قاسمی، تهران: موسسه مطالعات ملی، تمدن ایرانی.
4. بابایی زارچ، علی‌محمد (1383). امت و ملت در اندیشه امام خمینی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
5. برزگر، ابراهیم (1379). صراط، ضابطه هویت در اندیشه امام خمینی، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 5.
6. بشیریه، حسین (1380). آموزش دانش سیاسی، چاپ دوم، تهران: موسسه نگاه معاصر.
7. بیگدلی، علی (1374). تاریخ اندیشه سیاسی در غرب از طالس تا مارکس، تهران: لادن.
8. دهشیری، محمدرضا (1379). درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
9. صادقی آزرگانی، محمدامین (1386). سیمای حضرت مهدی در اندیشه امام خمینی، قسمت دوم مجله حضور، شمارۀ1.
10. طباطبایی، سید محمدحسین (1376). تفسیر المیزان، ترجمه جمعی از دانشمندان، جلد اول-دوم-هفتم ، چاپ ششم، تهران: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
11. عبدالباقی، محمد فؤاد (1391). المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، چاپ دهم، قم: نوید اسلام.
12. عزتی، ابوالفضل (بی‌تا). اسلام انقلابی و انقلاب اسلامی، تهران: هدی.
13. عیاشی، محمد بن مسعود (1380ه.ق). کتاب التفسیر، تحقیق توسط سید هاشم رسولی محلاتی، جلد 1، تهران: چاپخانه علمیه.
14. فوزی تویسرکانی، یحیی (1385). امام خمینی و هویت ملی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
15. فوزی، یحیی (1379). امام خمینی و هویت ملی در ایران، فصلنامه مطالعات ملی، شماره4، تابستان 1379، صص63-85.
16. فوزی، یحیی (1380). راهبرد ایجاد وحدت در جهان اسلام، فصلنامه حضور، شماره37، پائیز1380.
17. قادری، حاتم (1383). اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت.
18. قاسمی، محمدعلی (1389). دیالکتیک امت و ملت در آراء امام خمینی (ره)، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سیزدهم، شماره سوم، پائیز 1389، ص 135.
19. قاضی‌زاده، کاظم با همکاری ضیایی‌فر، سعید (1377). اندیشه‌های فقهی سیاسی امام خمینی،تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری.
20. گارده، لویی (1352). اسلام دین راست، ترجمه رضا مشایخی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
21. مجلسی، محمدباقر (1403ه.ق). بحار الانوار، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت.
22. مصباح‌یزدی، محمدتقی (1372). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، چاپ دوم، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
23. منصور نژاد، محمد (1385). دین و هویت، تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
24. موسوی‌خمینی، سید روح الله (امام) (1376). وحدت از دیدگاه امام خمینی، تبیان (دفتر پانزدهم)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
25. موسوی‌خمینی، سید روح الله (امام) (1378). جهان اسلام از دیدگاه امام خمینی، تبیان (دفتر نوزدهم)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
26. موسوی‌خمینی، سید روح الله (امام) (1381). قومیت، ملیت و اندیشه فراملی از دیدگاه امام خمینی، تبیان (دفتر سی و چهارم)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
27. موسوی‌خمینی، سید روح الله (امام) (1385). صحیفه امام، جلد1-21، تهران: موسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی (ره).
28. موسوی‌خمینی، سید روح‌الله (امام) (1374). کلمات قصار، پندها و حکمت‌ها، چاپ سوم، تبیان، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
29. موسوی‌خمینی، سید روح‌الله (امام) (1377). شرح جنود عقل و جهل، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
30. موسوی‌خمینی، سید روح‌الله (امام) (1383). ولایت‌فقیه و حکومت اسلامی، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
31. نقیب زاده، احمد (1387). تاریخ دیپلماسی و روابط بین‌الملل از وستفالی تا امروز، تهران: قومس.
32. هرمیداس باوند، داوود (1377). چالش‎های برون‌مرزی و هویت ایرانی در طول تاریخ، اطلاعات سیاسی-تاریخی، سال دوازدهم، شماره نهم و دهم، خرداد و تیر 1377، صص 20-31.
33. هیوود، اندرو (1389). سیاست، ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران: نشر نی.