خوانش نمادین غرب در داستان‌های "فارسی شکر است" از محمد علی جمال زاده و " قندیل ام هاشم " از یحیی حقی

مطالعات نقد ادبی

مقاله 3، دوره 10، شماره 40، آذر 1394، صفحه 51-72   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رضا ناظمیان^*

دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

محمد علی جمال زاده و یحیی حقی در ادبیات فارسی و عربی از پشگامان داستان­نویسی بویژه داستان کوتاه به شمار می­روند. اگر چه میان این دو نویسنده پیوند و ارتباطی نبوده است، اما هم زمانی میان آن دو باعث شده است که مضمون و محتوای داستان­هایشان تا حدودی به هم نزدیک شود. موضوع محوری که در داستان­ «فارسی شکر است» از جمال­زاده و «قندیل ام هاشم» ـ چلچراغ حضرت زینب ـ  از یحیی حقی به چشم می­خورد، مسئله­ی رویارویی شرق و غرب است. در واقع، نویسندگان برآنند تا بی­هویتی فرهنگی را به خوانندگان گوشزد کرده و دست کشیدن از سنت­های شرقی و جایگزین کردن آنها با جلوه­های تمدن غرب را نقد کند. اگر چه این دو نویسنده در پایان به مصالحه شرق و غرب رسیده­اند اما شیفتگی اولیه مردم شرق نسبت به ظواهر تمدن مادی و فرنگی­مآبی را به خوبی به تصویر کشیده­اند. این مقاله در پی آن است که نمادهای مهم این دو داستان را رمزگشایی کرده و جلوه­های رویارویی شرق و غرب را نشان بدهد. بعلاوه، عناصر برجسته داستانی همچون شخصیت، زاویه دید، صحنه و درون­مایه و نیز محورهای اصلی مضمون داستان­ها را بکاود. دین، جنسیت، زبان، لباس و نماد از محورهای اصلی مورد بحث در این مقاله است.   

کلیدواژه‌ها

یحیی حقی؛ جمال‌زاده؛ غرب و شرق؛ زبان

مراجع

آتش سودا، محمد علی.(1381). «عوامل داستانی فارسی شکر است»، مجله علوم اجتماعی و دانشگاه شیراز، دوره هفدهم، شماره دوم، ص 129-13.

آژند، یعقوب.(1383). انواع ادبی در ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات قطره.

آشوری، داریوش.(1389). «فارسی شکر است»، مجله­ی نگاه نو، شماره­ی 86، ص 58-61.

ابوعوف، عبدالرحمن.(1977). البحث عن طریق جدید للقصة القصیرة المصریة، بیروت: شرکة الامل للطباعة، الطبعة الثانیة.

اعوانی، غلامرضا.(1382). کنش متقابل فلسفه ایرانی-اسلامی با غرب، چاپ اول، تهران: انتشارات باز.

پارسی نژاد، کامران.(1381). نقد و تحلیل گزیده داستان­های جمال زاده، تهران: نشر روزگار.

حقی، یحیی.(1997). مجموعة قندیل ام هاشم، قاهره: الهیئة المصریة للکتاب.

خضر، عباس.(1987). القصة القصیرة فی مصر، قاهره: دارالقومیة لطباعة و النشر.

راعی، علی.(بی­تا). دراسات فی الروایة المصریة، القاهره: الموسسة المصریة.

سپانلو، محمد.(1381). نویسندگان پیشرو، چاپ ششم، تهران: انتشارات نگاه.

سعیدیان، عبدالحسین.(1374). دایرة المعارف ادبی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علم و زندگی.

کامبل، روبرت.(1966). اعلام الادب العربی، بیروت: الشرکة المتحدة للتوزیع.

فلاطوری، عبدالجواد.(1385). «دو اندیشه­ی شرق و غرب 1و2»، مجله­ی بازتاب اندیشه، شماره 23771، ص 1002-1006.

میر صادقی، جمال.(1382). داستان کوتاه، تهران: سپهر.

مشتاق مهر، رحمان و کریمی قره بابا، سعید.(1387). روایت شناسی داستان های کوتاه محمد علی جمال زاده، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال 51، شماره 207، ص135-161.

نساج، سید حامد.(1982). القصة القصیرة، بیروت: دارالمعارف.

یاوری، حوا.(1382). داستان بلند، ادبیات داستانی در ایران زمین، تهران: سپهر.

یوسفی، غلامحسین.(1376). دیداری با اهل قلم، چاپ ششم، انتشارات علمی.