مطالعه رابطه بین میزان مصرف رسانه‌ای نسل جوان و نگرش آنان به فرهنگ ایثار و شهادت

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 4، دوره 9، شماره 32، آذر 1395، صفحه 53-72   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

ناصر طریحی¹؛ مهران صمدی²

¹کارشناسی‌ارشد ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

²استادیار گروه ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز؛ تبریز- ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

پژوهش حاضر با هدف مطالعه رابطه بین مصرف رسانه­ای نسل جوان و نگرش به فرهنگ ایثار و شهادت انجام گرفته است. نمونه این پژوهش از طریق نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای از بین دانش آموزان مدارس ناحیه 4 تبریز انتخاب گردیده است. حجم نمونه آماری مطابق فرمول کوکران 366 نفر تعیین شد. روش جمع­آوری اطلاعات به شکل میدانی و از طریق پرسشنامه­های محقق ساخته برای سنجش نگرش نسبت به فرهنگ ایثار و شهادت و پرسشنامه دیگر برای سنجش میزان مصرف رسانه­ای دانش­آموزان می­باشد. نتایج نشان داد که بین میزان مصرف رسانه­ای دانش­آموزان و نگرش مثبت آنان نسبت به فرهنگ ایثار و شهادت رابطه معنی­داری وجود دارد. نتایج حاکی از آن است­که هر قدر که میزان مصرف رسانه­ای افراد بالاتر می­رود نگرش مثبت آنان به فرهنگ ایثار و شهادت پایین می­آید.

کلیدواژه‌ها

رسانه؛ مصرف رسانه‌ای؛ ایثار و شهادت و فرهنگ

اصل مقاله

 

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال هشتم، شماره سی و دوم، پاییز 1395

ص ص 72-53

 

 

 

 

 

مطالعه رابطه بین میزان مصرف رسانه­ای نسل جوان و نگرش آنان به فرهنگ ایثار و شهادت

ناصر طریحی[1]

دکتر مهران صمدی[2]

                                  تاریخ دریافت مقاله:15/3/1395

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:9/8/1395

چکیده

پژوهش حاضر با هدف مطالعه رابطه بین مصرف رسانه­ای نسل جوان و نگرش به فرهنگ ایثار و شهادت انجام گرفته است. نمونه این پژوهش از طریق نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای از بین دانش آموزان مدارس ناحیه 4 تبریز انتخاب گردیده است. حجم نمونه آماری مطابق فرمول کوکران 366 نفر تعیین شد. روش جمع­آوری اطلاعات به شکل میدانی و از طریق پرسشنامه­های محقق ساخته برای سنجش نگرش نسبت به فرهنگ ایثار و شهادت و پرسشنامه دیگر برای سنجش میزان مصرف رسانه­ای دانش­آموزان می­باشد. نتایج نشان داد که بین میزان مصرف رسانه­ای دانش­آموزان و نگرش مثبت آنان نسبت به فرهنگ ایثار و شهادت رابطه معنی­داری وجود دارد. نتایج حاکی از آن است­که هر قدر که میزان مصرف رسانه­ای افراد بالاتر می­رود نگرش مثبت آنان به فرهنگ ایثار و شهادت پایین می­آید.

واژگان کلیدی­: رسانه، مصرف رسانه­ای، ایثار و شهادت و فرهنگ.

 

مقدمه

فرهنگ هم یک محصول است و هم مجموعه فرایند­های اجتماعی که آن محصول را پدید می­آورد (دادگران، 1374: 197) و چون ایثار به عنوان فرایند، عملی را نشان می­دهد که مقدمات، مراحل و دستاوردی دارد. این فرایند نحوه­ای از زیستن را نشان می­دهد که درآمیخته­ای از آگاهی در دسترس و آگاهی قابل حصول است. چنین گونه­ای از عمل فرهنگ نامیده می­شود­(موسی­پور، 1391: 103). فرهنگ ایثار­گری به عنوان یکی از مولفه­های عمده و میراث فرهنگی گرانبهایی است که در طی گذر دوران و حوادث بسیار در جامعه ما حفظ شده و انتقال یافته است­. این فرهنگ با باز­سازی و مفهوم­سازی مجدد توسط متفکران دینی و اجتماعی معاصر­، موجب شکل­گیری ادبیات و زمینه احیاگری خاصی شد؛ به گونه­ای که به تدریج روند تحولات اجتماعی به سمت و سوی اسلامی شدن گرایش یافت، به نحوی که بعد از 15 خرداد 42 با رهبری امام خمینی (ره)، احیا­گری دینی در جهت برخورد فعالانه دین در عرصه سیاست و نظام بین­الملل شکل نوینی به خود گرفت به طوری­ که ایثار­گری و تثبیت فرهنگ آن به عنوان یکی از مولفه­های هویت دینی و هویت ملی­، موجب پایداری و شکل­گیری انقلاب اسلامی شد­(غیاث­وند و دیگری، 1387: 32)­. دوران هشت سال دفاع مقدس­، به عنوان نقطه عطفی در نمایاندن توان، شجاعت و استعداد بی­نظیر جوانمردان و غیرت­مندان ایران زمین به شمار می­رود­؛ در این دوران جامعه توانست با اتکای بر آموزه­های دینی در این آزمون الهی­، پیروزمند ظاهر شود. دستاوردهای دیرین تاریخ­، مبین این واقعیت است که ایثار و شهادت به عنوان کارآمدترین عنصر فرهنگی در تاثیر بر فرآیندها و پدیده­های اجتماعی تلقی می­شود. «یکی ازبزرگ­ترین خدمات انقلاب و امام به ملت و اسلام، احیای انگیزه‌ فداکاری در راه خدا چه در ایران و چه در سایر کشورهای اسلامی بود»­(بیانات مقام معظم رهبری، 1368)­. جامعه اسلامی به دلیل حضور جهانی قوی خود و در عین حال مقاومت یا عدم تسلیم و ناگشودگی در مقابل تکنولوژی­های اطلاعاتی مدرن­، آزمایشگاه خوبی برای سنجش رابطه میان تکنولوژی و جامعه است (مولانا، 1384­: 64). اقتضائات زمانی قرن بیست و یکم و تشدید ارتباط و جهانی شدن فرهنگ­ها از طریق شبکه اطلاع­رسانی جهانی از جمله اینترنت و ماهواره و نیز منتفی نبودن احتمال در هم ­آمیزی ارزش­های بیگانه با ارزش­های اسلامی، نظام تعلیم و تربیت کشور را با چالش مواجه نموده­، مقابله با ارزش­های غیر­اسلامی و خطر بی­هویتی فرهنگی را ضرورت بخشیده است­(شهرکی­پور­، 1392: 98). در کنار سایر عوامل تاثیر­گذار بر فرهنگ­، رسانه­های جمعی از اهمیت بالایی بر­خوردارند. رسانه­های جمعی افزون بر اطلاعاتی که در اختیار مخاطبان قرار می­دهند، تفسیر و تحلیل­هایی ارائه می­دهند که به تدریج بخشی از نظام معرفتی افراد را تشکیل می­دهد­(هرسیج و همکاران، 1390: 76)، تحت تاثیر انقلاب فن­آوری اطلاعاتی و ارتباطی افراد با شیوه­های نو از زندگی آشنا می­شوند و با منابع هویتی بی­شماری مواجه می­شوند که به دگرگونی هویت افراد در ابعاد سنتی­، پیدایش هویت­های فرهنگی چند­گانه­، دگر­گونی سامانه­های ارزشی­، تغییر شیوه مصرف و سبک زندگی منجر شده است­(ادیبی و دیگران­، 1387: 100). به باور مانوئل کاستلز هویت، فرایند ساخته شدن معنا بر پایه یک ویژگی فرهنگی یا یک دسته ویژگی فرهنگی که بر دیگر منابع معنا برتری دارند، تعریف می­کند­(خواجه­نوری، 1393: 100). ازنظر شیلر­، بخش بزرگی از فضای مادی ملت­، اکنون عرصه فعالیت­های خصوصی است که به تبلیغ و نشر پیام­ها و فرهنگ شرکت­هایی می­پردازدکه بر زندگی اقتصادی و سیاسی سلطه دارند­. گسترش این شکل نامحسوس کنترل به حوزه امواج رادیویی و تلویزیونی، «­دسترسی به خصوصی­ترین مکان­هایی زندگی روزانه­: اتاق نشیمن­، اتاق خواب و آشپزخانه­» را امکان­پذیر می­سازد­(شیلر، 1989: 106). بنابر­این رسانه­ها درصدد تولید و ترویج فرهنگ مورد قبول مالکان خود می­باشند.

در مورد اثرات رسانه­ها، جامعه­شناسان دیدگاه­های متفاوتی ارائه کرده­اند. برخی رسانه­های جمعی را عامل استمرار اعتماد اجتماعی­(کلمن، 1377) و برخی آن را عامل تسلط فرهنگی بر توده مردم از طریق تبدیل آن به صنعت فرهنگی دانسته­اند­(ریتزر­، 1374). هورکهایمر و آدورنو درمقاله خود تحت عنوان «صنعت فرهنگی­» می­نویسد­: «­فرهنگ اکنون مهر یکسان به همه چیز می­کوبد­، تلویزیون­، سینما و رادیو نشریه­های نظامی می­سازندکه متحد است، درست هم­چون یک­کل. فرهنگ آشکارا به یک صنعت تبدیل شده است و از قوانین تولید در بازارها پیروی میکند­»­(هورکهایمر و دیگری، 1380: 36). تاثیر رسانه­ها بر کسی پوشیده نیست و به گفته سرژ چاکوتین «با استفاده از وسایل ارتباطی می­توان از طریق تکرار نمادها یا شعارها توده­های وسیع انسانی را شرطی ساخت­؛ عاداتی تازه در آنان پدید آورد و آن­ها را در جهت مطلوب به حرکت در­آورد­»(دادگران، 1374: 55). از دید لاسول نیز­، رسانه­ها برای جامعه و نیز افراد و گروه­های فرعی داخل جامعه چهار کارکرد دارند که عبارت است از: اطلاع رسانی­، ایجاد ارتباط­، سرگرمی­، انتقال فرهنگ یا جامعه­پذیری. رسانه­ها در حکم انتقال­دهنده فرهنگ­، برای انتقال اطلاعات، ارزش­ها و هنجار­ها از یک نسل به نسل دیگر و از افراد جامعه به تازه وارد­ها­، کاربرد دارند. آن­ها از این راه با گسترش بنیان تجربه مشترک­، انسجام اجتماعی را افزایش می­دهند. گفته شده است­که رسانه­ها با نمایش و عرضه جامعه­ای­که فرد می­تواند خود را باآن هم هویت ساخته ومعرفی نماید­، می­تواند احساس بیگانگی (­نابهنجاری­) یا احساس بی­ریشه بودن او را کاهش دهند­(­سورین و دیگری­، 1381: 452). گربنر صاحب نظریه کاشت درمورد تلویزیون می­گوید­: ازنظر تماشاگران پر مصرف تلویزیون عملاً دیگر منابع اطلاعات­، افکار و آگاهی­ها را به انحصار در می­آورد و یک کاسه می­کند­. اثر این مواجهه با پیام­های مشابه­، چیزی را تولید می­کند که گربنر آن را کاشت می­خواند یا آموزش جهان­بینی­، نقش­های رایج و ارزش­های رایج (سورینو دیگری، 1381: 390). در دنیای امروز با توجه فراوانی منابع ارائه کننده ارزش­ها و هنجار­ها از یک سو و ارائه تصاویر گوناگون از فرهنگ و سنت­های گذشته از سویی دیگر و مواجهه با اندیشه­ها و تفکرات خارج از جامعه خودی­، جوانان با چهار­راه­های تصمیم­گیری بسیاری مواجه­اند و ممکن است به طرف خرده فرهنگ­ها و ارزش­های نا­متناسب با ارزش­ها و هنجار­های دینی جامعه خود حرکت کنند (کلانتری و دیگران­، 1388­: 126)­. فرهنگ ایثار و شهادت از اصلی­ترین موضوعاتی است که مورد توجه استکبار می­باشد و به طرق مختلف سعی در از بین بردن این روحیه و غیرت دینی و پای­بندی به اصول انقلابی در بین جوانان و نوجوانان می­کند. امروزه رسانه­های بیگانه­، شبکه­های ماهواره­ای­، سایت­های اینترنتی و حتی با ترویج عرفان­های غلط و ... سعی در از بین بردن روحیه شهادت­طلبی­، ایثار و جانفشانی و رواج بی­غیرتی دینی می­نمایند. لذا ضرورت شناسایی رسانه­های مورد توجه جوانان و موضوعات طرح در آن­ها بیشتر به چشم می­آید. در این میانه اصلی­ترین دغدغه تحقیق حاضر­، پی بردن به رسانه­ای است که مورد توجه نسل جوان است و این ­که به چه میزان این رسانه­ها بر فرهنگ ایثار و شهادت توجه و تاکید دارند.

خطر اصلی در این است­ که، مردم تحت تاثیر رسانه­ها، در معرض نظام­ها و ارزش­های گوناگونی قرار می­گیرند که ریشه در توسعه اجتماعی آن­ها ندارد. این واقعیتی است که نمی­توان آن­ را نادیده گرفت و کوچک شمرد؛ زیرا بر اثر دور افتادن نماد­های اجتماعی و فرهنگی جامعه از یکدیگر­، گونه­های متفاوت دیگری از شکاف و فرو­پاشی در بنیاد­ها و ساختارهای اجتماعی جامعه پدید خواهد آمد که کلیت آن را در معرض تهدید قرار خواهد داد و نماد­های بنیادی­اش را دستخوش آشوب خواهد کرد­. علاوه­ بر این نکات که به معنی نوعی گسیختگی درعرصه نظام­های ارزشی است، منظومه­های ارزشی نوینی مبتنی بر پیروی از اصل سواد­آوری­، منیت و غریزه­پروری جانشین آن خواهد شد(­بلقریز، 1382­: 358­).

بنابراین باید مسئله فرهنگ را با کلیتش­، مسئله اول این کشور به حساب آورد و لذا هدف مقاله حاضر مطالعه میزان مصرف رسانه­ای نوجوانان و تاثیر آن در نگرش این قشر به فرهنگ ایثار و شهادت می­باشد و این­که به چه میزان در رسانه­های مورد استفاده نوجوانان به این موضوع پرداخته می­شود­؟

 

اهمیت مساله و ضرورت طرح آن

دوران هشت سال دفاع مقدس، به عنوان نقطه عطفی در نمایاندن توان، شجاعت و استعداد بی­نظیر جوانمردان و غیرت­مندان ایران زمین به شمار می­رود­؛ در این دوران جامعه توانست با اتکای بر آموزه­های دینی در این آزمون الهی، پیروزمند ظاهر شود. دستاوردهای دیرین تاریخ­، مبین این واقعیت است که ایثار و شهادت به عنوان کارآمدترین عنصر فرهنگی در تاثیر بر فرآیندها و پدیده­های اجتماعی تلقی می­شود. فرهنگ ایثار و شهادت ارزش­هایی را مطرح و نهادینه می­سازد که در آن افراد یک جامعه به منظور تحقق خواست­ها و اهداف الهی خود بر اساس ارزش­های الهی حاضر به جانفشانی و حضور در صحنه­های مجاهده می­شوند. بنا­بر­این از آن­جایی که مهم­ترین سرمایه هر ملت نوجوان آن است­، طرز فکر نگرش و روحیه نوجوان هر مرز و بوم تعیین­کننده خط­مشی آتی کشور خواهد بود­(شهرکی­پور­، 1392­: 98). در دنیای امروز با توجه فراوانی منابع ارائه­ کننده ارزش­ها و هنجار­ها از یک سو و ارائه تصاویر گوناگون از فرهنگ و سنت­های گذشته ازسویی دیگر و مواجهه با اندیشه­ها و تفکرات خارج ازجامعه خودی­، جوانان با چهار ­راه­های تصمیم­گیری بسیاری مواجه­اند و ممکن است به طرف خرده فرهنگ­ها و ارزش­های نا­متناسب با ارزش­ها و هنجار­های دینی جامعه خود حرکت کنند­(کلانتری و دیگران­، 1388­: 126).  اثر کار فرهنگی، صددرصد است و هیچ کار فرهنگىِ درست، بدون اثر نیست. راز کار فرهنگی را تبلیغات­چی­های جهانی  می­دانند. اگر این‌ همه پول خرج می­کنند و رادیو و خبرگزاری راه می­اندازند، به این دلیل است که آثار و نتایج کار فرهنگی را می­دانند. تاثیر هیچ سرمایه‌گذاریی مثل کار فرهنگی قطعی و نتیجه‌اش صد در صد نیست­(­بیانات مقام معظم رهبری، 1368). آگاهی دادن به جوانان و نوجوانان و ترغیب آنان به شناخت هویت دینی خویش بهترین راه در امان ماندن از ضربه­های سخت و مهلک این تهاجم است­. نوجوانان و جوانان با روی آوردن به معنویت و تثبیت هویت دینی در روح و روان خود­، نه تنها از آسیب­های فرهنگی در امان خواهند ماند، بلکه جامعه بزرگ اسلامی را نیز در فرهنگ­سازی دینی، یاری خواهند کرد­(­نگارش­، 1380: 25). چنان­چه واقعیت و زیبایی درونی و ظاهری فرهنگ ایثار و شهادت با شیوه­هایی اثر­بخش برای عامه مردم به ویژه نسل جوان به تصویر کشیده شود و در عمق وجود آنانی که، ایثار و شهادت را تجربه نکرده­اند، ریشه دواند، می­توان شاهد الگوپذیری هرچه بیشتر از این گنجینه گرانمایه بود، در نتیجه بایستی برای اشاعه فرهنگ ایثار و شهادت، مکانیزم‌های جامعه­پذیری را مطالعه نمود و دانست که انسان از طریق نهادها است که با یکدیگر ارتباط برقرار می‌سازند و این معنا یعنی «ایثار و شهادت»، نمادی است که حاصل ارزش‌های فرهنگی است و نماد علامتی است که می‌تواند مظهر یک چیز عادی و ارزشی شود. بنابر­این پرداختن به موضوع تاثیر رسانه­ها و میزان مصرف رسانه­ای در نوجوانان و نگرش آنان به فرهنگ ایثار و شهادت از آن روی اهمیت و ضرورت دارد که رسانه­ها ابزاری قدرت­مند در ایجاد و شکل­دهی شیوه زندگی و تغییر در نگرش افراد به خصوص قشر نوجوان می­باشد. زیرا در سنین نوجوانی و جوانی شخصیت فرد شکل ­گرفته و طی روند جامعه­پذیری و فرهنگ­پذیری­، ارزش­ها و هنجارهای جامعه خود را درونی می­کند و بر اساس آن­ها رفتار و اندیشه­های خود را شکل می­دهد­(کلانتری و دیگران­، 1388: 126).

 

اهداف تحقیق

هدف اصلی

- تعیین رابطه بین مصرف رسانه­ای نوجوانان و نگرش آنان به فرهنگ ایثار و شهادت.

 

اهداف جزئی

- تعیین رابطه بین میزان استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با میزان ایمان به خدا

- تعیین رابطه بین میزان استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با میزان داشتن بصیرت سیاسی

- تعیین رابطه بین میزان استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با میزان ولایت­پذیری

- تعیین رابطه بین میزان استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با میزان دنیا­گریزی و ساده­ زیستی

- تعیین رابطه بین میزان استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با میزان دعا کردن و نیایش

- تعیین رابطه بین میزان استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با میزان ایثار و شهادت­طلبی

- تعیین رابطه بین میزان استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با میزان صبر و مقاومت.

 

 

 

 

 

 

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیر­های تحقیق

در این تحقیق متغیر مستقل، میزان مصرف رسانه­ای و متغیر وابسته، نگرش به فرهنگ ایثار و شهادت می­باشد.

- میزان مصرف رسانه­:

وضعیتی که فرد یا گروه، به مدت خاص، در معرض رسانه­های جمعی مانند: تلویزیون، رادیو، ماهواره، اینترنت، نشریات و مجلات قرار می­گیرد و از آن­ها به حسب نیازمندی و علاقمندی خود استفاده می­کند را مصرف رسانه­ای می­گوییم­(بل و دیگری، 2012).

- فرهنگ ایثار و شهادت­:

فرهنگ ایثار­گری به عنوان یکی از مولفه­های عمده و میراث فرهنگی گرانبهایی است که در طی گذر دوران و حوادث بسیار در جامعه ما حفظ شده و انتقال یافته است­. این فرهنگ با باز­سازی و مفهوم­سازی مجدد توسط متفکران دینی و اجتماعی معاصر­، موجب شکل­گیری ادبیات و زمینه احیاگری خاصی شد؛ به گونه­ای که به تدریج روند تحولات اجتماعی به سمت و سوی اسلامی شدن گرایش یافت. به نحوی که بعد از 15 خرداد 42 با رهبری امام خمینی (ره­)، احیا­گری دینی در جهت برخورد فعالانه دین در عرصه سیاست و نظام بین­الملل شکل نوینی به خود گرفت به طوری­که ایثار­گری و تثبیت فرهنگ آن به عنوان یکی از مولفه­های هویت دینی و هویت ملی­، موجب پایداری و شکل­گیری انقلاب اسلامی شد­(غیاث­وند و دیگری: 32). مفهوم ایثار و شهادت را به عنوان فرایند می­توان چنین تعریف کرد فرایند آگاهانه اهدای دارایی ارزش­مند خویش به دیگری بدون توقع دستاورد متقابل (این جهانی و یا آن جهانی­) پس این فرایند با آگاهی و احترام و اهدا آمیخته است. تبیین مفهومی سه پدیده فرایند ایثار و شهادت چنین است:

- آگاهی: در آگاهی، شناخت موضوع و انتخابی عقلانی مطرح است.

- احترام (­ارزش­مندی): در احترام­، درک ارزش و احساس تعلق به دارایی خود مطرح است.

- اهدا: در اهدا، در اختیار نهادن دارایی خود بدون چشم داشت مطرح است­(­­موسی­پور­، 1391: 111).
این فرهنگ مولفه­های زیر سنجیده می­شود: 1. ایمان به خدا 2. بصیرت سیاسی 3. ولایت­پذیری 4. دنیا­گریزی و ساده­زیستی 5. دعا و نیایش 6. ایثار و شهادت­طلبی 7. صبر و مقاومت(پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1387: 371).

 

تعریف عملیاتی فرهنگ ایثار و شهادت

مولفه ایمان به خدا با استفاده از چهار مورد قابل درک (بر اساس اصول دین؛ توحید، معاد و نبوت) برای گروه سنی نوجوانان شامل: 1. در روز قیامت به اعمال و رفتار ما دقیقاً رسیدگی خواهد شد و نیکو­کاران به بهشت و بدکاران به جهنم خواهند رفت، 2. قرآن کلام خداست و هرچه می­گوید حقیقت محض است،     3. هنوز مطمئن نیستم که خدا واقعاً وجود دارد، 4. من به وجود فرشته اعتقاد دارم سنجیده شده است.

مولفه بصیرت سیاسی با استفاده از سه مورد قابل استنباط از مسائل سیاسی کشور برای گروه سنی نوجوانان یعنی: 1. در راهپیمایی­های 22 بهمن و روز قدس شرکت می­کنم، 2. شرکت در انتخابات را وظیفه خود می­دانم، 3. اخباری که شبکه­های ماهواره­ای BBC فارسی و VOA درباره ایران منتشر می­کنند را می­پسندم سنجش شده است.

مولفه ولایت­پذیری بر اساس آن­چه برای این گروه سنی (نوجوانان) قابل لمس و مقایسه می­باشد با موارد؛ 1. ولایت­مداری مانند نماز و روزه اهمیت دارد، 2. رهبری صالح­ترین فرد برای تعیین سیاست خارجی است، 3. به همه اتفاقات سیاسی کشورم توجه دارم، ولی در نهایت در هر مسئله نظر مقام معظم رهبری برایم ملاک عمل می­باشد، 4. به شخصیت حضرت امام خمینی (ره)، به عنوان رهبر جامعه اسلامی علاقه بسیار دارم، سنجیده شده است.

مولفه دنیاگریزی و ساده­زیستی با مواردی که این گروه سنی می­تواند بیشتر با آن سر و کار داشته باشد مانند: 1. دوست دارم همواره از آخرین مدل گوشی تلفن همراه استفاده نمایم، 2. ترجیح می­دهم از وسایل لوکس و گران قیمت استفاده نکنم، 3. مد روز برایم اهمیت دارد؛ سعی می­کنم پوششم بر اساس مد روز باشد، 4. دوست دارم دکوراسیون و مبلمان منزل­مان را هر سال عوض کنیم، سنجیده شده است.

مولفه ایثار در زندگی روزمره و شهادت، با مفاهیم عینی که برای گروه سنی نوجوانان قابل لمس و مقایسه باشد مانند: 1. در اتوبوس اگر پیرمردی را سر پا ببینم، حتی اگر خسته باشم جایم را به او می­دهم،     2. به نظرم سربازانی که در مرز شهید می­شوند قهرمانان کشورم هستند، 3. دوست دارم در راه پیشرفت کشورم جانفشانی کنم، 4. اعتقاد دارم تلاش برای کسب روزی حلال از مصادیق جهاد و شهادت در راه خداست، سنجش شده است.

مولفه دعا و نیایش با مواردی که برای گروه سنی نوجوانان بیشتر قابل لمس باشد مانند: 1. هرگاه به زیارت امام رضا (علیه السلام) می­روم احساس معنوی عمیقی درخود می­یابم، 2. در رفع مشکلات زندگی از خدا کمک می­گیرم، 3. سفرهای سیاحتی را بر سفر­های زیارتی ترجیح می­دهم، 4. نماز­ من را از انجام عمل زشت و گناه باز می­دارد، سنجش شده است.

مولفه صبر و مقاومت با موارد محسوس برای گروه سنی نوجوانان مانند: 1. شکست در امورات زندگی برایم آخر راه است، 2. یک کار را تا رسیدن به نتیجه ادامه می­دهم حتی اگر مدت زیادی طول بکشد،   3. حاضرم به خاطر رضایت خدا مشکلات را تحمل کنم، 4. اگر در کاری موفق نشوم زود رنجیده و گلایه می­کنم سنجیده شده است.

 

 

 

پیشینه تحقیق در داخل

غیاث­وند و دهکردیان در سال 1388 به تحقیق در مورد نگرش جوانان نسبت به عملکرد ایثارگران پرداخته­اند و به این نتیجه رسیده­اند که میانگین نگرش فرزندان ایثارگر در زمینه میزان احساس و آمادگی برای رفتار ایثارگرانه وضعیت مطلوب­تری نسبت به جوانان عادی دارد. هم­چنین نشان می­دهند که فرزندان ایثار­گر نگرش مثبت­تری نسبت به عملکرد ایثار­گران در مقایسه با جوانان عادی دارند.

شهرکی­پور در سال 1392 با تحقیق در مورد بررسی محتوی کتب درسی دوره راهنمایی تحصیلی در گسترش فرهنگ ایثار و شهادت به این نتیجه می­رسد که محتوی کتب درسی در درونی نمودن فرهنگ ایثار و شهادت، افزایش اعتقاد دانش­آموزان به ارزش­های دفاع مقدس، احترام به اقشار ایثار­گران (­جانبازان­، آزادگان و خانواده­های شاهد) آشنایی دانش­آموزان و ویژگی شهدای دانش­آموز و تبلیغ و ترویج ارزش­های دفاع مقدس، نقش داشته است. تقوی تحقیقی با عنوان «­نظریه پردازش­، پذیرش و پرورش دین­، رویکردی نرم برای انتقال فرهنگ ایثار و شهادت­» در سال 1390 سعی می­نماید تا متناسب با مستندات اعتقادی، سند ملی آموزش و پژوهش­های روان­شناختی­، ضمن ارائه تبیینی از راهبرد آموزش دین به شیوه انتقال فرهنگ ایثار و شهادت بپردازد. بر اساس این دیدگاه رسیدن به مفاهیم عالی­تر دینی مثل ایثار و شهادت در گرو طی فرایند اصولی مراحل پردازش، پذیرش و پرورش دین است. موسی­پور در سال 1391 با تحقیقی­ در مورد ترویج فرهنگ ایثار و شهادت به کمک برنامه درسی در دوره ابتدایی­، ایثار را در ارتباط با برنامه درسی در دو بعد قابل مطرح می­داند: 1. دستاورد 2. فرایند. مدعای اصلی مقاله آن است که می­توان امور ارزشی را با آن ­که اموری انتزاعی هستند­، با رویکردی فرهنگی به شکلی موثر در دوره کودکی آموزش داد. این ادعا با تمرکز بر ظرفیت تخیلی کودکان و ظرفیت انتقال مفاهیم توسط اسطوره و داستان در دوره کودکی بنا شده است. غلامرضا کاشی (1380­) در تحقیق خود با عنوان رسانه­ها و مصارف فرهنگی در استان سیستان و بلوچستان به بررسی نگرش­ها و ارزش­های اجتماعی فرهنگی مردم سیستان و بلوچستان می­پردازد و حول سه محور عمده زیر سامان یافته است:

1. الگوهای مصرف فرهنگی مردم سیستان و بلوچستان چگونه است؟

2. کدام عوامل بر این الگو اثر گذارند؟

3. آثار مصرف کالاهای فرهنگی و پیام­های رسانه­های عمومی بر گرایش­ها، باورها و رفتارهای مردم کدام­ا­ند؟

وی به این نتیجه می­رسد که مصرف فرهنگی عمدتاً بر گرایش­ها، رفتارها و باورهای دو گروه بی­سواد و زیر دیپلم اثر گذار است، بر رفتارها، گرایش­ها و باورهای گروه دانشگاهی بی­اثر است و نزد گروه­های دیپلمه نیز گاهی اثر­گذار نیست. البته گاهی افزایش مصرف فرهنگی موجب افزایش تمایلات قومی و مانند آن  می­شود. به عبارت دیگر، درعین حال که آموزش اثر­گذارترین عامل بر مصرف فرهنگی است، همین آموزش موجب کاهش اثرگذاری مصرف رسانه­هاست.

کاظمی­، طلوعی و جوادی­نیا درتحقیق خود درسال 1388 باعنوان نظریه­های تولید و مصرف فرهنگی با تاکید بر تولید و مصرف رسانه­ای­، به بررسی و درک سازوکار اجتماعی مصرف و روابط آن با دیگر مفاهیم علوم اجتماعی، از جمله فراغت و هویت و فرهنگ عامه و زندگی روزمره، پرداخته­اند. در این طرح پژوهشی، ابتدا با مروری بر شکل­گیری مطالعات مصرف در علوم اجتماعی به بحث وارد شده و سپس، هر یک از نظریه­های مطرح در این حوزه را مرور می­کنند و هدف به دست دادن گونه­ای مقوله­بندی نظریات بر اساس رهیافت غالب در آن­ها بوده است. تهمینه شاوردی به بررسی زمان­های اختصاص یافته دانش­آموزان به رسانه­های غیر­درسی (کتاب، فیلم­های تلویزیونی، سینمایی، اینترنت و ... می­پردازد و اهداف این طرح را آگاهی ازمیزان برخورداری دانش­آموزان از رسانه­های غیردرسی آگاهی از تعداد دفعات استفاده از رسانه­های غیردرسی با توجه به ویژگی­های فردی و خانوادگی در ایام تعطیل و غیر تعطیل تبیین خلاصه­ای از محتوای محبوب­ترین کتاب­ها، فیلم­های سینمایی، تلویزیونی و بازی­های کامپیوتری و اینترنت در میان دانش­آموزان بیان می­کند و نتیجه می­گیرد که استفاده از رسانه­های غیر درسی بخش عمده­ای از اوقات روزانه دانش­آموزان را به خود اختصاص داده است، هم­چنین این نتایج نشان می­دهد که اکثریت دانش­آموزان در استفاده از این رسانه­ها، میان ایام تعطیل و غیر تعطیل تفاوتی ندارند. پاشایی­، نصر­آبادی و توکل در سال 1387 با تحقیقی­کیفی در مورد تجربه جوانان از زندگی با اینترنت­؛ نتیجه می­گیرند که اینترنت با داشتن شرایط دل­انگیز و کاذب مجازی­، به خصوص برای جوانان می­تواند باعث گسیختگی تمام ابعاد زندگی آنان شده و ارتباط سازنده این سنین را به عمق انزوا­طلبی و تنهایی بکشاند که نتیجه استفاده افراطی از این تکنولوژی است. ادریسی در سال 1386، در مقاله­ای با عنوان عوامل موثر بر نگرش جوانان نسبت به فرهنگ جهانی، با سه رویکرد مخالف­، موافق و فعال (­اعتدالی­) مورد سنجش قرار گرفته و هم تغییری آنان با ویژگی­های فردی و خانوادگی و رضایت از کشور، بررسی شده است. غیاث­وند و دهکردیان در سال 1388 به تحقیق در مورد نگرش جوانان نسبت به عملکرد ایثارگران پرداخته­اند و به این نتیجه رسیده­اند که میانگین نگرش فرزندان ایثارگر در زمینه میزان احساس و آمادگی برای رفتارایثارگرانه وضعیت مطلوب­تری نسبت به جوانان عادی دارد. هم­چنین نشان می­دهندکه فرزندان ایثار­گر نگرش مثبت­تری نسبت به عملکرد ایثار­گران در مقایسه با جوانان عادی دارند.

 

پیشینه تحقیق در خارج

تحقیقی با عنوان «­مصرف رسانه­های جمعی در میان نوجوانان­» در سال 2003 توسط جمعی از پژوهشگران اسپانیایی جهت توصیف مصرف رسانه­های جمعی (­تلویزیون­، تلفن­های همراه، کامپیوتر­، اینترنت و بازی­های ویدئویی­) در میان نوجوانان و تجزیه و تحلیل تاثیرات آن بر روی سلامتی و پیشرفت آن­ها صورت پذیرفته است. در این تحقیق که به روش پیمایشی صورت گرفته است، از نمونه­ای آماری شامل 884 نوجوان ساکن شش شهر ایالات کانتابریای اسپانیا که بین 14 تا 18 سال سن داشتند و در مقاطع سوم و چهارم دبیرستان مشغول تحصیل بوده­اند­، استفاده شده است. یافته­ها نشانگر این هستند که نوجوانان در طول ایام هفته به طور میانگین 3 ساعت در روز و در روزهای تعطیل آخر هفته نیز به طور میانگین 3.2 ساعت در روز را به تماشای تلویزیون می­پرداختند­. استفاده آن­ها از کنسول­های بازی نیز به طور میانگین 0.69 ساعت در روز (­41 دقیقه­) در طول هفته و 1.09 ساعت در روز (­65 دقیقه­) در تعطیلات آخر هفته را شامل می­شود. این افراد از اینترنت نیز به میزان 0.83 ساعت (­49 دقیقه­) در روز در طول ایام هفته و 1.15 ساعت در روز (­69 دقیقه­) در تعطیلات آخر هفته استفاده می­کنند. 87.2 درصد نوجوانان دارای تلفن همراه هستند (­این آمار در برگیرنده 6/91 درصد دختران و 4/8 درصد پسران می­باشد) نوجوانان به طور میانگین در سن 13 سالگی اولین تجربه کار با تلفن همراه را کسب کرده­اند­.

هزینه ماهانه تلفن همراه برای دختران بالغ بر 15 واحد پولی و برای پسران بالغ بر 10 واحد پولی می­شود و هم­چنین از تلفن­های همراه نیز غالباً برای ارسال پیامک بهره گرفته می­شود. تقریباً نیمی از نوجوانان (­4/46 درصد­) تلفن همراه خود را با خود به دبیرستان می­برند و آمار­ها نشان می­دهند که به طور میانگین در میان اعضای خانواده­های آن­ها حداقل سه تلفن همراه وجود دارد. اکثر آن­ها (­1/82 درصد) علاقه­مند به گشت و گذار در اینترنت می­باشند. اما دراین میان پسران ترجیح می­دهند که بیشتر به گشت و گذار و دانلود بازی بپردازند و دختران علاقه بیشتری به چت و ارسال ایمیل از خود نشان می­دهند. 62 درصد نوجوانان به کافینت رفته­اند و 8/40 درصد آن­ها­، به­ویژه پسران (­1/33 درصد از پسران در مقابل 7/7 درصد از دختران­)­، نیز از وب سایت­های پرنو­گرافی بازدید کرده­اند. در حدود دو سوم از نوجوانان
(­5/71 درصد­)­، به­ویژه پسران (­87 درصد از پسران در مقابل 2/57 درصد دختران­)­، از کنسول بازی­های ویدئویی برخوردار بوده­اند. علاوه­بر این­ها به طور میانگین از سن 8/8 سالگی بازی با این وسایل را آغاز کرده­اند. در این خصوص پسران بیشتر ترجیح می­دهند که بازی­های تیر­اندازی­، مبارزه­ای، ورزشی و اتومبیل رانی را انجام دهند. در مقابل این امر دختران به بازی­های ماجراجویانه علاقه­مند هستند. تقریباً یک­چهارم این نوجوانان (2/22 درصد­) پول خود را صرف بازی­های ویدئویی و کافینت­ها می­کنند. (پسران به طور میانگین 06/27 واحد پولی در ماه و دختران 81/16 واحد در ماه­)­. محققان این پژوهش معتقدند که به طور کلی متخصصان امور اجتماعی و به خصوص متخصصان امور بهداشت و سلامت می­بایست که آموزش­های بهداشتی در مورد مصرف رسانه­های جمعی را از طریق تشویق و تعلیم نوجوانان در مورد استفاده معقولانه از این وسایل افزایش دهند. آن­ها در ادامه می­افزایند که والدین باید محدودیت استفاده کمتر از دو ساعت را برای استفاده از رسانه­های جمعی برای نوجوانان خود اعمال کرده و از این­ که این وسایل در اتاق خواب آن­ها وجود داشته باشد ممانعت به عمل آورند.

 

 

روش تحقیق

در پژوهش حاضر با توجه به هدف تحقیق، روش توصیفی و تحلیلی است، برحسب رابطه موجود بین متغیرها از پیمایش همبستگی استفاده می­شود.

 

جامعه آماری و نمونه آماری

جامعه آماری تحقیق حاضر شامل دانش­آموزان مقطع دوره دوم متوسطه دبیرستان­های ناحیه 4 شهرستان تبریز می­باشد. تعداد اعضای جامعه آماری 7537 نفر می­باشد­. با استناد به مرکز آمار آموزش و پرورش ناحیه 4 تبریز؛ تعداد دانش­آموزان به دست آمده است که به تفکیک دبیرستان دخترانه و پسرانه به شرح زیر است:

در این روش پژوهش از نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای استفاده شده است که در بین دانش­آموزان مقطع متوسطه انجام می­دهیم. جهت به دست آوردن داده، پرسشنامه­ها در بین آن­ها توزیع می­گردد و در مورد حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، عدد 5/365 را برآورد می­شود، در نتیجه حجم نمونه این تحقیق 366 نفر معین می­شود که جدول مورگان هم عددی نزدیک به این عدد را نشان می­دهد؛ بر این اساس لازم است این تعداد پرسشنامه در بین دانش­آموزان توزیع و جمع­آوری گردد.

 

جدول شماره (1): جامعه آماری و حجم نمونه تحقیق

366= S

7537= N

تعداد کل دانش­آموزان دوره دوم مقطع متوسطه دبیرستان­های ناحیه 4 تبریز

 

سپس هما­ن­طور که مشاهده می­شود­، درصد دانش­آموزان تشکیل ­دهنده دبیرستان­ها مشخص و به تفکیک جنسیت محاسبه شده است، که نمونه­گیری از هر دبیرستان­ها با استفاده از نمونه­گیری طبقه­بندی شده انجام می­پذیرد.

جدول شماره (2): نمونه­گیری مطبق

ردیف	نوع دبیرستان	نمونه	درصد دانش­آموزان نسبت به کل جامعه
1	دبیرستان­های دخترانه	176= S	4/48%
2	دبیرستان­های پسرانه	190= S	6/51%

 

روش نمونه­گیری

نمونه آماری این پژوهش با استفاده از فرمول کوکران:

 

با توجه به همگن بودن جامعه برای توزیع پرسشنامه بین دانش­آموزان­؛ محقق ابتدا یک دبیرستان دخترانه و یک دبیرستان پسرانه را به طور تصادفی از بین 65 دبیرستان انتخاب نموده و سپس میزان درصد دانش­آموزان دختر و پسر را تعیین نموده و با استفاده از نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای میزان حجم نمونه هر دبیرستان را به تفکیک محاسبه و تعداد 190 پرسشنامه در بین دانش­آموزان پسر و تعداد 176 پرسشنامه در بین دانش­آموزان دختر توزیع و پس از تکمیل جمع­آوری شد.

در این تحقیق، محقق از بین دبیرستان­های پسرانه، دبیرستان معراج اندیشه را به طور تصادفی از بین 33 دبیرستان پسرانه و دبیرستان میثاق را از بین 32 دبیرستان دخترانه به عنوان نمونه انتخاب نموده است. روش توزیع پرسشنامه در هر دبیرستان نیز به صورت مطبّق است.

 

جدول شماره (3): نمونه­برداری از دبیرستان شهید رحیمی­وند

	پایه اول	پایه دوم	پایه سوم	پایه چهارم
تعداد	54	62	58	48
درصد	32/24%	93/27%	13/26%	62/21%
اندازه نمونه	42= S	50= S	46= S	38= S
جمع کل نمونه	176= S

 

جدول شماره (4): نمونه­برداری از دبیرستان جواد­الائمه

	پایه اول	پایه دوم	پایه سوم	پایه چهارم
تعداد	100	83	63	55
درصد	23/33%	57/27%	93/20%	27/18%
اندازه نمونه	63= S	52= S	40= S	35= S
جمع کل نمونه	190= S

                    

ابزار­های اندازه گیری

در این پژوهش از روش نمونه­گیری خوشه­ای در میان دانش­آموزان مقطع متوسطه مدارس ناحیه 4 تبریز استفاده شده و ابزار مورد استفاده این پژوهش پرسشنامه می­باشد، که از دو نوع پرسشنامه استفاده شده است.

 

اعتبار و پایایی ابزار­ها

در این تحقیق نیز به منظور تعیین پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است.

 

جدول شماره (5): تعیین پایایی پرسشنامه

آلفای کرونباخ	تعداد آیتم­ها
832/0	130

 

 

آلفای کرونباخ برای تک تک مولفه­های پرسشنامه نیز به تفکیک مشخص شده است که به شرح زیر می­باشد:

جدول شماره (6): آلفای کرونباخ مولفه ایمان به خدا

آلفای کرونباخ	تعداد آیتم­ها
754/0	130

 

 

 

جدول شماره (7): آلفای کرونباخ مولفه بصیرت سیاسی

آلفای کرونباخ	تعداد آیتم­ها
755/0	130

 

 

 

جدول شماره (8): آلفای کرونباخ مولفه ساده­زیستی

آلفای کرونباخ	تعداد آیتم­ها
737/0	130

 

 

 

جدول شماره (9): آلفای کرونباخ مولفه ولایت­مداری

آلفای کرونباخ	تعداد آیتم­ها
808/0	130

 

 

 

جدول شماره (10): آلفای کرونباخ مولفه ایثار و شهادت­طلبی

آلفای کرونباخ	تعداد آیتم­ها
841/0	130

 

 

 

جدول شماره (11): آلفای کرونباخ مولفه دعا و نیایش

آلفای کرونباخ	تعداد آیتم­ها
731/0	130

 

 

 

جدول شماره (12): آلفای کرونباخ مولفه صبر و مقاومت

آلفای کرونباخ	تعداد آیتم­ها
746/0	130

 

 

 

اعتبار پرسشنامه، به تایید متخصصان فن و استاد راهنما رسید.

 

یافته­ها

هدف از این پژوهش رابطه بین میزان و نوع مصرف رسانه­ای افراد و نگرش آنان به فرهنگ ایثار و شهادت  مورد بررسی قرار می­گیرد. این تحقیق در سال تحصیلی  94-1393 در بین دانش­آموزان ناحیه 4 آموزش و پرورش شهر تبریز با نمونه­ای به حجم 367 نفر از دانش­آموزان اجرا شد که به منظور بررسی و تبیین این هدف­، هشت فرضیه مطرح گردید که در زیر ارائه و توصیف می­شود:

- بین میزان مصرف رسانه­ای دانش­آموزان و نگرش آن­ها به فرهنگ ایثار و شهادت رابطه معنا­داری وجود دارد.

با توجه به این­که p– مقدار 000/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان مصرف رسانه_­ای دانش­آموزان و نگرش آن­ها به فرهنگ ایثار و شهادت رابطه معنی­داری وجود دارد.

ضریب همبستگی 343/0- نشان می­دهد که رابطه معکوس معنی­دار و ناقصی بین میزان مصرف رسانه­ای و نگرش به فرهنگ ایثار و شهادت وجود دارد، یعنی هر قدر که میزان مصرف رسانه­ای بالاتر می­رود نگرش مثبت  به فرهنگ ایثار و شهادت پایین­تر می­آید.

جالب توجه است با وجود این­که استفاده از تلویزیون رسانه غالب دانش­آموزان می­باشد باز هم میزان مصرف رسانه­ای آن­ها با نگرش مثبت به فرهنگ ایثار و شهادت رابطه معکوسی دارد، یعنی رسانه داخلی ما نیز کمتر به ترویج و یا ترویج درست فرهنگ ایثار و شهادت می­پردازد.

- بین میزان و نوع استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با ایمان به خدا رابطه معنا­داری وجود دارد.

با توجه به این­ که p– مقدار بین استفاده از تلویزیون و مولفه ایمان به خدا 156/0 می­باشد و بزرگ­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از تلویزیون دانش­آموزان و ایمان به خدا رابطه معنی­داری وجود ندارد.

هم­چنین با توجه به این ­که p– مقدار بین استفاده از ماهواره و مولفه ایمان به خدا 000/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از ماهواره دانش­آموزان و ایمان به خدا رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 246/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

هم­چنین با توجه به این ­که p– مقدار بین استفاده از شبکه­های اجتماعی و مولفه ایمان به خدا 016/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی دانش­آموزان و ایمان به خدا رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 113/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

- بین میزان و نوع استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با داشتن بصیرت سیاسی رابطه معنا­داری وجود دارد.

با توجه به این­ که p– مقدار بین استفاده از تلویزیون و مولفه بصیرت سیاسی 495/0 می­باشد و بزرگ­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از تلویزیون دانش­آموزان و بصیرت سیاسی آنان رابطه معنی­داری وجود ندارد.

هم­چنین با توجه به این ­که p– مقدار بین استفاده از ماهواره و مولفه بصیرت سیاسی 000/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از ماهواره دانش­آموزان و بصیرت سیاسی رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 298/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

هم­چنین با توجه به این­که p– مقدار بین استفاده از شبکه­های اجتماعی و مولفه بصیرت سیاسی 000/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی دانش­آموزان و بصیرت سیاسی رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 256/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

- بین میزان و نوع استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با ولایت­مداری رابطه معنا­داری وجود دارد.

با توجه به این­ که p– مقدار بین استفاده از تلویزیون و مولفه ولایت­مداری 914/0 می­باشد و بزرگ­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از تلویزیون دانش­آموزان و ولایت­مداری رابطه معنی­داری وجود ندارد.

هم­چنین با توجه به این ­که p– مقدار بین استفاده از ماهواره و مولفه ولایت­مداری 000/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از ماهواره دانش­آموزان و ولایت­مداری رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 196/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

هم­چنین با توجه به این­که p– مقدار بین استفاده از شبکه­های اجتماعی و مولفه ولایت­مداری 001/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی دانش­آموزان و ولایت­مداری رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 154/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

- بین میزان و نوع استفاده از اینترنت و ماهواره و تلویزیون با دنیا­گریزی و ساده­زیستی رابطه معنا­داری وجود دارد.

با توجه به این­ که p– مقدار بین استفاده از تلویزیون و مولفه ساده­زیستی287/0 می­باشد و بزرگ­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از تلویزیون دانش­آموزان و ساده­زیستی آنان رابطه معنی­داری وجود ندارد.

هم­چنین با توجه به این­که  p– مقدار بین استفاده از ماهواره و مولفه ساده­زیستی 000/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از ماهواره دانش­آموزان و ساده­زیستی رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 298/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

هم­چنین با توجه به این­که p–  مقدار بین استفاده از شبکه­های اجتماعی و مولفه ساده­زیستی 000/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی دانش­آموزان و ساده­زیستی رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 285/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

- بین میزان و نوع استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با ایثار و شهادت­طلبی رابطه معنا­داری وجود دارد.

با توجه به این­ که p– مقدار بین استفاده از تلویزیون و مولفه ایثار 322/0 می­باشد و بزرگ­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از تلویزیون دانش­آموزان و ایثار و شهادت­طلبی آنان رابطه معنی­داری وجود ندارد.

هم­چنین با توجه به این ­که p– مقدار بین استفاده از ماهواره و مولفه ایثار 000/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از ماهواره دانش­آموزان و ایثار و شهادت­طلبی رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 193/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

هم­چنین با توجه به این ­که p– مقدار بین استفاده از شبکه­های اجتماعی و مولفه ایثار 000/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی دانش­آموزان و ایثار رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 194/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

- بین میزان و نوع استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با دعا و نیایش کردن رابطه معنا­داری وجود دارد.

با توجه به این ­که p– مقدار بین استفاده از تلویزیون و مولفه دعا و نیایش 096/0 می­باشد و بزرگ­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از تلویزیون دانش­آموزان و دعا و نیایش آنان رابطه معنی­داری وجود ندارد.

هم­چنین با توجه به این ­که p– مقدار بین استفاده از ماهواره و مولفه ایثار 091/0 می­باشد و بزرگ­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از ماهواره دانش­آموزان و دعا و نیایش رابطه معنی­داری وجود ندارد.

هم­چنین با توجه به این ­که p– مقدار بین استفاده از شبکه­های اجتماعی و مولفه دعا و نیایش 000/0  می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی دانش­آموزان و دعا و نیایش رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 191/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

- بین میزان و نوع استفاده از اینترنت، ماهواره و تلویزیون با صبر و مقاومت رابطه معنا­داری وجود دارد.

با توجه به این­ که p– مقدار بین استفاده از تلویزیون و مولفه صبر و مقاومت 685/0 می­باشد و بزرگ­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از تلویزیون دانش­آموزان و صبر و مقاومت رابطه معنی­داری وجود ندارد.

هم­چنین با توجه به این­ که p– مقدار بین استفاده از ماهواره و مولفه صبر و مقاومت 001/0 می_­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از ماهواره دانش­آموزان و صبر و مقاومت رابطه معنی­داری وجود دارد، ضریب 160/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

هم­چنین با توجه به این ­که p– مقدار بین استفاده از شبکه­های اجتماعی و مولفه صبر و مقاومت 000/0 می­باشد و کوچک­تر از 025/0 می­باشد (با توجه به دو دامنه بودن آزمون با 025/0 مقایسه می­شود) در نتیجه می­توان گفت که در سطح 05/0­=α بین میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی دانش­آموزان و صبر و مقاومت رابطه معنی­داری وجود دارد و با توجه به ضریب همبستگی 197/0- نشان می­دهد که این رابطه معکوس معنی­دار و ناقص می­باشد.

 

 

 

بحث و نتیجه­گیری

رسانه پر مصرف دانش­آموزان تلویزیون می­باشد که این نتایج با نتایج روشندل اربطانی و امیری­(1389) نیز همخوانی دارد و در آن تحقیق نیز نشان داده شد که رسانه پر مصرف دانش­آموزان تلویزیون می­باشد. هم­چنین نتایج با تحقیق هرسیج و محمود اوغلی، عیسی­نژاد و رهبر قاضی در سال 1390 همخوانی دارد که نشان دادند تاثیرات مصرف رسانه­ای بر هویت اجتماعی دانشجویان دانشگاه اصفهان همبستگی معنا­داری میان ابعاد کیفیت و کمیت رسانه­های جمعی با ابعاد هویت اجتماعی پاسخگویان وجود دارد. هم­چنین باتوجه به این­که کتب درسی نیز به عنوان یک رسانه عمل می­کنند، در نتیجه تحقیق شهرکی­پور در سال 1392 نیز نشان داد که محتوی کتب درسی در درونی نمودن فرهنگ ایثار و شهادت، افزایش اعتقاد   دانش­آموزان به ارزش­های دفاع مقدس­، احترام به اقشار ایثار­گران (­جانبازان­، آزادگان و خانواده­های شاهد) آشنایی دانش­آموزان و ویژگی شهدای دانش­آموز و تبلیغ و ترویج ارزش­های دفاع مقدس، نقش داشته است. که نتایج تحقیق حاضر نیز همان را می­رساند.

هم­چنین نشان داده شد بین مصرف رسانه­ای افراد و نگرش آنان به فرهنگ ایثار و شهادت رابطه معنا­داری وجود دارد. البته بین استفاده از تلویزیون (رسانه داخلی) و مولفه­های فرهنگ ایثار و شهادت رابطه معنی­داری دیده نشدکه همین امر نیز جای تامل دارد زیرا نشان می­دهدکه تلویزیون یا همان رسانه داخلی ما نیز در مورد فرهنگ ایثار و شهادت کاری در­خور انجام نداده است.

بین استفاده از ماهواره و شبکه­های اجتماعی با مولفه­های ایثار و شهادت رابطه معکوس و معنی­داری دیده شد. البته بین مولفه دعا و نیایش و استفاده از ماهواره نیز رابطه­ای مشاهده نگردید.

مطابق نظریه کاشت تلویزیون تاثیر طولانی مدت­کوچک، تدریجی و مستقیم اما افزاینده و مهم برمخاطبان خود به جای می­گذارد. این نظریه معتقد است که تلویزیون در بلند­ مدت موجب تاثیر در جهان­بینی و نظام ارزشی بینندگان پر مصرف خود می­شود و به آن­ها نگرش تلویزیونی واحد در مورد واقعیات می­بخشد. اما با وجود این تلویزیون ما در جهت ترویج فرهنگ ایثار و شهادت عملکرد مناسبی نداشته است، زیرا که بین تماشای تلویزیون و نگرش به فرهنگ ایثار و شهادت رابطه معناداری دیده نمی­شود.

امروزه رسانه­ها، خصوصاً رسانه­های جمعی عامل مهمی در اثر­گذاری بر افکار عمومی و جهت­دهی به رفتار­های اجتماعی محسوب می­شوند. رسانه­ها ابزاری قدرتمند در ایجاد و شکل­دهی شیوه زندگی و تغییر در نگرش افراد به خصوص قشر نوجوان می­باشد و از آن ­جایی ­که مهم­ترین سرمایه هر ملت نوجوان آن است­، طرز فکر نگرش و روحیه نوجوان هر مرز و بوم تعیین ­کننده خط­مشی آتی کشور خواهد بود­(شهرکی­پور ، 1392: 98). رسانه­ها توانایی ایجاد و تغییر نگرش در افراد را دارا هستند و بنابر­این ابزاری قدرت­مند در اختیار فرهنگ جامعه می­توانند باشند، زیرا امروزه در سایه جهانی­شدن فرهنگ هر جامعه­ای متاثر از رسانه­ها می­باشد. بنابر­این بررسی رابطه بین نوع و میزان مصرف رسانه­ای افراد امری ضروری است که باید به طور وسیع به آن پرداخته شود. از سویی دیگر دانش­آموزان این کشور به عنوان آینده­سازان این مرز و بوم از اهمیت و حساسیت خاصی برای مسئولان و دلسوزان نظام برخوردارند.

اگر خواهان جامعه­ای با فرهنگ متعالی اسلامی باشیم که در راس آن فرهنگ ایثار و شهادت می­باشد، باید رسانه ما محتوایی متناسب با آن را داشته باشد. هم­چنین ذائقه نسل جوان را بدانیم و بر اساس آن برنامه­ریزی­های لازم انجام دهیم.

 

پیشنهادهای کاربردی

- با توجه به این­که هنوز هم رسانه مورد استفاده اکثر دانش­آموزان تلویزیون بوده و رسانه ملی سهم عمده­ای از میزان مصرف رسانه­ای را دارد، بایستی این رسانه با تولید محتواهای اثرگذار در طولانی مدت ازجمله سریال­های دنباله­دار و با شیوه­های جذاب و غیر ­مستقیم بکوشد مولفه­های فرهنگ ایثار و شهادت ترویج داده شود.

- مسئولان رسانه ملی و برنامه­سازان تلویزیونی می­بایست با مخاطب­شناسی نسل جوان و نوجوان نیازسنجی دقیق انجام داده و بر اساس این نیاز­سنجی اقدام به تولید برنامه با شیوه­های به روز، در جهت ترویج فرهنگ ایثار و شهادت نمایند و گرنه سلیقه و ذهنیت برنامه­سازان با آن­چه نوجوانان و جوانان نسل امروز به آن رغبت دارند تفاوت بسیاری دارد.

- به صرف پخش سخنرانی مذهبی و یا حضور کارشناس مذهبی در رسانه، نمی­توان نسل جدید را با آموزه­های مذهبی آشنا و علاقه­مند نمود؛ همان­ طور که مشاهده شد بیشترین برنامه مورد توجه دانش­آموزان درتلویزیون و ماهواره فیلم و سریال می­باشد و برنامه­های اجتماعی درصد کمی را به خود اختصاص می­دهد، بنابراین باید به طور غیر­مستقیم و از طریق فیلم، پویا­نمایی، بازی­های رایانه­ای و ... مفاهیم مورد­نظر برنامه­سازان را گنجانده و منتقل نمود. انتقال غیر ­مستقیم مفاهیم، بسیار ارزش­مند­تر و قابل پذیرش­تر برای نوجوانان می­باشد.

- چون فطرت نوجوان پاک است و هر چیزی را قبل از مقایسه و ارزیابی، جذب می­نماید؛ ضروری است رسانه ملی، محتوای بسیار جذابی برای مقابله با سیل عظیم برنامه­های ماهواره و فضای مجازی تولید نماید؛ تولید محتوا بایستی توسط اهل فن خوش­ذوق و با تجربه صورت گیرد؛ نه این­که هر برنامه­ساز با یک مدرک مرتبط یا غیر­مرتبط برای آینده فکری نوجوانان و فرهنگ­سازی آن، بنا به تشخیص خودش چیزهایی را رواج داده و بدعت گذارد. امروزه در رسانه ما، خلاء افرادی که دارای سواد رسانه­ای بوده و هم­چنین مخاطب­شناسی دانسته و ذوق خلاقه هنری داشته باشد، بسیار دیده می­شود.

- باید از ایجاد محدودیت­ها (فیلترینگ)، هم به منظور جلوگیری از انحراف فکری نوجوانان از طریق رسانه و فضای مجازی، استفاده مفید نمود. همان­گونه که عقل حکم می­کند بایستی سم خطرناک را از دسترس هر انسانی که ممکن است به اشتباه به جای آب گوارا بنوشد دور نگه داشت. این مسئله در کشورهای توسعه­یافته به عنوان امری مسلم و متجدد پذیرفته و در میان خانواده­ها جا افتاده است، در حالی­که در کشورهای در حال توسعه، استعمار برای از هم ­گسیختگی فرهنگی به شدت تلاش می­کند، بر عکس عمل خودشان را برای این کشورها القا و اجرایی نماید.

 

منابع

ادیبی، م؛ و همکاران. ( 1387). ­جهانی شدن با تاکید بر هویت اجتماعی جوانان شهر اصفهان. فصلنامه مطالعات ملی. سال نهم، شماره 3، صص 118-99.

بلقریز، ع. (1382). جهانی شدن و هویت فرهنگی، جهانی شدن فرهنگ یا فرهنگ جهانی شدن در جهان عرب و جهانی شدن. مجموعه بحث و بررسی­های نشست اندیشه سیاسی مرکز مطالعات سیاسی و بین­المللی. تهران: وزارت امور خارجه.

پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس. (1387). آشنایی با دفاع مقدس­. ویراستار: م، ح، استادی مقدم. قم: انتشارات خادم­الرضا (­ع­).

خواجه­نوری، ب؛ و دیگری. (1384). جهانی شدن و تغییر هویت اجتماعی زنان، (بررسی موردی در دو شهر شیراز و استهبان). مطالعات زنان. شماره 3 (7).

خواجه­نوری، ب؛ و همکاران. (1393). «بررسی رابطه فرایند جهانی شدن فرهنگی و هویت ملی در ایران. پژوهش­های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی. سال سوم، شماره پیاپی 8، شماره دوم، صص 114-99.

دادگران، س، م. (1374). مبانی ارتباطات جمعی. انتشارات فیروزه.

سورین، و؛ و دیگری. (1381). نظریه­های ارتباطات. ترجمه: ع، ر، دهقان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

غیاث­وند، ا؛ و دیگری. (1387). بررسی نگرش جوانان نسبت به عملکرد ایثارگران. فصلنامه مطالعات ملی. سال دهم­، شماره 1­، صص 47-31.

فرهنگ ایثار و شهادت. پژوهش در برنامه­ریزی درسی. سال دهم، دوره دوم، شماره پیاپی 37، شماره 10، صص 108-97.

کلانتری، ع؛ و همکاران. (1388). هویت دینی و جوانان. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. دوره دوم، شماره 6، صص 141-125.

کلمن، ج. (1377). بنیاد­های نظریه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

موسی­پور، ن. (1391). ترویج فرهنگ «ایثار و شهادت» به کمک برنامه درسی در دوره ابتدایی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. دوره پنجم، شماره 3.

مولانا، ح. (1384). ارتباطات جهانی در حال گذار. تهران: سروش (­انتشارات صدا و سیما).

نگارش­، ح. (1380). هویت دینی و انقطاع فرهنگی. قم: نمایندگی ولی فقیه در سپاه.

هرسیج، ح؛ و همکاران. (1390). بررسی تاثیر مصرف رسانه­ای بر هویت اجتماعی دانشجویان دانشگاه اصفهان. جامعه­شناسی کاربردی. سال بیست و سوم، شماره پیاپی (47)، شماره سوم­، صص 92-75.

هورک، ﻫ؛ و دیگری. (1380). نگاهی نو به مفاهیم توسعه. ترجمه: ف، رهی و دیگری. تهران: نشر مرکز.

 

 

---

[1]. کارشناسی­ارشد ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

 2. گروه ارتباطات اجتماعی،واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، ؛ تبریز، ایران (نویسنده مسئول).                                   

E_mail:[e-mail]

 

مراجع

ادیبی، م؛ و همکاران. ( 1387). ­جهانی شدن با تاکید بر هویت اجتماعی جوانان شهر اصفهان. فصلنامه مطالعات ملی. سال نهم، شماره 3، صص 118-99.

بلقریز، ع. (1382). جهانی شدن و هویت فرهنگی، جهانی شدن فرهنگ یا فرهنگ جهانی شدن در جهان عرب و جهانی شدن. مجموعه بحث و بررسی­های نشست اندیشه سیاسی مرکز مطالعات سیاسی و بین­المللی. تهران: وزارت امور خارجه.

پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس. (1387). آشنایی با دفاع مقدس­. ویراستار: م، ح، استادی مقدم. قم: انتشارات خادم­الرضا (­ع­).

خواجه­نوری، ب؛ و دیگری. (1384). جهانی شدن و تغییر هویت اجتماعی زنان، (بررسی موردی در دو شهر شیراز و استهبان). مطالعات زنان. شماره 3 (7).

خواجه­نوری، ب؛ و همکاران. (1393). «بررسی رابطه فرایند جهانی شدن فرهنگی و هویت ملی در ایران. پژوهش­های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی. سال سوم، شماره پیاپی 8، شماره دوم، صص 114-99.

دادگران، س، م. (1374). مبانی ارتباطات جمعی. انتشارات فیروزه.

سورین، و؛ و دیگری. (1381). نظریه­های ارتباطات. ترجمه: ع، ر، دهقان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

غیاث­وند، ا؛ و دیگری. (1387). بررسی نگرش جوانان نسبت به عملکرد ایثارگران. فصلنامه مطالعات ملی. سال دهم­، شماره 1­، صص 47-31.

فرهنگ ایثار و شهادت. پژوهش در برنامه­ریزی درسی. سال دهم، دوره دوم، شماره پیاپی 37، شماره 10، صص 108-97.

کلانتری، ع؛ و همکاران. (1388). هویت دینی و جوانان. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. دوره دوم، شماره 6، صص 141-125.

کلمن، ج. (1377). بنیاد­های نظریه اجتماعی. ترجمه: م، صبوری. تهران: نشر نی.

موسی­پور، ن. (1391). ترویج فرهنگ «ایثار و شهادت» به کمک برنامه درسی در دوره ابتدایی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی. دوره پنجم، شماره 3.

مولانا، ح. (1384). ارتباطات جهانی در حال گذار. تهران: سروش (­انتشارات صدا و سیما).

نگارش­، ح. (1380). هویت دینی و انقطاع فرهنگی. قم: نمایندگی ولی فقیه در سپاه.

هرسیج، ح؛ و همکاران. (1390). بررسی تاثیر مصرف رسانه­ای بر هویت اجتماعی دانشجویان دانشگاه اصفهان. جامعه­شناسی کاربردی. سال بیست و سوم، شماره پیاپی (47)، شماره سوم­، صص 92-75.

هورک، ﻫ؛ و دیگری. (1380). نگاهی نو به مفاهیم توسعه. ترجمه: ف، رهی و دیگری. تهران: نشر مرکز.