درختان اساطیری در افسانه‌های هفت‌پیکر نظامی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 12، شماره 44، آذر 1395، صفحه 215-238   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

زهرا نصر اصفهانی^{* 1}؛ مریم ایل‌بیگی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

نظامی برجسته‌ترین شاعر ادبیات کلاسیک فارسی در حوزه منظومه‌های غنایی است که پنج‌گنج او از شهرت و اهمیّت خاصی برخوردار است. در میان منظومه‌های پنج‌گانۀ او، هفت‌پیکر تمایز و تشخّص ویژه‌ای دارد؛ زیرا در قالب افسانه‌های آن، مجموعه‌ای از اسطوره‌ها، رمزها، و نمادها به مخاطب ارائه شده است. در هرکدام از شخصیّت‌ها، اقلیم‌ها، سیّارات، گنبدها، و رنگ‌های توصیف‏شده در این افسانه‌ها رمز یا نشانه‌ای اسطوره‌ای نهفته است. در میان این نمادها و اسطوره‌ها، عناصر نباتی به‌ویژه‌ درختان بسیار قابل توجه هستند. برخی از این عناصر نمادهایی هستند که به این اثر اختصاص ندارند و جلوه‌های آنها را می‌توان در اسطوره‌های سایر ملل نیز مشاهده کرد. نگارندگان در این مقاله که به روش اسنادی و کتابخانه‌ای نوشته شده است، کوشیده‌اند با نگاهی دیگرگونه به افسانه‌های هفت‌پیکر، درختان نمادین توصیف‏شده در آنها را بررسی کنند.

کلیدواژه‌ها

نظامی گنجوی؛ هفت‌پیکر؛ نماد؛ اسطوره؛ درخت

مراجع

بری، مایکل. 1385. تفسیر مایکل بری بر هفت‌پیکر نظامی. ترجمة جلال علوی‌نیا. تهران: نی.

بیدمشکی، مریم. 1390. رمزپردازی و نشانه‌شناسی افسانه‌های هفت‌پیکر. مشهد: سخن‌گستر.

پورخالقی چترودی، مهدخت. 1381. درخت شاهنامه (ارزش‌های فرهنگی و نمادین درخت در شاهنامه ). مشهد: به‌نشر.

پورنامداریان، تقی.1367. رمز و داستان‌های رمزی (تحلیلی از داستان‌های عرفانی– فلسفی ابن‏سینا و سهروردی). چ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.

خاقانی، افضل‌الدین بدیل. 1368. دیوان. تصحیح ضیاء‌الدین سجّادی. چ سوم. تهران: زوّار.

داد، سیما. 1383. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.

دوبوکور، مونیک. 1376. رمزهای زندهجان. ترجمة جلال ستاری. چ دوم. تهران: مرکز.

زمرّدی، حمیرا. 1387. نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی. تهران: زوّار.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن‌آدم. 1366. حدیقه‌الحقیقه. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1378. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. 4ج. تهران: جیحون.

فلاح، علی و مرضیه یوسفی. 1392. «تأثیر آنیما و تجلّی آن در هفت‌پیکر نظامی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س9. ش31.

کمونی قزوینی، زکریابن محمدبن محمود. 1390. عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات. به‏کوشش یوسف بیگ باباپور و مسعود غلامیّه. قم: مجمع ذخایر اسلامی. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

منوچهری دامغانی، ابوالنّجم احمدبن قوص.1370. دیوان. به‏کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: زوّار.

نظامی گنجه‌ای، الیاس‌بن یوسف. 1390. هفت‌پیکر. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به‏کوشش سعید حمیدیان. چ دهم. تهران: قطره.

همدانی، محمّدبن محمّد. 1375. عجایب‌نامه [عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات]. ویرایش جعفر مدرّس صادقی. تهران: مرکز.

یاحقی، محمّد‌جعفر. 1369. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Barry, Michael (2006/1385SH). Tafsir-e Michael barry bar haft-peikar-e Nezāmi (Le pavillon des sept princesses).Tr. by Jalāl 'Alaviniyā. Tehrān: Ney.

Bidmeshki, Maryam. (2011/1390SH). Ramz-pardāzi va nehsāneh-shenāsi-e afsāneh-hā-ye haft-peikar. Mashhad: Sokhan-gostar.

Chevalier Jean & Alain Guerbrant. (1999/1378SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionary of symbols). Tr. by Soudābeh Fazā'eli. Tehrān: Jeihoun.

Dād, Simā. (2004/1383SH). Farhang-e estelāhāt-e adabi. Tehrān: Morvārid.

De Beaucorps, Monique. (1997/1376SH). Ramz-hā-ye zendeh-ye jān (Les symboles vivants). Tr. by Jalāl Sattāri. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Fallāh, 'Ali and Marziyyeh Yousefi. (2013/1392SH). "ta'sir-e ānimā va tajalli-e ān dar haft-peikar-e Nezāmi". Āzād University Quartelrly Journal of Mytho-mystic. Year 9. No. 31.

Hamedāni, Mohammad ibn Mohammad. (1996/1375SH). Ajāyeb-nāmeh (ajāyeb-olmakhloughāt va qarāyeb-olmoujoudāt). Ed. by Ja'far Modarres Sādeghi. Tehrān: Markaz.

Khāghāni, Afzal-oddin Badil. (1989/1368SH). Divān. Ed. by Ziyā'-oddin Sajjādi. 3^rd ed. Tehrān: Zavvār.

Komouni Ghazvini, Zakariyā ibn Mohammad ibn Mahmoud. (2011/1390SH). 'Ajāyeb-olmakhloughāt va gharāyeb-olmoujoudāt. With the effort of Yousef Beig Bābā-pour and Mas'oud Qolāmiyyeh. Ghom: Majma'-e Zakhāyer-e Eslāmi. Ketābkhāneh-ye Majles-e Showrā-ye Eslāmi.

Manouchehri Dāmghāni, Abonnajm Ahmad ibn Ghows. (1991/1370SH). Divān. Ed. by Mohammad Dabir-siyāghi. Tehrān: Zavvār.

Nezāmi Ganjehei, Eliās ibn Yousef. (2011/1390SH). Haft peikar. Edition & explanation by Hasan Vahid Dastgerdi. With the effort of Sa'eid Hamidiyān. 10^th ed. Tehrān: Qatreh.

Pour-khāleqi Chatroudi, Mahdokht. (2002/1381SH). Derakht-e Shāhnāmeh (arzesh-hā-ye farhangi va nemādin-e derakht dar Shāhnāmeh). Mashhad: Beh-nashr.

Pournamdāriān, Taghi (1988/1367SH). Ramz o dāstān-hā-ye ramzi (tahlili az dāstān-hā-ye 'erfāni-falsafi-e Ebn-e Sinā and Sohravardi). 2^nd ed. Tehrān: 'Elmi o Farhangi.

Sanāei Ghaznavi‚ Majdoud ibn Ādam. (1987/1366SH). Hadighat-olhaghighah. Ed. by Mohammad Taghi Modarres Razavi. Tehrān: University of Tehrān.

Yāhaqi, Mohammad Ja'far. (1990/1369SH). Farhang-e asātir o eshārāt-e dāstāni dar adabiyāt-e fārsi. Tehrān: Soroush.

Zomorrodi, Homeirā. (2008/1387SH). Nemād-hā va ramz-hā-ye giyāhi dar she'r-e Fārsi. Tehrān: Zavvār.