نگاهی به تمثیلات مشترک در کیمیای سعادت امام محمد غزالی و مثنوی مولانا

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 8، شماره 30، دی 1395، صفحه 11-36   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسین آریان¹؛ ناصر کاظم خانلو^{* 2}؛ نسرین بیرانوند³

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، همدان، ایران

³دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، مرکز ملایر، دانشگاه پیام نور، ملایر، ایران

چکیده

بررسی سرچشمة افکار و اندیشه‌های متفکران و شاعران بزرگ و تعیین میزان چگونگی اقتباس ایشان از نوشته‌های پیشینیان، ما را در شناخت هرچه بیشتر بنمایه‌های افکار آنان کمک می‌کند. کیمیای سعادت از معروف‌ترین کتب امام محمد غزالی است در علم اخلاق که چکیده‌ای است از کتاب بزرگ احیاء علوم الدّین با افزون و کاستی، و می‌توان گفت که غزّالی آن را با همان نظم و ترتیب، با نثری زیبا و روان نوشته است. وی در این کتاب مطالب اخلاقی و دینی را با کمک تشبیه و تمثیل بیان می‌کند. کتاب مثنوی معنوی نیز یکی از مهمترین کتب ادب عرفانی است. مولانا در این کتاب به صورت عمده از داستان پی در پی به شیوة تمثیل، به بیان مطالب عرفانی می‌پردازد. همسانی و همسویی اندیشه و روح و شیوة معنی‌پردازی بین امام محمد غزالی و مولانا، نکته‌ای است که محققان مکرر از آن سخن رانده‌اند؛ در مقالة حاضر نیز با تکیه بر کیمیای سعادت و مثنوی معنوی؛ به نمونه‌ای از پیوستگی‌ها و اقتباس‌هایی مولانا از اندیشه‌ها‌ی امام محمد غزالی در حوزة تمثیل اشاره شده است. مولانا نه تنها در اندیشه، بلکه در شیوة بیان مطالب نیز از امام محمد غزالی الهام گرفته است؛ در خصوص تمثیلات مشترک؛ فضل تقدم از آن امام محمد غزالی و فضل بیان از آن مولاناست.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ محمد غزالی؛ مولانا؛ کیمیای سعادت؛ مثنوی معنوی

مراجع

1-      پورنامداریان، تقی، (۱۳۸۹)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی فرهنگی. چ هفتم.

2-      جامی، عبدالرحمان، ‌(1370)، نفحات الانس، با مقدّمه و تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، اطّلاعات.

3-      جرجانی، عبدالقاهر، (۱۳۷۴)، اسرار‌البلاغه، جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران،

4-      جلال‌الدین محمدبلخی، (۱۳۶۸)، مثنوی معنوی، رینولد الین نیکلسون، مولی (چاپ افست از روی طبع لیدن، هلند ۱۹۲۵ م)، تهران: بی نا.

5-      دهخدا، علی‌اکبر، ‌(1377)، لغت‌نامة دهخدا، مؤسسه دانشگاه تهران، از دوره جدید. چ دوم.

6-      زرین کوب، عبدالحسین، (۱۳۸۷)، فرار از مدرسه، امیرکبیر، تهران. چ نهم،

7-      ______________، (1373)، پله پله تا ملاقات خدا، تهران: علمی. چ هفتم.

8-      ______________ ‌(1369)، جستجو در تصوف، تهران: امیر کبیر. چ چهارم.

9-      شفیعی کدکنی، محمدرضا، (۱۳۹۱)، رستاخیز کلمات، تهران: سخن.

10-   _______________، (۱۳۸۰)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه. چ هشتم.

11-   شمیسا، سیروس، ‌(1373)، گزیده منطق‌الطیر، تهران: قطره.

12-   غزالی، ابوحامد، (۱۳۹۱)، حیات فکری غزالی، مهدی کمپانی زارع، تهران: نگاه معاصر.

13-   _______، ‌(۱۳۸۶)، احیاء علوم‌الدین، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: علمی فرهنگی. چ ششم.

14-   غزالی، حامد،‌ (۱۳۸۷)، کیمیای سعادت، حسین خدیوجم، تهران: علمی فرهنگی. چ چهاردهم.

15-   فتوحی، محمود، (۱۳۸۶)، بلاغت تصویر، تهران: سخن.

16-   فروزانفر، بدیع‌الزمان، (۱۳۷۶)، احادیث و قصص مثنوی، حسین داوودی، تهران: امیرکبیر. چ چهارم.

17-   __________، (1362)، مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی، تهران: امیر کبیر.

18-   __________، ‌(1389)، شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدّین محمد عطّار نیشابوری، تهران: معین.

19-   __________، ‌(1366)، زندگانی مولانا جلال الدّین محمّد رومی، تهران: زوار.

20-   همایی، جلال الدین، ‌(1387)، غزالی نامه، تهران: هما.

21-   یوسفی، غلامحسین، (۱۳۸۷)، کاغذ زر، تهران: سخن.