بررسی تطبیقی شخصیّت و شخصیّت‌پردازی در منظومه تمثیلی نل و دمن فیضی دکنی با لیلی و مجنون نظامی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 8، شماره 30، دی 1395، صفحه 37-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شیرین بقایی^{* 1}؛ حمزه محمدی ده‌چشمه²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران

²مدرّس گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه پیام نور، واحد شهرکرد، ایران

چکیده

مثنوی تمثیلی نل و دمن از آثار داستانی قرن دهم هجری در هند و سومین منظومه از طرح ناکام فیضی دکنی، ترجمه‌ای است همراه با تصرّف از داستان عاشقانه نِل و دِمینتی مهابهاراتا که در بیش از چهارهزار بیت بر وزن مفعول مفاعلن فعولن (بحر هزج مسدّس اخرب مقبوض محذوف یا مقصور) سروده شده است. این داستان که یکی از پنج‌گنج شاعر است، در برابر لیلی و مجنون نظامی سروده شده؛ بنابراین بیان حزین و آمیخته با درد و لحن شِکوه آلود- که در این‌گونه داستان‌های تمثیلی کهن به صورت یک نواخت ارائه می‌شود - بر فضای آن حاکم است. از تحلیل ساختارگرایانة این منظومه تمثیلی، این نتیجه به‌دست می‌آید که داستان مورد بحث، دارندة همة عناصر سازندة داستان (از جمله طرح، شخصیّت، زاویة دید و غیره است)؛ امّا از پیچیدگی‌ها و پیشرفت‌هایی که در فنّ داستان‌نویسی در قرون اخیر صورت گرفته، بی‌بهره است و فقط به شکل ساده و ابتدایی همة عناصر داستان امروز را دارد. از آن‌جا که یکی از عناصر سازندۀ داستان، شخصیّت‌های آن است؛ در این پژوهش سعی بر آن شده که شخصیّت‌های اصلی و فرعی مثنوی تمثیلی نِل و دِمَن با شخصیّت‌های داستان لیلی و مجنون نظامی، مقایسه و تطبیق داده شوند. یکی از نتایج حاصل از تطبیق شخصیّت‌ها در دو منظومه موردنظر این است که شخصیّت‌های اصلیِ مثنوی تمثیلی نل و دمن و شخصیّت‌های قهرمانان داستان لیلی و مجنون، ایستا و بدون تحرّک‌اند.

کلیدواژه‌ها

مثنوی تمثیلی؛ شخصیّت و شخصیّت‌پردازی؛ نل و دمن؛ لیلی و مجنون؛ فیضی دکنی

مراجع

قرآن کریم.

1. اته، هرمان، (1351). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمه با حواشی رضازاده شفق. تهران:‌ [بی نا].
2. اخوّت، احمد، (1371). دستورزبان داستان. تهران: ‌نشر فردا.
3. ارسطو، (1357). فنّ شعر.‌ ترجمه و تحشیۀ عبدالحسین زرّین‌کوب. تهران: امیرکبیر.
4. اژدرنژاد، هاله، یلمه‌ها، احمدرضا، (1395). «تمثیلوکاربردگونه‌هایآندرمخزن‌الاسرارنظامی». فصل­نامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. شماره 27. ص 120.
5. پراپ، ولادیمیر، (1386). ریخت‌شناسی قصّه‌های پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
6. پراین، لارنس، (1365). تأمّلی در باب داستان. ترجمه محسن سلیمانی. تهران: حوزه هنری. چ دوم.
7. ثروت، منصور، (1370). یادگار گنبد دوار. تهران: امیرکبیر.
8. جُرجی، ‌زیدان، (1352). ‌تاریخ تمدّن اسلام. ترجمه علی جواهر کلام.‌ تهران: بی نا.
9. حمیدیان، سعید، (1373). آرمان شهر زیبایی، تهران: قطره.
10. خانلری (کیا)، زهرا، (1356). داستان‌های دل‌انگیز ادبیّات فارسی. تهران: توس. چ پنجم.
11. رزمجو، حسین، (1374). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی. چ سوم.
12. زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1369). ارسطو و فنّ شعر. تهران: امیرکبیر. چ دوم.
13. _____________، (1375). از گذشتۀ ادبی ایران. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
14. ستّاری، ‌جلال، (1354). پیوند عشق میان شرق و غرب. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
15. سدازنگانی، هرومل، (1345). پارسی‌گویان هند و سند. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
16. سعیدی سیرجانی، علی‌اکبر، (1376). سیمای دو زن. تهران: نشر نو. ‌چ دوم.
17. سیاسی، علی‌اکبر، (1374). نظریّه‌های شخصیّت یا مکاتب روان‌شناسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
18. صدیقی، ‌طاهره، (1377). داستان‌سرایی در شبه قاره در دورۀ تیموریان. اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
19. صفا، ذبیح‌الله، (1364). تاریخ ادبیّات در ایران. جلد 5. بخش 2. تهران: فردوس.
20. _______، (1370). تاریخ ادبیّات در ایران. جلد 5. بخش 3. تهران: فردوس.
21. فورستر، ای. ام، (1357). جنبه‌های رمان، ترجمۀ ابراهیم یونسی. تهران: کتاب­های جیبی.
22. فیضی‌دکنی، ابوالفیض، (1382). نل و دمن. به تصحیح و مقدّمه سیّدعلی آل‌داوود. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
23. میرصادقی، جمال، (1376). عناصر داستان. تهران: سخن.
24. نظامی‌، الیاس‌بن‌یوسف، (1372). کلیّات خمسه نظامی.‌ تصحیح وحید دستگردی. تهران: نگاه.
25. نقیب‌خان، ‌میرغیاث‌الدّین علی قزوینی، (1385). مهابهارات. تحقیق، تصحیح و تحشیۀ سیّدمحمّدرضا جلالی‌نائینی و ن. س. شوکلا، ج 1. تهران: [بی نا].