بررسی ساختار تمثیل و اسلوب معادله در غزلیات کمال خجندی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 8، شماره 30، دی 1395، صفحه 133-150   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مصطفی خدایاری^{* 1}؛ آمینه حقیقی پشتیری²

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحدگرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد پیام نور سمنان

چکیده

کمال‌الدین مسعود خجندی معروف به «کمال خجندی» و متخلص به «کمال» شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم و از معاصران حافظ شیرازی است. کمال خجندی در شیوه غزال سرایی از شاگردان سعدی به شمار می‌رود. تأثیرپذیری‌های کمال خجندی از غزل سعدی در حوزه‌های گوناگون؛ مضامین و محتوا، ساختار کلام، ترکیب‌ها و عبارات، موسیقی کلام، وزن، قافیه و ردیف و نیز به‌کارگیری اسلوب معادله و تمثیل چشمگیر است. در متون بلاغی جدید، تمثیل یک صنعت بدیعی مستقل است و از تشبیه و استعاره جداست و آن را با اسلوب معادله یکی می‌دانند. ارتباط تمثیل با اسلوب معادله محل بحث و مورد اختلاف است. اسلوب معادله خود صنعتی تمثیل گونه است که در سبک شاعران هندی رواج پیدا کرده است. تمثیل و اسلوب معادله عامل خلق تصاویر هنری و ایجاد زمینه‌های منطقی و قابل‌درک در غزل است که با مددجویی از این شگردها، می‌توان ضمن ایجاد تصاویر هنری، بستری مناسب در زمینۀ بیان ساده‌تر مسائل منطقی فراهم آورد. کمال خجندی با شناختی که از ظرفیت‌های این دو شگرد ادبی یعنی تمثیل و اسلوب معادله داشته، شعر خود را به کمک آن‌ها هنری‌ و استدلالی‌ کرده است. از این رو در این تحقیق ساختار تمثیل و اسلوب معادله در غزلیات دیوان کمال تحلیل شده است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ اسلوب معادله؛ غزلیات؛ کمال خجندی

مراجع

1-      افصح‌زاده، اعلاخان (1375) کمال خجندی استاد غزل، دوشنبه: دفتر نشر فرهنگ نیاکان.

2-      انوشه، حسن. (1381) فرهنگ­نامه ادب فارسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

3-      جرجانی، عبدالقاهر (1954 م)، اسرار البلاغه، تحقیق هلموت ریتر، استانبول: بی نا.

4-      حافظ شیرازی، شمس الدین محمد (1376)، دیوان حافظ، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوّار.

5-      داد، سیما (1383)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید، چ دوم.

6-      سعدی، ابو محمد مصلح بن عبداله (1385) غزلیات سعدی، بر اساس نسخه میرزا محمد علی فروغی، تهران: ارمغان.

7-      شفیعی کدکنی، محمدرضا (1370)، صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه. چ هشتم.

8-      -----------------  (1385)، شاعر آینه‌ها، تهران: آگاه. چ هفتم.

9-      شمیسا، سیروس (1378) بیان، تهران: فردوس. چ هفتم.

10-   ----------- (1375)، سبک شناسی در شعر، تهران: فردوس، چ دوم.

11-   صائب تبریزی، محمدعلی (1364)، کلیات، تصحیح امیری فیروزکوهی، تهران: خیام.

12-   صفا، ذبیح الله (1371)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.

13-   عطار، محمدبن ابراهیم (1348) منطق الطیر، مقامات الطیور، تهران: صادق گوهرین.

14-   کمال خجندی، (1372) تصحیح و مقابله: احمد کرمی، سلسله نشریات ما.

15-   همایی، جلال الدین (1376)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نشر هما. چ سیزدهم.