تحلیل مقایسه ای تحول فعالیت‏های تکتونیکی در حوضه‏ های حبله رود، حاجی عرب و جاجرود با استفاده از روش‏های مورفومتری

جغرافیای طبیعی

مقاله 4، دوره 9، شماره 31، خرداد 1395، صفحه 55-76   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

زهرا سربازی^{* 1}؛ محمد رضا ثروتی²؛ مهران مقصودی³؛ فاطمه سبک خیز⁴

¹دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران

²استاد دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران

³دانشیار دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران،تهران،ایران

⁴استادیاردانشکده جغرافیا ، دانشگاه اصفهان،اصفهان،ایران

چکیده

مطالعه تکتونیک فعال از نظر ارزیابی خطر زمین لرزه در نقاط مختلف اهمیت دارد، مخصوصا در نواحی ای که میزان فعالیت تکتونیکی در هولوسن و پلئیستوسن نسبتا زیاد بوده است. هدف پژوهش حاضر، مقایسه فعالیت‏های تکتونیکی حوضه‏های حبله رود، جاجرود و حاجی عرب از طریق تحلیل‏های مورفومتری می‏باشد. شاخص‏های مورد استفاده در این پژوهش، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن Vf سینوزیته جبهه کوهستان S، شیب طولی رودخانه sl، شاخص نسبت شکل حوضه زهکشی Bs،شاخص تقارن توپوگرافی معکوس حوضه T، شاخص تقارن حوضه­ی زهکشی یا شاخص قرینگی حوضه Afمی‏باشند. نتایج حاصل از این ارزیابی بصورت شاخص نسبی فعالیت های تکتونیکی (Iat) ارائه گردیده است. این شاخص‏ها فعالیت زمین ساختی یک منطقه را در چهار طبقه فعالیت کم، متوسط، زیاد و بسار زیاد نشان می‏دهد. برای برآورد تکتونیک فعال از نقشه‏های توپوگرافی (1:250000 و 1:50000) و نقشه‏های زمین‏شناسی (1:20000 و 1:25000) و DEM ده متر مناطق مورد مطالعه استفاده شده.برای تشکیل حوضه‏ها بر روی منطقه مورد مطالعه از نرم افزار Arc Gis  بر پایه داده‏های حاصل از مدل رقومی ارتفاعی استفاده شده است. پدیده‏هایی مانند پرتگاه‏های گسلی، مخروط افکنه‏های چند نسلی، دره‏های خطی، از جمله شواهد مورفوتکتونیکی هستند که به وفور در حوضه‏های با فعالیت زیاد و متوسط تکتونیکی در سه حوضه مورد مطالعه مشاهده می‏شود. نتایج مطالعه نشان می‏دهد که در حوضه‏های مورد مطالعه حوضه جاجرود نسبت به دو حوضه دیگر بیشتر تحت تاثیر فعالیت‏های تکتونیکی قرار گرفته است و این به دلیل تاثیر گسل پیشوا و شهرری بر روی این حوضه می‏باشد.

کلیدواژه‌ها

تکتونیک فعال؛ تحلیل های مورفومتری؛ حوضه های جاجرود؛ حبله رود و حاجی عرب؛ شاخص های ژئومورفیک

مراجع

1. پورکرمانی، محسن، علی ارومیه‏ای، مسعود حسنی و حسین حاجی علی بیگی، 1380، مورفوتکتونیک حوضه تهران، (پایان نامه کار شناسی ارشد)، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.
2. ثروتی، محمد رضا، سید حسن صدوق و حکیمه غلامی، 1387، ژئومورفولوژی و مورفوتکتونیک طاقدیس گچ، مجله پژوهش‏های علوم زمین، سال اول، شماره 1، صص 54- 70.
3. روستایی، شهرام، نیری،هادی،1390، تحلیل کمی تاثیر لیتولوژی و تکتونیک بر پروفیل طولی رودخانه  در حوضه آبریز رودخانه مهاباد، مجله جغرافیا و توسعه، دوره 6، شماره 23، صص 137-153.
4. سلیمانی، شهریار، 1378، رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکتونیکی فعال و جوان، انتشارات موسسه بین‏المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، تهران، چاپ اول.
5. سیف،عبدا...، خسروی،قاسم،1389، بررسی تکتونیک فعال در قلمو تراست زاگرس منطقه فارسان،مجله پژوهشهای جغرافیای طبیعی، شماره 4، دوره 42،صص 125-145.
6. شایان،سیاوش،جابری، مریم، نقش نو زمین ساخت در تحولات ژئومورفولوژیک مرز ساختاری البرز جنوبی ایران مرکزی(مطالعه موردی: حوضه حبله رود).
7. کرمی، فریبا، 1388، ارزیابی نسبی فعالیت‏های تکتونیکی با استفاده از تحلیل‏های شکل سنجی (حوضه او جان چای شمال شرقی کوهستان سهند)، مجله جغرافیا و برنامه‏ریزی محیطی.
8. کرمی، فریبا (1388)، ارزیابی ژئومورفیک فعالیت‏های تکتونیکی در حوضه زهکشی سعید آباد چای، مجله پژوهش‏های جغرافیای طبیعی، شماره 69، صص 82-67.
9. گورابی، ابوالقاسم، نوحه گر، احمد(1386)، شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال در حوضه آبخیز درکه، مجله پژوهش‏های جغرافیایی، شماره 60، 196-177.
10. مختاری، داوود، نقش فعالیت های تکتونیکی در تکامل مخروط افکنه های دامنه شمالی میشو داغ، شمال غرب ایران،مجله فضای جغرافیایی، دانشگاه آزاد اهر.
11. مددی، عقیل، محمد حسین رضایی مقدم و عبدالحمیدرجایی، 1383، تحلیل فعالیت‏های نئوتکتونیکی با استفاده از روش‏های ژئومورفولوژیکی، مجله پژوهش‏های جغرافیایی، شماره 48، صص 123-138.
12. مقصودی، مهران و حمیدکامرانی دلیر، 1387، ارزیابی نقش تکتونیک فعال در تنظیم کانال رودخانه‏ها مطالعه موردی: رودخانه تجن، مجله پژوهش‏های جغرافیای طبیعی، شماره 66، صص 31- 55.
13. یمانی، مجتبی. باقری، سجاد. جعفری اقدم، مریم (1389)، تاثیر نوزمین ساخت در مورفولوژی آبراهه‏های حوضه چله(زاگرس غربی)، مجله محیط جغرافیایی، شماره 1، صص 82-68.