بررسی ساختار توده‌های بنه (Pistacia atlantica) در مناطق قرق و غیر قرق ( منطقه حفاظت شده باغ شادی یزد)

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 8، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 24، شهریور 1395، صفحه 89-101   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

یونس گراوند^{* 1}؛ سید محسن حسینی²؛ کورش احمدی¹؛ علی قمی اویلی¹؛ علیرضا احمدی³

¹دانشجوی دکتری جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران

²استاد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران.

³کارشناس تجهیزات، اداره کل نوسازی توسعه و تجهیز مدارس استان مازندران، ساری، ایران

چکیده

مطالعه ساختار جنگل، امروزه از مباحث مورد توجه و ضروری به ویژه در راستای اهداف جنگل­شناسی نزدیک به طبیعت است. پژوهش حاضر به منظور بررسی ساختار توده­های بنه (Pistacia atlantica) در منطقه حفاظت شده باغ شادی در استان یزد صورت گرفت. در این پژوهش از روش آماربرداری با قطعات نمونه دارای مساحت ثابت استفاده شد. در مجموع تعداد 76 قطعه نمونه دایره­ای در دو منطقه قرق و غیرقرق برداشت شد و در هر قطعه نمونه خصوصیات درختان از قبیل نوع گونه، تعداد، ارتفاع، زادآوری، قطر تاج، قطر برابر سینه و سطح مقطع اندازه­گیری و ثبت شد. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از نرم­افزارهای Spss و Excel و ساختار توده­ها با استفاده از نرم­افزار SVS ترسیم شد. نتایج این پژوهش نشان داد که گونه بنه  در هر دو منطقه قرق و غیرقرق به عنوان گونه اصلی و غالب حضور دارد. درختان بنه در منطقه قرق شاداب­تر از منطقه غیرقرق می­باشند. به نحوی که در منطقه قرق میانگین قطر برابر سینه درختان بنه 02/42 سانتیمتر، میانگین حجم 8/8 سیلو در هکتار و میانگین ارتفاع 54/6 متر برآورد شد. ساختار توده در منطقه قرق ناهمسال و در منطقه غیرقرق همسال می­باشد، که در منطقه قرق این توده­ها از پشتوانه خوبی برخوردار می­باشند. همچنین زادآوری در منطقه قرق به خوبی صورت گرفته ولی در منطقه غیرقرق زادآوری به ندرت صورت می­گیرد.     

کلیدواژه‌ها

ساختار جنگل؛ Pistacia atlantica؛ باغ شادی؛ استان یزد

اصل مقاله

بررسی ساختار توده­های بنه (Pistacia atlantica) در مناطق قرق و غیر قرق ( منطقه حفاظت شده باغ شادی یزد)

یونس گراوند[1]^*، سید محسن حسینی[2] ، کورش احمدی¹ ، علی قومی آویلی¹ ، علیرضا احمدی[3]

تاریخ دریافت: 26/08/94  تاریخ پذیرش: 22/04/95

 

 

چکیده

مطالعه ساختار جنگل، امروزه از مباحث مورد توجه و ضروری به ویژه در راستای اهداف جنگل­شناسی نزدیک به طبیعت است. پژوهش حاضر به منظور بررسی ساختار توده­های بنه (Pistacia atlantica) در منطقه حفاظت شده باغ شادی در استان یزد صورت گرفت. در این پژوهش از روش آماربرداری با قطعات نمونه دارای مساحت ثابت استفاده شد. در مجموع تعداد 76 قطعه نمونه دایره­ای در دو منطقه قرق و غیرقرق برداشت شد و در هر قطعه نمونه خصوصیات درختان از قبیل نوع گونه، تعداد، ارتفاع، زادآوری، قطر تاج، قطر برابر سینه و سطح مقطع اندازه­گیری و ثبت شد. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از نرم­افزارهای Spss و Excel و ساختار توده­ها با استفاده از نرم­افزار SVS ترسیم شد. نتایج این پژوهش نشان داد که گونه بنه  در هر دو منطقه قرق و غیرقرق به عنوان گونه اصلی و غالب حضور دارد. درختان بنه در منطقه قرق شاداب­تر از منطقه غیرقرق می­باشند. به نحوی که در منطقه قرق میانگین قطر برابر سینه درختان بنه 02/42 سانتیمتر، میانگین حجم 8/8 سیلو در هکتار و میانگین ارتفاع 54/6 متر برآورد شد. ساختار توده در منطقه قرق ناهمسال و در منطقه غیرقرق همسال می­باشد، که در منطقه قرق این توده­ها از پشتوانه خوبی برخوردار می­باشند. همچنین زادآوری در منطقه قرق به خوبی صورت گرفته ولی در منطقه غیرقرق زادآوری به ندرت صورت می­گیرد.     

کلمات کلیدی: ساختار جنگل، Pistacia atlantica، باغ شادی، استان یزد

 

مقدمه

جنگل­ها به پیروی از فاکتورهای زیست محیطی، ویژگی­های منحصر به فردی دارند یکی از این فاکتورها ساختار توده می­باشد که تأثیر به سزایی بر زادآوری و میکروکلیمای جنگل دارد (8). مطالعه ساختار جنگل امروزه از مباحث مورد توجه و ضروری به ویژه در راستای اهداف جنگل­شناسی نزدیک به طبیعت است. ساختار در حقیقت ساختمان (عمودی ، افقی) و ترکیب و تنوع تودهای جنگلی را مشخص می کند. منظور از ساختار عمودی جنگل اشکوب­بندی درختان می­باشد و بسته به ارتفاع و طرز قرار گرفتن درختان در یک توده جنگلی طبقات یا اشکوب­بندی­های مختلفی به وجود می­آید. منظور از ساختمان افقی پراکنش سطحی تودهای جنگلی در روی زمین جنگل است که برای شناخت و تفکیک آنها می توان نقشه پراکنش تودهای جنگلی را تهیه نمود و این نقشه می­تواند اساس برنامه­ریزی­های بعدی به منظور مدیریت جنگل باشد (15). مفهوم ساختار توده توسط پژوهشگران مختلف به شکل­های متفاوتی تعریف و تفسیر شده است. برخی جنگل­شناسان معتقدند ساختار توده اشاره به پراکنش طبقه­های قطری یا سنی و همچنین پراکنش طبقه­های تاج دارد (6). جنگل­شناسان دیگری همانندLebkov ،Gusev و Levin معتقدند واژه ساختار توده بیانگر فرم، ترکیب و اشکوب­بندی توده، ترکیب سنی و نحوه پراکنش درختان در طبقات شاخص­های زیست سنجی است مطالعه­ی زیادی در مورد ساختار توده های جنگلی در ایران و جهان انجام شده است از جمله: متاجی و نمیرانیان به بررسی ساختار تحولی توده­های طبیعی در راشستان­های شمال ایران پرداختند و به این نتیجه رسیدند که گونه راش به عنوان گونه غالب به لحاظ پراکنش تعداد در طبقات ارتفاعی می­باشد و همچنین توده مورد مطالعه یک توده مسن و دارای ساختار عمودی 2-3 اشکوبه می­باشد(15). صفا ایسنی و همکاران[4] (2006) ساختار جنگل­های حرا در حوزه کولقان، تیاب و کلاهی در تنگه هرمز را مورد بررسی قرار دادند و نتایج بررسی دال بر همگن بودن ساختار درختان حرا در این مناطق داشت (20). دانه کار و جلیلی (2005)به بررسی ساختار جنگل­های حرا در حوزه خمیر و قشم استان هرمزگان پرداختند؛ نتایج نشان داد توده مورد مطالعه دارای ساختار همگن در هر دو رویشگاه می­باشد (5). علیجانی و همکاران (2013) ساختار تیپ­های مختلف جنگلی با استفاده از شاخص نزدیک­ترین همسایه در بخش گرازبن جنگل خیرود را مورد بررسی قرار دادند نتایج بدست آمده حاکی از غالبیت

 

نسبی گونه­هایAlnussubcordata،Tiliabegonifolia و  Acer velutinum و مغلوبیت Diospyroslotus و Ulmusglabra داشت (1). فلاح و همکاران (2000) ساختار توده­های طبیعی راش در جنگل خیرود کنار را با استفاده از مدل­های رگرسیونی ساخته شده، توزیع بتا، توزیع وایبول، مدل نمایی و مدل توانی مورد بررسی قرار دادند نتایج به دست آمده از نمایش ابر نقاط تعداد در طبقات قطری و مدل­های برآورد شده نشانگر ناهمسالی توده­های مورد بررسی بود (9). مهدیان و همکاران (2010) مطالعه­­ای در مورد ساختار توده­های اوری در جنگل­های استان گلستان در سه رویشگاه 1- درازنو کردکوی 2- شیرین­آباد علی­آباد 3- لوه انجام دادند؛ نتایج این پژوهش نشان داد که گونه اوری در دو رویشگاه اول و دوم به عنوان گونه غالب تیپ نمود می­یابد و در رویش­گاه سوم اوری به عنوان گونه همراه در توده پراکنش دارد (14). حسین زاده و همکاران (2004) در پژوهشی تحت عنوان بررسی ساختار جنگل­های کمتر تخریب یافته بلوط در استان ایلام دریافتند که گونه بلوط ایرانی با حضور چشم­گیر و قوی خود در مناطق مورد بررسی به صورت خالص یا گونه اصلی تیپ نمود می یابد (12). روحی مقدم و همکاران (2011) مطالعه­ای راجع به ساختار زادآوری و تنوع­زیستی گونه­های درختی و درختچه­ای موجود در زیراشکوب جنگل­کاری­های خالص و آمیخته بلندمازو انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که فراوانی و تنوع گونه­های زادآوری شده در زیراشکوب جنگل­کاری­های آمیخته بلوط- داغداغان بیشتر از جنگل­کاری­های خالص بلوط و آمیخته بلوط با پلت بوده است (19). حسینی و همکاران (2012) تأثیر مرگ و میر درختی بر ساختار جنگل­های بلوط ایرانی در استان ایلام را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که میزان کاهش درختی در فرم شاخه­زاد بیشتر از دانه­زاد بود، اما نرخ مرگ ومیر در فرم دانه­زاد بیشتر بود. همچنین مرگ ومیر درختی موجب تغییرات زیادی در ساختار توده­های جنگلی بلوط ایرانی شده است که از بین آن­ها قطر برابر سینه تغییرات بیشتری داشته است (11). اسلامی و ثاقب طالبی (2006) به مطالعه ساختار توده­های طبیعی راش در جنگل­های نکاء- ظالمرود پرداختند. در این بررسی دو قطعه نمونه 4 هکتاری انتخاب گردید. سپس از طریق آماربرداری 100 درصد برخی مشخصه­های توده­های جنگلی مانند ساختار عمودی و افقی، ترکیب گونه­ها، تعداد، سطح مقطع برابر سینه و حجم در هکتار به دست آمد. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که با افزایش سطح قطعه نمونه ساختار ناهمسالی توده­ها بهتر مشاهده می­شود (7).  امیری و همکاران (2009) مطالعه­ای راحع به ترکیب و ساختار توده­های طبیعی و بهره­برداری شده در جنگل­های بلوط لوه گرگان پرداختند و به این نتیجه رسیدند که توده­های طبیعی از نظر قطر برابر سینه، سطح مقطع، تراکم، ارتفاع کل، ارتفاع تنه و مساحت تاج­پوشش با توده­های مدیریت شده 25 و 45 ساله اختلاف معنی­داری با هم دارند. همچنین تراکم پایه­ای در توده­ها با میزان سطح تاج درختان رابطه معکوسی دارد (2). کورپل[5]( 1998) به منظور مطالعه رشد و تکامل و تغییرات ساختاری توده، در جنگل­های طبیعی اسلواکی از قطعات نمونه 5/0 الی 1 هکتاری بهره جست که تعداد این قطعات برای هر منطقه با توجه به شرایط توده، ترکیب گونه­ها و صفات ساختاری آن­ها متفاوت بوده و از 3 تا 6 قطعه نمونه متغیر بود (13). انگرس و همکاران[6](2005) ترکیب و ساختار توده های طبیعی و بهره برداری شده (توده های 12 ساله با برش تک گزینی و 28- 33 با برش در طبقات قطری پایین) را در کبک کانادا با گونه­ها ی غالب افرای قندی، راش و سایر گونه­های پهن برگ مورد مطالعه قرار داده و نتیجه گرفتند که بین ساختار و ترکیب گونه­ای توده­های سالمند با توده­های 12 و 28- 33 ساله اختلاف ساختاری معنی داری وجود دارد (3).

بنه (پسته­وحشی) یکی از مهم­ترین گونه­های درختی جنگل­های خارج از شمال کشور می­باشدکه علاوه برحضور گسترده در مناطق رویشی ارسباران، زاگرس، ایران و تورانی و ارتفاعات و دامنه­های ناحیه خلیج فارس و عمانی مانند کمربندی اطراف کویرهای ایران را احاطه کرده است (10). هر چند این جنگل­ها جایگاهی از نظر تولید چوب صنعتی ندارند اما به دلیل نقش مهمی که در تنظیم آب، خاک و تعادل اکولوژیک منطقه دارند باید مورد توجه و ارزیابی دقیق کمی وکیفی به ویژه در مناطق کم تخریب یافته قرار گیرند. چرا که با تخریب بیش تر چنین مناطقی و تحول شرایط طبیعی امکان بازسازی آن ها میسر نخواهد بود. هدف از انجام این تحقیق بررسی ساختار توده­های بنه در دو منطقه قرق و غیرقرق در منطقه حفاظت شده باغ شادی است. نتایج این پژوهش به مدیریت اصولی و ارائه برنامه­های موثر در رابطه با گونه بنه حائز اهمیت زیادی است.

موقعیت جغرافیایی منطقه

منطقه حفاظت شده باغ شادی در جنوبی­ترین منطقه استان یزد در شهرستان هرات قرار دارد.

 

 

 

 

 

 

 

شکل1- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه و قطعات انتخابی

 

این منطقه در سال 1385 به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی و با مساحت 11665 هکتار زیر نظر سازمان محیط زیست استان یزد قرار گرفت. منطقه مورد مطالعه در فاصله  35 کیلومتری شهر هرات (مرکز شهرستان خاتم ) بین استانهای یزد و فارس در محدوده مختصات جغرافیایی ً35 َ05 ْ54 تا ً00 َ14 ْ54 طول شرقی و ً50 َ42 ْ29 تا ً41 َ50 ْ29 عرض شمالی قرار گرفته است. گونه­های درختی و درختچه­ای همراه بنه در این منطقه عبارتند از بادام، کیکم، ارجن، دافنه، آلوچه، افدرا، تنگرس و پرند. مرتفع­ترین بخش عرصه 2664 متر در نیمه غربی منطقه و کمترین ارتفاع آن 1840 متر از سطح دریا می­باشد. میانگین بارندگی سالانه منطقه 2/285 میلیمتر و حجم بارش آن معادل 6/31 میلیون مترمکعب می باشد. میانگین دمای هوای سالانه 3/13 درجه سانتی گراد، میانگین حداکثر آن 3/19 درجه سانتیگراد و میانگین حداقل آن 7/7 درجه سانتی گراد می باشد (4). از نظر زمین­شناسی این منطقه جزء زون تکتونیکی سنندج- سیرجان طبقه­بندی می­شود. لذا باید منطقه را قسمتی از زون مرکزی ایران تلقی کرد که از نظر زمین­شناسی جزء سازندهای زاگرس و به لحاظ پوشش گیاهی در ناحیه ایران- تورانی می­باشد (20).

روش تحقیق

جهت بررسی ساختار توده­های بنه در دو منطقه قرق با مساحت 40 هکتار و غیرقرق با مساحت 36 هکتار ابتدا بررسی­های متعدد میدانی در منطقه صورت گرفت و بعد از انتخاب مناطق، مرز دو منطقه تعیین شد. با توجه به وسعت زیاد منطقه و اریبی کم روش(8) نمونه برداری، آماربرداری در این تحقیق با قطعات نمونه دارای مساحت ثابت انجام شد و روش نمونه­برداری به شکل تصادفی- سیستماتیک اتخاذ گردید. برای تعیین موقعیت قطعه نمونه­ها در منطقه ابتدا نقشه منطقه با مقیاس 1:80000 تهیه شد و سپس شبکه آماربرداری به ضلع 100×100 متر طراحی شد و در ادامه کار شبکه یاد شده به طور تصادفی روی نقشه قرار گرفت و محل تقاطع اضلاع شبکه که مرکز قطعات نمونه است در روی نقشه مشخص شد. برای پیاده نمودن قطعات نمونه در جنگل، آزیموت و فاصله یک قطعه نمونه از یک نقطه مشخص تعیین و قطعه نمونه مذکور پیاده شد و بقیه قطعات نمونه نیز با آزیموت و فاصله مشخص نسبت به این قطعه نمونه پیاده شدند (22). در مجموع تعداد 76 قطعه نمونه در هر دو منطقه برداشت شد، 40 قطعه نمونه در منطقه قرق به مساحت 12 آر و 36 قطعه نمونه در منطقه مخروبه به مساحت 15 آر. با توجه به تراکم کم پایه‌های گیاهی در منطقه غیر قرق مساحت قطعه نمونه به منظور به حد نساب رسیدن تعداد پایه­های گیاهی مورد نیاز (10- 15) پایه در هر قطعه نمونه بیشتر در نظر گرفته شد. در داخل هر قطعه نمونه مشخصه­هایی از درختان از از قبیل نوع گونه، تعداد، ارتفاع، قطر تاج، قطر برابر سینه و سطح مقطع اندازه­گیری و ثبت شد.  محاسبات آماری در این تحقیق با استفاده از نرم افزارهای Excel و Spss انجام گرفت. برای مقایسه داده­های دو منطقه قرق و غیرقرق از نظر ارتفاع، قطر برابر سینه، تعداد، تاج­پوشش، حجم، سطح مقطع و زادآوری بنه و همچنین تعداد و تاج پوشش کل درختان در هکتار با توجه به این­که تبدیل­های مختلف مورد آزمایش قرار گرفت اما توزیع داده­ها نرمال نشد، از آزمون من­- ویتنی که معادل ناپارامتریک آزمون t جفتی است استفاده گردید.

نتایج

ترکیب گونه­ها در دو منطقه با توجه به شکل2، منطقه قرق شامل گونه­های بنه، بادام، کیکم، افدرا، دافنه، ارژن، تنگرس و آلوچه وحشی در مجموع 8 گونه می­باشد. منطقه غیرقرق شامل گونه­های بنه، بادام ، کیکم، افدرا، دافنه، تنگرس و پرند درمجموع 7 گونه می­باشد.در منطقه قرق درختان شمارش شده بنه به همراه نهال­ها 234 اصله می­باشند و در منطقه غیرقرق درخت بنه و نهال شمارش شده 85 اصله می­باشند. بر همین اساس بیشترین فراوانی در رویشگاه قرق با گونه افدرا ودرمنطقه غیرقرق با گونه بادام می­باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل2- نمودار مربوط به درصد و ترکیب گونه­ها در منطقه قرق

 

 

پراکنش تعداد در طبقات قطری درخت بنه

شکل 3 قرق نشان می­دهد که بیشترین تعداد در طبقه قطری کمتر از 5/12 قرار دارد و بعد از آن طبقه قطری 45 دارای بیشترین تعداد می­باشد و کمترین تعداد در طبقات قطری (70، 75، 85، 90، 95 و 100) می­باشد. همچنین تعداد درختان در طبقات قطری پایین رو به افزایش هست که باعث می­شود جنگل دارای یک پشوانه خوب در آینده باشد. شکل 5 غیرقرق نشان می­دهد که طبقات قطری 25 و 40 بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده­اندو طبقات قطری (کمتر از 5/12، 80، 85، 90و 95)کمترین تعداد را به خود اختصاص داده­اند.

 

 

شکل3- منحنی پراکنش قطری در دو منطقه قرق (سمت راست) و غیر قرق (سمت چپ).  اعداد 15 تا 115 نشان دهنده طبقات قطری می­باشد.

مقایسه داده­های دو منطقه با استفاده از آزمون من- ویتنی

جدول1- نتایج مقایسه داده‌های منطقه قرق و غیر قرق با استفاده از آزمون من- ویتنی

مقدارSig	آزمون	فرضیه صفر
**001/0	نمونه‌های مستقل آزمون من- ویتنی	تاج پوشش کل درختان
**000/0	نمونه‌های مستقل آزمون من- ویتنی	تعداد کل درختان
**000/0	نمونه‌های مستقل آزمون من- ویتنی	تعداد بنه
ns493/0	نمونه‌های مستقل آزمون من- ویتنی	تاج پوشش بنه
**000/0	نمونه‌های مستقل آزمون من- ویتنی	زادآوری
ns666/0	نمونه‌های مستقل آزمون من- ویتنی	حجم
ns829/0	نمونه‌های مستقل آزمون من- ویتنی	سطح مقطع
ns142/0	نمونه‌های مستقل آزمون من- ویتنی	قطر
**002/0	نمونه‌های مستقل آزمون من- ویتنی	ارتفاع

**: معنی‌داری در سطح 01/0       ns: غیر معنی‌دار

 

 

بررسی تاج پوشش کل درختان

آزمون انجام شده نشان داد که اختلاف بین دو منطقه قرق و غیر قرق از نظر تاج پوشش کل درختان در سطح 001/0 معنی دار است. با توجه به شکل 4، میانگین تاج کل درختان در منطقه قرق 83/926 متر مربع و در منطقه غیرقرق میانگین تاج کل درختان 77/ 494 متر مربع برآورد شد.

 

 

 

 

 

 

شکل4- نمودار مربوط به تاج پوشش کل درختان دردو منطقه قرق و غیر قرق

 

بررسی تعداد در هکتار کل درختان

تحلیل آماری انجام شده نشان داد که اختلاف بین دو منطقه قرق و غیر قرق از نظر تعداد در هکتار کل درختان در سطح 001/0 معنی دار است. با توجه به شکل 5 میانگین تعداد کل درختان درمنطقه قرق 220 اصله در هکتار است که از این مقدار سهم درخت بنه 64 عدد در هکتار می­باشد. همچنین تعداد کل درختان درمنطقه غیرقرق 130 اصله در هکتار می­باشد که از این مقدار سهم  درخت بنه 15 عدد در هکتار می­باشد.

 

 

 

 

 

شکل5- نمودار مربوط به تعداد در هکتار کل درختان در دو منطقه قرق و غیرقرق

بررسی تعداد در هکتار درختان بنه

اختلاف بین دو منطقه قرق و غیر قرق با توجه به آزمون من- ویتنی از نظر تعداد در هکتار درختان بنه در سطح 001/0 معنی دار شد. میانگین تعداد در هکتار درختان بنه در منطقه قرق 34/64 پایه در هکتار است و از این مقدار شمارش‌شده بیش‌ترین تعداد در طبقه قطری کمتر از 5/12 سانتیمتر قرار دارند. اما در منطقه غیر قرق میانگین تعداد در هکتار درختان بنه 72/15 پایه در هکتار برآورد شد.

بررسی تاج پوشش در هکتار درختان بنه

نتایج آزمون من- ویتنی نشان داد اختلاف دو منطقه قرق و غیر قرق از نظر تاج پوشش در هکتار درختان بنه معنی‌دار نیست. میانگین تاج پوشش درختان بنه در منطقه قرق را 35/423 مترمربع در هکتار برآورد شد. همچنین میانگین تاج پوشش بنه در منطقه

 

غیر قرق 53/305 مترمربع در هکتار برآورد شد. (شکل 5).

بررسی حجم درختان

بر طبق آزمون انجام شده اختلاف دو منطقه قرق و غیر قرق از نظر حجم درختان بنه معنی‌دار نیست. میانگین حجم درختان بنه در منطقه قرق 8/8 سیلو می­باشد و این میانگین واقعی به احتمال 95% بیشتر از 64/4 و کمتر از 96/12 سیلو می­باشد. همچنین میانگین حجم درختان بنه در منطقه غیرقرق 43/6 سیلو برآورد شد و این میانگین واقعی به احتمال 95% بیشتر از 27/3 و کمتر از 59/9 سیلو می­باشد. (شکل 6).

 

 

 

 

 

 

شکل6- نمودار مربوط به تعداد در هکتار درختان بنه در دو منطقه قرق و غیرقرق

بررسی سطح مقطع درختان بنه

آنالیز انجام شده نشان داد اختلاف دو منطقه قرق و غیر قرق از نظر سطح مقطع درختان بنه معنی‌دار نیست. میانگین سطح مقطع برابر سینه درختان بنه در منطقه قرق 17/2 متر مربع است. و این میانگین به احتمال 95%  بیشتر از 12/1 و کمتر 12/3 متر مربع در قطعه نمونه است. همچنین میانگین سطح مقطع برابر سینه درختان بنه در منطقه غیرقرق 12/2 متر مربع است و این میانگین به احتمال 95%  بیشتر از 23/1 و کمتر 01/3 مترمربع­در قطعه نمونه می­باشد.

بررسی ارتفاع درختان بنه

با توجه به آزمون انجام شده  اختلاف دو منطقه قرق و غیر قرق از نظر ارتفاع در سطح 01/0 معنی‌دار است حداکثر ارتفاع یادداشت شده در منطقه  قرق 1/11 متر، حداقل ارتفاع 4/3 متر و متوسط ارتفاع در این منطقه 6/6 متر می­باشد. همچنین حداکثر ارتفاع یادداشت شده در منطقه غیرقرق 3/9 متر، حداقل ارتفاع 1/3 متر و متوسط ارتفاع در این منطقه 02/5 متر می­باشد(شکل7).

 

 

 

 

 

 

شکل 7- منحنی ارتفاع توده بنه در منطقه غیرقرق

بررسی زادآوری درختان بنه

آزمون من- ویتنی نشان داد که اختلاف دو منطقه قرق و غیر قرق از نظر زادآوری در  هکتار درختان بنه در سطح 001/0 معنی دار است. همانطور که شکل 8 نشان می­دهد تعداد زادآوری بنه در منطقه قرق 51 پایه در هکتار است که این عدد در مقایسه با منطقه غیرقرق که 1 عدد در هکتار می­باشد عدد بسیار بالایی است.

 

 

 

 

 

 

شکل8- متوسط زادآوری درختان در دو منطقه قرق و غیرقرق

ترسیم ساختار توده با استفاده از نرم­افزار شبیه ساز SVS

برای رسم ساختار جنگل در دو منطقه قرق و غیرقرق از نرم­افزار SVS که نرم­افزار تخصصی رشته جنگل است استفاده شد. نرم افزار SVS ساختار جنگل را به سه شکل عمودی، افقی و پرسپکتیو طراحی می­کند. همانطور که ساختار عمودی طراحی شده نشان می­دهد درختان بنه با دارا بودن بیشترین ارتفاع در اشکوب بالا قرار دارند، درختچه­های کیکم و بادام در اشکوب میانی و سایر گونه­ها (ارجن، تنگرس، افدرا، دافنه و آلوچه) در اشکوب پایین قرار دارند همچنین پوشش کف جنگل را نیز گیاهان بوته­ای (درمنه، کلاه­میر­حسن، درمنه و انواع گون) تشکیل می­دهند. همچنین همانطور که ساختار افقی طراحی شده نشان می­دهد بیشترین سطح تاج پوشش را درختان بنه تشکیل می­دهند. در منطقه غیرقرق همان­طور که ساختار پرسپکتیو طراحی شده نشان می­دهد از نظر تعداد درخت، بادام بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. در ساختار عمودی طراحی شده درختان بنه از نظر ارتفاعی در اشکوب بالا، بادام به همراه کیکم در اشکوب میانی و درختچه­های پرند، افدرا، تنگرس و دافنه در اشکوب پایین قراردارند.

 

 

 

 

 

 

 

شکل 9- ساختار توده های بنه در منطقه قرق

 

 

 

 

 

 

شکل 10- ساختار توده های بنه در منطقه غیرقرق

بحث و نتیجه­گیری

مطالعه ساختار جنگل یکی از راههای رسیدن به جنگل­شناسی نزدیک به طبیعت می­باشد. با بررسی ساختار جنگل در یک توده طبیعی نه تنها وضعیت جنگل از نظر ترکیب گونه­ای و نحوه اشکوب­بندی مشخص می شود بلکه می­توان آینده جنگل را از نظر رشد، ترکیب جنگل براساس تاج پوشش و سطح مقطع برابر سینه پیش­بینی کرد (17). آماربرداری انجام شده نشان داد که بنه در هر دو منطقه به عنوان گونه غالب حضور دارد. در منطقه قرق تعداد 8 گونه درختی و درختچه­ای به همراه بنه حضور دارند و در منطقه غیر قرق تعداد 7 گونه درحتی و درختچه­ای به همراه بنه حضور دارند و تشکیل تیپ­های مختلف با بنه می­دهند. تراکم گونه­ها در منطقه قرق نسبت به منطقه غیر قرق بیشتر هست و با افزایش ارتفاع به تنوع گونه­ای نیز افزوده می­شود.

تاج پوشش به­عنوان عامل مهم و قابل توجه در برنامه­های جنگل­داری و جنگل­شناسی می­باشد و برای بیان ساختمان افقی، انبوهی جنگل و میزان رقابت در توده کاربرد فراوانی دارد (14). میانگین تاج پوشش کل درختان در دو منطقه قرق و غیر قرق به ترتیب 83/926 و 77/ 494 مترمربع برآورد شد که درختان بنه در هر دو منطقه سهم عمده­ای از تاج پوشش را به خود اختصاص می­دهد،

نتایج نشان داد که زادآوری درخت بنه در منطقه قرق به خوبی صورت می­گیرد اما در منطقه غیر قرق با توجه به بالا بودن شدت چرا و همچنین نزدیکی به جاده و روستا، استقرار و امکان زادآوری برای درختان بنه به درستی مهیا نمی­شود. بیش‌ترین دلیل عدم زادآوری در منطقه غیر قرق  مربوط به چرای دام هست که این مقوله در منطقه قرق وجود ندارد و باعث به وجود آمدن زادآوری نسبتاً قابل‌قبول در این منطقه شده است. نکته قابل‌ذکر در مورد زادآوری، به وجود آمدن زادآوری در داخل تاج درختچه­ها هست که این درختچه­ها در این مرحله به عنوان گونه پرستار برای نهال عمل می­کنند. نمودار تعداد در طبقات قطری در منطقه قرق، شکلی بین حالت نرمال در جنگل خالص همسال و حالت جنگل ناهمسال منظم را نشان می­دهد. همچنین در منطقه قرق نمودار، تعداد در طبقات قطری نشان‌دهنده جنگل همسال است که با افزایش قطر درختان، نمودار چوله به راست پیدا کرده است. تحقیقات نشان داده است که منشأ جنگل­های همسال و یک آشکوبه معمولاً یک تخریب طبیعی و انسانی می باشد و به موازات هر طبقه آشکوبی بخشی از میکروکلیمای جنگل حذف و تنوع زیستی توده به نحو قابل ملاحظه­ای کاهش می یابد (8،20). بنه در منطقه قرق دارای ارتفاع بیشتری می­باشند و همچنین منحنی ارتفاع در این منطقه دارای کشیدگی بیشتری هست. حسین­زاده و همکاران(2004) عنوان کردند منحنی توده­های که در یک رویشگاه خوب واقع هستند معمولاً دارای کشیدگی به نسبت زیاد به سمت راست و بالا می­باشند (12). نتایج بدست آمده در مورد ساختار افقی نشان داد که بنه بیش‌ترین سطح تاج پوشش را در هر دو منطقه به خود اختصاص داده است. ساختار پرسپکتیو طراحی‌شده نشان داد که تعداد بنه در منطقه قرق بیشتر از منطقه غیر قرق هست. همچنین ساختار عمودی نشان داد که بنه در هر دو منطقه به عنوان گونه غالب در تیپ­های مختلف گیاهی حضور پیدا می­کند. در منطقه قرق با توجه به حفاظتی بودن منطقه، شرایط رویشگاهی مناسب‌تری در منطقه حاکم است. همچنین نتایج بدست آمده در مورد ویژگی­های ساختاری از قبیل: قطر برابر سینه، ارتفاع درختان، ترکیب، رویه زمینی، تراکم، حجم و زادآوری تفاوت ویژگی­های ساختاری دو منطقه را به خوبی نشان می­دهد.

 

References

 

 

 

 

---

 

مراجع

 

• Alijani, v., J. Feghhi, M. Zobeiri, & M.R. Marvie Mohadjer, 2013. Investigation on Different types of forest structure using nearest neighbor index (Case Study: Gorazbon Section forest Kheyrood). Journal of Applied Ecology, 2(2): 13-23.
• Amiri, M., D. Dargahi, D. Azadfar, & H, Habashi, 2009. Comparison Structure of the natural and managed Oak (Quercus castaneifolia) Stand (shelter wood system) in Forest of Loveh, Gorgan. Journal of Agricultural Sciences and Natural Resources, 15(6):54- 64.(In Persian).
• Angres, V.A, Ch. Messier, M. Beaaudet, & A. Leduc, 2005. Comparing composition and structure in old- growth and harvested (selection and diameter-limit cuts) northern hardwood stands in Quebec. Forest ecology and Management, 217: 275-293.
• Consulting Engineers of Iran, 2008. Plan of Management Baghe Shadi Jangle Protected Area) Volumes 1-8.(
• Danehkar, A. & S.Gh. Jalali, 2005. Avicennia marina forest structure using line plot method. Pajouhesh & Sazandegi No, 67: 18-24.
• Daniel, T.W, J.A. Helms, & F.S. Baker, 1979. Principles of silviculture. McGraw-HILL publication, 500 pp.
• Eslami, A.R. & Kh. Sagheb Talbi, 2006. Investigation on the structure of pure and mixed beech forests in north of Iran ( Neka- ZaLemrud region ). Pajouhesh & Sazandegi No, 77: 39- 46. .(In Persian).
• Esteghamat, M., 2003. The effect of structure on the regeneration in the natural and managed stands (shelter wood system) in the Ziarat forest (Gorgan). M.Sc. the thesis of Natural Resources Forestry. Gorgan University of Agriculture Sciences and Natural Resources, 110pp. .(In Persian).
• Fallah, A., M. Zobeyri, M.H. Jazirei, & M.R. Marvie Mohadjer, 2000. An Investigation of the Structure Caspian Beech (Fagus orientalis Lipsky) stands in Gorazbon- Kheyroudkenar District. Iranian Journal of Natural Resources, 53(4): 251- 260. .(In Persian).
• Garavand, Y., M.H. Irannezhad parizi, B. Kiani, & M. Hasanzadeh, 2015. Qualitative and quantitative characteristics of pistacia trees in protected and grazed areas (Baghe shadi protected area, Yazd). Journal of plants and ecosystems, 11(42): 91- 105. .(In Persian).
• Hosseini, A., S.M. Hosseini, A, Rahmani, & D. Azadfar, 2012. Effect of tree mortality on structure of Brant's oak (Quercus brantii) forests of Ilam province of Iran. Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 20(4): 565- 577. .(In Persian).
• Hosseinzadeh, J., M. Namiranian, M.R. Marvi Mohajer, & Gh. Zahedi Amiri, 2004. Structure of less degraded oak forests in Ilam province. Iranian Journal of Natural Resources, 57: 1. 75-90. .(In Persian).
• Korpel, S.,1998. Degree of equilibutions, and dynamical changes of the forest on example of natural forests of Slovia, Zvolen- Czechoslovakia, 23pp.
• Mahdiani, A.R., H. Heydari, R. Rahmani, & D. Azadfar, 2010. Structure of Oak (Quercus macranthera) Forest Stands in the Golestan Province. Journal of Wood and Forestry Science and Technology, 19(2): 23-42. .(In Persian).
• Marvie Mohadjer, M.R., 2005. Silviculture. Tehran University. press, 387p. .(In Persian).
• Mattaji, A. & M. Namiranian, 2002. Investigating the structure and Evolution Process of Beech Forests Natural Stands in North of Iran (Case study: Kheyrood- kenar, Noushahr). Journal of Natural Resources Irene, 55(4): 531- 541. .(In Persian).
• Pourhashemi, M., M. Zandebasiri. & p.Panahi, 2014. Structural characteristics of oak coppice stands of Marivan Forests. Journal of Plant, 27(5): 766- 776. .(In Persian).
• Rostamikia, Y. & M. Zobeiri, 2013. Study on The Structure of Juniperus excelsa Beib Stand in Khakhal Protected Forests. Journal of Wood & Forest Science and Technology, 19(4): 151- 162. .(In Persian).
• RouhiMoghaddam, E., S.M. Hosseini, E. Ebrahimi, A. Rahmani, & M. Tabari, 2011. The Regeneration Structure and Biodiversity of Trees and Shrub Species in Understory of Pure and Mixed Oak Plantations. Journal of Envieronmental Sciences, 8(3): 57-68.
• Safa Eisini, H., A. Danehkar, & E. Kamrani, 2006. A Study on the Mangrove Forest Structure at the Koolaghan, Tiyab and Kolahi Regions in the Strait of Hormoz (North Part of Persian Gulf). Journal of Environmental Sciences, 11: 1-10.
• Taheri, E., 2009. Jangale Baghe Shadi Protected Area, Publications Office of the Environmental Protection Yazd, 24pp. .(In Persian).
• Zobeiri, M. 2008. Forest Biometry. University of Tehran Press, 407 pp. .(In Persian).