اولویت بندی معیارها و شاخص‌های ارزیابی پارک‌های ملی با استفاده از طیف لیکرت و تکنیک انتروپی

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 7، دوره 7، شماره 3، آذر 1395، صفحه 83-97   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

ساره حسینی^{* 1}؛ جعفر اولادی²؛ حمید امیرنژاد³

¹دانشجوی دکتری جنگلداری دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.

²دانشیار گروه جنگلداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.

³دانشیار گروه اقتصاد کشاورزی، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.

چکیده

در این پژوهش به منظور اولویت­بندی معیارها و شاخص­های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی ارزیابی پارک­های ملی از دو دیدگاه علمی (اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها) و ­عملی (متخصصان محیط زیستی در سازمان­ها)، از تکنیک انتروپی و طیف لیکرت با طراحی پرسشنامه دلفی استفاده گردید. تجزیه و تحلیل
یافته­های حاصل از پاسخ­دهندگان به پرسشنامه دلفی بر اساس طیف لیکرت نشان داد که از دیدگاه علمی، شاخص­های ارزش زیباشناختی با­ وزن (62/4)، ارزش تفرج با وزن (5/4) و سطح جنگل­های بکر با وزن (29/4) و از دیدگاه عملی، شاخص­های ارزش زیباشناختی با وزن (38/4) و سطح جنگل­های بکر و ارزش تفرج هر دو با وزن (16/4) به ترتیب به عنوان مهمترین و مؤثرترین شاخص­ها در ارزیابی پارک­های ملی می­باشند. بر اساس تکنیک انتروپی از هر دو دیدگاه علمی و عملی سه شاخص مؤثر برای ارزیابی پارک­های ملی به ترتیب وزن شامل سطح و درصد جنگل­ها و دیگر اراضی چوب­ده از قبیل جنگلکاری­ها، آگروفارستری و کمربندهای سبز به همراه تغییراتشان، وسعت توده­های آمیخته، زون­بندی و تعیین زون ضربه­گیر می­باشد. اولویت­بندی معیار­ها نیز با استفاده طیف لیکرت از دیدگاه­های علمی و عملی نشان داد که معیارهای حفاظت از تنوع زیستی، گستره منابع جنگلی و عملکردهای زیست محیطی و حمایتی با رتبه مبتنی بر میانگین وزنی بیشتر، اهمیت و نقش این معیارها­ را در مقوله ارزیابی پارک­های ملی بیش از بیش روشن­تر می­سازد. همچنین نتایج حاصل از اولویت­بندی معیار­ها بر اساس تکنیک انتروپی­ در این مطالعه از دیدگاه­های مختلف نشان داد که معیارهای عملکردهای زیست محیطی و حمایتی، حفاظت از تنوع زیستی، حفظ، توسعه عملکرد شرایط اجتماعی به ترتیب حائز رتبه­های برتر شدند.

کلیدواژه‌ها

طیف لیکرت؛ تکنیک انتروپی؛ روش دلفی؛ پارک‌های ملی

اصل مقاله

اولویت­بندی معیارها و شاخص­های ارزیابیپارک­های ملی با استفاده از طیف لیکرت و تکنیک انتروپی

ساره حسینی^*[1]،  جعفر اولادی^[2]،  حمید امیرنژاد^[3]

تاریخ دریافت 24/12/ 94   تاریخ پذیرش 25/9/95

چکیده

در این پژوهش به منظور اولویت­بندی معیارها و شاخص­های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی ارزیابی پارک­های ملی از دو دیدگاه علمی (اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها) و ­عملی (متخصصان محیط زیستی در سازمان­ها)، از تکنیک انتروپی و طیف لیکرت با طراحی پرسشنامه دلفی استفاده گردید. تجزیه و تحلیل
یافته­های حاصل از پاسخ­دهندگان به پرسشنامه دلفی بر اساس طیف لیکرت نشان داد که از دیدگاه علمی، شاخص­های ارزش زیباشناختی با­ وزن (62/4)، ارزش تفرج با وزن (5/4) و سطح جنگل­های بکر با وزن (29/4) و از دیدگاه عملی، شاخص­های ارزش زیباشناختی با وزن (38/4) و سطح جنگل­های بکر و ارزش تفرج هر دو با وزن (16/4) به ترتیب به عنوان مهمترین و مؤثرترین شاخص­ها در ارزیابی پارک­های ملی می­باشند. بر اساس تکنیک انتروپی از هر دو دیدگاه علمی و عملی سه شاخص مؤثر برای ارزیابی پارک­های ملی به ترتیب وزن شامل سطح و درصد جنگل­ها و دیگر اراضی چوب­ده از قبیل جنگلکاری­ها، آگروفارستری و کمربندهای سبز به همراه تغییراتشان، وسعت توده­های آمیخته، زون­بندی و تعیین زون ضربه­گیر می­باشد. اولویت­بندی معیار­ها نیز با استفاده طیف لیکرت از دیدگاه­های علمی و عملی نشان داد که معیارهای حفاظت از تنوع زیستی، گستره منابع جنگلی و عملکردهای زیست محیطی و حمایتی با رتبه مبتنی بر میانگین وزنی بیشتر، اهمیت و نقش این معیارها­ را در مقوله ارزیابی پارک­های ملی بیش از بیش روشن­تر می­سازد. همچنین نتایج حاصل از اولویت­بندی معیار­ها بر اساس تکنیک انتروپی­ در این مطالعه از دیدگاه­های مختلف نشان داد که معیارهای عملکردهای زیست محیطی و حمایتی، حفاظت از تنوع زیستی، حفظ، توسعه عملکرد شرایط اجتماعی به ترتیب حائز رتبه­های برتر شدند.

کلمات کلیدی: طیف لیکرت، تکنیک انتروپی، روش دلفی، پارک­های ملی

 

مقدمه

امروزه گسترش بی­رویه جمعیت، زندگی شهرنشینی و توسعه مناطق مسکونی شهری، آلودگی­های زیست محیطی و غیره از جمله مسائلی هستند که مردم و شهروندان را بر آن داشته است که همواره برای تمدد اعصاب، تفریح و تفرج، حتی به عنوان پناهندگان زیست محیطی به عرصه جنگل­ها و پارک­های ملی پناه ببرند. همچنین به منظور استفاده، حفاظت جنگل­ها و جلوگیری از بهره­برداری بی­رویه آنها به عنوان منابع تولید چوب، احداث پارک­های ملی به عنوان تفرجگاه­ها و مناطق حفاظت شده در دهه­های اخیر مورد توجه جدی قرار گرفته است (14). پارک­ ملی، منطقه حفاظت شده­ای است که عمدتا جهت حفظ یکپارچگی یک یا چند اکوسیستم برای نسل­های حاضر و آینده تحت مدیریت قرار می­گیرند و هرگونه
بهره­برداری یا سکونت زیان­آور که موجودیت منطقه را به خطر می­اندازد در آن کنار گذاشته می­شود (11). پارک ملی برای حفظ ذخایر ژنتیکی گونه­های گیاهی و جانوری، مناطق طبیعی برجسته و منظره­های مهم ملی و
بین­المللی و استفاده­های علمی، آموزشی و تفرجگاهی احداث می­شود (9) که معیارها و شاخص­های مختلفی در ارزیابی و طراحی آن نقش دارند (21). روش­های مختلفی جهت شناسایی و ارزیابی معیارها و  شاخص­های پارک­های ملی وجود دارند از جمله روش دلفی که توسط اولاف هلمر برای ارزیابی نظرات ابداع شده و بر پایه پرسش از افراد متخصص در زمینه مورد تحقیق استوار است (9). این روش برای بررسی نگرش­های افراد و گروه­های متخصص با استفاده از پرسشنامه و طیف لیکرت، طی چندین مرحله و ایجاد هماهنگی بین دیدگاه­ها، به
 جمع­آوری ایده­های این افراد می­پردازد (12). این روش برای ایجاد اجماع نظر کارشناسان زمانیکه داده­های علمی قوی و قابل اطمینانی موجود نیست، یک راه حل عالی است (2). این امر به ویژه برای پارک­های ملی ایران که معیارها و شاخص­استانداردی برای ارزیابی آنها وجود ندارد مفید است. در این مطالعه به منظور بررسی درجه اهمیت و اولویت­بندی هر یک از معیارها و شاخص­های ارزیابی پارک­های ملی از تکنیک انتروپی استفاده شد. این تکنیک یک مفهوم عمده در علوم فیزیکی­، علوم اجتماعی و تئوری اطلاعات می­باشد و نشان دهنده میزان عدم اطمینان موجود از محتوای مورد انتظار از یک پیام است (2). از این­رو در بررسی سوابق تحقیق در این زمینه می­توان به اجمال به موارد زیر اشاره نمود:

اصغریان و همکاران­ (2012)، جهت ارزیابی و شناسایی معیارها و شاخص­های مدیریت طبیعت­گردی در پارک­های جنگلی شمال از روش دلفی و مقیاس لیکرت استفاده کردند و در نهایت، 7 زیر معیار زیست محیطی، 11زیر معیار اجتماعی، 6 زیر معیار اقتصادی را جهت طبیعت­گردی در پارک­های جنگلی شمال شناسایی نمودند(1). همچنین کبیری­هندی و همکاران (2013)، کاربرد روش دلفی را در شناسایی­، طبقه­بندی و اولویت­بندی معیارهای گزینش مناطق حفاظت شده مورد بررسی قرار دادند که در نهایت از میان 12 معیار گردآوری شده شش معیار اصلی را به عنوان معیارهای گزینش و مکان­یابی پهنه­های حفاظتی ارائه نمودند که در بین آنها معیارهای سیمای سرزمین با ارزش فرهنگی، دارایی­های فرهنگی ناملموس و حمایت قانونی حائز اهمیت برتر شدند(10). فراشی و شریعتی (2013) نیز در مطالعه خود جهت زون­بندی حفاظتی پارک ملی کلاه قاضی از رویکرد ارزیابی چند معیاره با دو معیار، شش زیر معیار و هشت شاخص استفاده نمودند. نتایج حاصل از اولویت­بندی و وزن­دهی معیارها، زیر معیارها و شاخص­ها در مطالعه آنها نشان داد که معیار زیستگاه، گونه، اقتصادی- اجتماعی و مدیریتی، زیر معیار بکر و دست نخورده بودن زیستگاه و تنوع گونه به ترتیب حائز اولویت بیشتر جهت گزینش زون­های حفاظتی شدند(5). در خارج از کشور نیز مانرو[4] در سال( 2008) جهت بررسی تاثیر تخریب پارک ملی سلاکو هندوراس از سال 1987 تا 2000 از روش دلفی استفاده نمود. نتایج مطالعه نامبرده نشان داد که شاخص­های مربوط به معیار عملکردهای زیست محیطی به طور چشمگیری درمدیریت پارک­های ملی نقش دارند(16). تیمکو[5] (2010) نیز جهت محافظت از منابع بیولوژیکی در پارک­های ملی از روش دلفی جهت اولویت­بندی ­شاخص­ها استفاده کرد. نتایج تحقیق نامبرده نشان داد منابع در خطر با توجه به رتبه بالایی کسب کرده باید تقویت شود. گالناز و همکاران[6] (2012) نیز در مطالعه خود به بررسی معیارها و شاخص­ها جهت مدیریت جنگل­ها در قرقیزستان پرداخته­اند. آنها با استفاده از تجزیه تحلیل چند معیاره مجموعه­ای از معیارها و شاخص­ها توسط متخصصان مختلف را جهت مدیریت جنگل­ها معرفی نمودند. پس از انجام تجزیه و تحلیل معیارها، معیار حفاظت تنوع زیستی و سلامتی، شادابی و تمامیّت جنگل در میان هفت معیار فرآیند خاور نزدیک، ­عنوان مهم­ترین معیارها را به خود اختصاص دادند(6). یوآنگ[7] و همکاران (2013)، در پژوهشی در سه منطقه حفاظت شده در اسکاتلند، نقش مشارکت دست­اندرکاران در حفاظت از تنوع زیستی را مورد بررسی قرار داده­اند. آنها در مطالعه خود شاخص حضور مردم بومی را به عنوان شاخص­ مهمی در حفاظت از تنوع زیستی منطقه بیان نمودند(23). شروز[8] و همکاران (2014)، در پژوهشی کاربرد ارزش­های اجتماعی برای کارکردهای بوم­سازگان را مورد بررسی قرار دادند. مناطق مورد بررسی آنها سه جنگل ملّی در ایالت­های کلرادو و ویامینگ آمریکا و شیوه برداشت داده آنها به روش نظر­سنجی و پرسش­نامه بوده است. آنها نتیجه گرفتند که با جمع

 

 آوری اطلاعات اجتماعی می­توان ارزیابی، برنامه­ریزی و مدیریتی یکپارچه و جامعی برای بوم­سازگان­های طبیعی کرد(19).

با بررسی سوابق پیشین انجام شده در ایران و سایر کشورهای جهان،­ در زمینه­ی انتخاب معیارهای مناسب ارزیابی پارک­های ملی از ابعاد اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی به صورت توأمان از دیدگاه علمی و عملی مطالعه­ای انجام نشده است و از سویی دیگر در جمع­بندی کلی از سوابق تحقیق می­توان بیان کرد که روش تحقیق پیشنهاد شده توسط محققان نام برده، به آسانی در هر جایی قابل تکرار است اما در مطالعه حاضر معیارها و شاخص­های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی برای ارزیابی پارک­های ملی با تکنیک انتروپی و طیف لیکرت شناسایی و اولویت­بندی می­شوند.

مواد و روش­ها

به منظور جمع­آوری اطلاعات در خصوص معیارها و شاخص­های ارزیابی پارک­های ملی در این مطالعه از روش دلفی استفاده گردید،
بدین­ترتیب که در مرحله اول، پرسشنامه دلفی با سوالات باز طراحی و به 24 عضو هیأت علمی دانشگاه­های محیط زیست و منابع طبیعی (دیدگاه علمی) و 24 متخصص محیط زیستی در زمینه پارک­های ملی حداقل با مدرک کارشناسی ارشد و بالاترکه در یکی از سازمان­های محیط زیست و جنگل­ها و مراتع، آبخیزداری کشور مشغول به کار بوده­اند (دیدگاه عملی) ارسال گردید و از آنها خواسته شد تا به معیارها و شاخص­هایی که در فرایند ارزیابی پارک­های ملی نقش دارند اشاره نمایند. در گام بعد، پرسشنامه­ای حاوی سوالات بسته از نظرات اخذ شده از پاسخ­دهندگان در مرحله اول بصورت پنج گزینه­ای، بی­اهمیت، کم اهمیت، با اهمیت، اهمیت زیاد و اهمیت بسیار زیاد (طیف لیکرت) طراحی و مجدداً در اختیار متخصصان قرار گرفت تا درجه اهمیت هر یک از معیارها و شاخص­ها را با توجه به گزینه­های تعیین شده در پرسشنامه (جدول1) بیان نمایند. پس از
جمع­آوری پاسخ­های پرسشنامه­ها، اطلاعات هر یک از معیارها و شاخص­ها به صورت کمی در نرم ­افزار اکسل وارد و بر اساس طیف لیکرت و فرمول ارائه شده در تئوری تکنیک انتروپی، وزن معیارها و شاخص­ها ­محاسبه گردید. در نهایت
اولویت­بندی معیارها و شاخص­ها بر اساس وزن بدست آمده (معیار و شاخص­ با وزن بالا، دارای اهمیت بالا) تعیین شد. در این مقاله جهت تعیین وزن معیارها و شاخص­ها با استفاده از تکنیک انتروپی، ابتدا ماتریس تصمیم­گیری را به ماتریس نرما­ل شده تبدیل نموده و سپس میزان درجه انحراف (dj) و عدم اطمینان (Ej) را برای هر یک از معیارها و شاخص­ها محاسبه و در نهایت وزن هر یک از شاخص­ها (Wj) تعیین گردید.

 در این مطالعه به منظور بررسی پایداری درونی سوال­های پرسشنامه­، از تکنیک سنجش پایایی ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید که با توجه به مقدار ضریب آلفای کرونباخ (97/0=α) پایایی این پرسشنامه مورد تأئید قرارگرفت. در این مطالعه به منظور و تجزیه و تحلیل داده­ها­ نیز از نرم افزار  SPSS16 استفاده گردید.

 

جدول 1- تعیین درجه اهمیت معیارها و زیرمعیارها بر اساس مقیاس لیکرت

1	2	3	4	5
بی­اهمیت	کم اهمیت	با اهمیت	اهمیت زیاد	اهمیت بسیار زیاد

نتایج

 

در این مطالعه در پایان مرحله اول روش دلفی پس از جمع­آوری پاسخ اعضای گروه دلفی و خلاصه کردن، اصلاح و ادغام معیارها و شاخص­ها، مجموعاً 7 معیار و 129 شاخص انتخاب گردید.

نتایج جداول (3،2و4) درجه اهمیت و تأثیرگذاری وزنی هر یک از شاخص­ها و معیارها در ارزیابی پارک­های ملی را بر اساس دو تکنیک انتروپی و طیف لیکرت نشان می­دهد. نتایج حاصل از پرسشنامه­ی مرحله آخر روش دلفی نشان می­دهد که در مجموع 91 شاخص اکولوژی، 18شاخص اقتصادی و20 شاخص اجتماعی به عنوان شاخص­های اثرگذار در ارزیابی پارک ملی از دیدگاه افراد مورد مطالعه هستند.

 

جدول2- درجه اهمیت شاخص­های اکولوژی با تکنیک انتروپی و طیف لیکرت

معیار1: گستره منابع جنگلی	اعضای هیات  علمی				متخصصان
	تکنیک انتروپی		طیف لیکرت		تکنیک انتروپی		طیف لیکرت
	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت
سطح و درصد جنگل­ها و دیگر اراضی چوب­ده از قبیل جنگلکاری­ها، آگروفارستری و کمربندهای سبز به همراه تغییراتشان در بازه زمانی)	0124440/0	1	91/2	9	0117726/0	1	05/3	10
سطح و درصد جنگل­ها و مراتع دارای طرح­های جنگلداری و مرتعداری در مجاورت پارک­های ملی	0069929/0	10	95/2	7	0069947/0	9	13/3	8
سطح جنگل­ها (با تاج پوشش کمتر از 50%)	0069951/0	7	79/2	10	0069864/0	13	94/2	11
سطح جنگل­ها (با تاج پوشش70-50%)	0069929/0	9	45/3	5	0070098/0	3	38/3	6
سطح جنگل­ها (با تاج پوشش بیشتر از 90%)	0069928/0	11	95/3	2	0069990/0	6	94/3	2
سطح بیشه­زارها	0070004/0	5	95/2	8	0069886/0	12	16/3	7
سطح جنگل­های بکر	0069945/0	8	29/4	1	0069960/0	8	16/4	1
سطح جنگل­ها و مراتع ثبت میراث طبیعی	0069902/0	13	95/3	3	0069972/0	7	80/3	3
سطح و درصد مراتع به همراه تغییراتشان در یک بازه زمانی (سال مبنا ١٣٨٩­)	0070407/0	3	62/2	12	0069999/0	5	75/2	12
وسعت اراضی در مراتع	0070294/0	4	54/2	13	0070050/0	4	75/2	13
زون­بندی و تعیین زون ضربه­گیر	0070724/0	2	29/3	6	0070587/0	2	5/3	5
موجودی حجمی خشکه­دارها	0070000/0	6	75/2	11	0069928/0	10	11/3	9
بیوماس، موجودی و حجم سرپا، و ذخایر کربن	0069922/0	12	66/3	4	0069894/0	11	66/3	4
معیار2: حفاظت از تنوع زیستی	تکنیک انتروپی		طیف لیکرت		تکنیک انتروپی		طیف لیکرت
	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت
پراکنش اکوسیستم­های جنگلی و مرتعی (توسط نوع پوشش گیاهی، طبیعی یا دست کاشت)	0069953/0	10	25/3	16	0069810/0	18	52/3	12
تفکیک مکانی و سطوح اکوسیستم­های کمیاب	0069925/0	13	5/3	11	0069933/0	10	72/3	10
همجواری با سایر اکوسیستم­ها	0069890/0	16	5/3	12	0069867/0	13	44/3	13
شاخص یا منحصر به فرد بودن منطقه	0069907/0	14	04/4	2	0069982/0	7	4	4
سطح مناطق چهارگانه جنگلی، مناطق شکار ممنوع و زیست بوم­های حساس (سطح ذخیره­گاه­های جنگلی و  نواحی حفاظت شده)	0069895/0	15	04/4	3	0069831/0	17	05/4	2
تنوع تیپ­های جنگلی	0069928/0	11	58/3	9	0069902/0	12	61/3	11
تنوع اکوسیستم­ها	0070180/0	6	95/3	6	0069801/0	20	05/4	3
پراکنش تیپ­های مختلف گیاهی و جانوری	0069884/0	18	75/3	7	0069864/0	14	80/3	7
وجود زیستگاه­های مختلف برای حیات وحش	0069868/0	19	4	5	0069937/0	9	97/3	5
مهاجرت یا عادات فصلی یا روزانه گونه­های حیات وحش	00706669/0	2	29/3	14	0071755/0	2	22/3	14
خسارت ناشی از چرای دام در تجدید­ حیات	0070378/0	4	30/3	13	0071381/0	3	2/3	15
تنوع گونه­های گیاهی و جانوری جنگلی	00698662/0	12	12/4	8	0069852/0	16	08/4	8
تنوع گونه­های گیاهی و جانوری مرتعی (فون و فلور)	0069926/0	20	66/3	1	0069838/0	15	80/3	1
سطح و تعداد گونه­های در خطر انقراض در نواحی جنگلی و مرتعی	0069961/0	9	54/3	10	0069803/0	19	80/3	9
وسعت­ توده­های آمیخته	00713334/0	1	08/3	17	0072448/0	1	17/3	16
امکان و اطمینان به زادآوری طبیعی	0070331/0	5	26/3	15	0071083/0	4	17/3	17
تنوع ژنتیکی	0069887/0	17	04/4	4	0069926/0	11	91/3	6
وجود تعداد پروونانس­های بذر (منشأ جغرافیایی انتشار بذر)	00699620/0	8	79/2	18	00703764/0	5	91/2	19
تعداد گونه­های همراه در حال کاهش (مثلاً راش و کوله خاس)	0070001/0	7	75/2	19	00699782/0	8	97/2	18
سطوح جوامع گونه­های ویژه و کلیدی نسبت به سطح کل پارک	0070420/0	2	66/2	20	00703151/0	6	77/2	20
معیار3: سلامتی و زنده مانی	تکنیک انتروپی		طیف لیکرت		تکنیک انتروپی		طیف لیکرت
	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت
مساحت و درصدی از جنگل­ها (جنگل­های طبیعی و جنگل­کار­ی­ها) و مراتع که تحت تأثیر عوامل ذیل می­باشند: آتش­سوزی­های طبیعی، طوفان­،...	00699938/0	5	08/3	4	0070056/0	4	22/3	5
سطح جنگل­های طبیعی با زاد­آوری مناسب	00699073/0	11	37/3	1	00700066/0	8	33/3	2
شیوع بیماری برگ­زدایی	00706587/0	2	58/2	9	00712208/0	1	77/2	9
میزان تجاوز در سطح جنگل و مرتع برای کشاورزی­، گسترش شهری و تفرج	00699436/0	9	37/3	2	00700413/0	6	36/3	1
تخریب چراگاه­ها بوسیله حیوانات بومی	00699478/0	8	83/2	7	00700787/0	3	97/2	7
رقابت گونه­های شاخص پارک	00703668/0	3	87/2	6	00709007/0	2	3	6
متوسط سرانه جنگل و مرتع	00699817/0	6	08/3	5	00700481/0	5	25/3	3
متوسط سرانه پارک ملی	00699375/0	10	12/3	3	00699147/0	11	25/3	4
متوسط سرانه مصرف چوب	00699624/0	7	54/2	10	00699406/0	10	63/2	10
متوسط مصرف سالانه چوب سوختی	00701413/0	4	30/2	11	00699409/0	9	57/2	11
روند تولید محصول	00710510/0	1	66/2	8	00700232/0	7	96/2	8

                    جدول­3- درجه اهمیت شاخص­های اکولوژی با تکنیک انتروپی و طیف لیکرت

معیار4: ظرفیت و عملکرد تولید	اعضای هیات  علمی				متخصصان
	تکنیک انتروپی		طیف لیکرت		تکنیک انتروپی		طیف لیکرت
	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت
درصد جنگل­ و دیگر اراضی چوب­ده مدیریت شده بر طبق طرح جنگلداری	00699637/0	14	83/2	9	00699913/0	10	08/3	8
تعادل سالانه­ رویش چوب و برداشت آن	00699882/0	11	79/2	13	00699639/0	11	11/3	7
میزان رویش	00699355/0	16	91/2	7	00699444/0	13	08/3	9
میزان تولید محصولات چوبی	00699729/0	13	66/2	14	00699475/0	12	94/2	12
میزان برداشت محصولات چوبی	00703550/0	2	04/3	5	0071082/0	1	2/3	5
مقدار تولید محصولات غیر چوبی جنگل از قبیل  غذا، مواد خام، گیاهان دارویی و معطره­، منابع تزئینی	00703181/0	3	21/3	4	0070807/0	3	42/3	2
میزان برداشت محصولات غیرچوبی	00700199/0	9	91/2	8	00700978/0	7	08/3	10
مقدار تولید محصولات غیر چوبی مراتع از قبیل  غذا، مواد خام، گیاهان دارویی و معطره­، منابع تزئینی و آرایشی و ...	00703567/0	3	95/2	6	00708443/0	2	16/3	6
کاهش میزان قاچاق چوب	00701610/0	4	25/3	3	00702950/0	5	25/3	4
تولید سالیانه علوفه مراتع	00700162/0	10	83/2	10	00700621/0	8	75/2	14
نسبت حجم برداشت چوب به امکان برداشت پایدار	0070083/0	6	83/2	11	00700413/0	9	3	11
میزان سطح مقطع برابر سینه درختان جنگلی	00700280/0	8	58/2	15	00701052/0	6	75/2	15
میزان خدمات اکوتوریسم (تفرجگاه­ها، پارک­ها و ...)	00699417/0	15	83/3	1	00698649/0	15	86/3	1
ارزش خدمات ثانویه (پرورش ماهی، زنبورداری، تولید قارچ و ..­..)	00699825/0	12	45/3	2	00698929/0	14	41/3	3
میزان تراکم جاده­های جنگلی در هکتار	00700330/0	7	83/2	12	0069836/0	16	88/2	13
تولید انرژی باد	00700953/0	5	21/2	16	00705386/0	4	14/2	16
معیار5: عملکردهای زیست محیطی و حمایتی	تکنیک انتروپی		طیف لیکرت		تکنیک انتروپی		طیف لیکرت
	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت
سطح جنگل­ها و دیگر اراضی چوب­ده مدیریت شده­، برای اهداف حمایتی	0070032/0	11	20/3	10	00701350/0	7	22/3	17
سطح و درصد درخت­زارهایی که عمدتاً برای حمایت حوزه آبخیز مدیریت شده­اند	00701404/0	5	12/3	17	00715908/0	1	11/3	22
نواحی مدیریت شده برای اهداف تفریحی و زیبایی منظر	00699376/0	27	70/3	3	0069886/0	28	77/3	3
نواحی مدیریت شده برای حمایت، حفاظت خاک و افزایش حاصلخیزی خاک	00699405/0	25	75/3	1	00698435/0	31	80/3	2
نقش جنگل­ها و مراتع در کاهش و کنترل فرسایش خاک	00699151/0	29	75/3	2	00699332/0	25	88/3	1
**شناسایی تیپ­های مختلف خاک و اراضی منطقه	0069902/0	31	3	20	00699738/0	24	16/3	19
عدم وجود خاک لخت (بدون پوشش)	00699479/0	24	16/3	14	00699827/0	21	41/3	12
سطح و درصد اراضی جنگلی و مرتعی فرسایش­یافته	0069938/0	26	91/2	22	00699803/0	23	05/3	23
سطح احیایی دامنه­های فرسایش یافته توسط جنگلکاری یا بوته­کاری	0069924/0	28	33/3	8	006999/0	19	5/3	8

 

تشریح طبقات عمده زمین­شناسی	0069981/0	17	29/2	29	00699884/0	20	33/2	29
نقش جنگل­ها و مراتع در کمیت و کیفیت منابع آب­	00699812/0	18	25/3	9	0069911/0	27	55/3	6
موقعیت، ظرفیت و منشاء آب­های زیرزمینی	00700414/0	10	16/3	15	00700135/0	14	16/3	20
تعداد و طول نهرها و آبراهه­ها	00701080/0	6	58/2	24	00701792/0	4	58/2	26
نقش جنگل­ها و مراتع در ارتقاء امنیت زیستی	00699519/0	23	12/3	18	00700725/0	12	33/3	13
تراکم میکرو تراس­ها	00702589/0	3	37/2	28	00704382/0	3	42/2	28
میزان متوسط شیب	00700718/0	8	45/2	26	0070075/0	11	47/2	27
جهت جغرافیایی	00700771/0	7	16/2	31	0070010/0	15	25/2	31
متوسط ارتفاع از سطح دریا	0070343/0	2	25/2	30	00701346/0	8	30/2	30
حضور گیاهان مرغوب (گیاهان چندساله، بخصوص گیاهان خوشخوراک از گراس­ها و فورب­ها)	00699069/0	30	16/3	16	0070156/0	5	28/3	14
بنیه و شادابی گیاهان	00699828/0	16	04/3	19	00698822/0	29	19/3	18
میزان لاشبرگ و فضولات دامی در خاک	00699576/0	21	41/2	27	00700425/0	13	69/2	25
گرده افشانی	00699736/0	20	3	21	00699282/0	26	27/3	15
تنظیم گاز (اکسیژن، دی اکسید کربن و غیره)	00699841/0	15	41/3	7	00698683/0	30	72/3	5
نقش جنگل­ها در کاهش و کنترل تغییرات اقلیمی(تنظیم آب و هوا)	00700009/0	12	58/3	4	00700022/0	18	77/3	4
تنطیم اختلالات جوی (حفاظت طوفان، جلوگیری از سیل و کاهش خشکسالی و ....)	00699740/0	19	45/3	6	0070003/0	17	44/3	9
کاهش آلودگی هوا و ریزگردها	00699535/0	22	58/3	5	00701427/0	6	55/3	7
عملیات دفع مواد زائد (تصفیه پسماندها)	0069993/0	14	58/2	25	00700778/0	10	72/2	24
کنترل بیولوژیکی (کنترل آفات و بیماری­ها، کاهش خسارت محصولات گیاهی و حفظ تنوع بیولوژیکی و ژنتیکی)	00700422/0	9	86/2	23	007000/0	16	14/3	21
میزان زیست جرم و ترسیب کربن در جنگل­های طبیعی و دست کاشت و درختکاری­ها و مراتع	00701908/0	4	17/3	12	00701315/0	9	22/3	16
نقش جنگل­ها و مراتع حاشیه­ای در بهبود فرآیندهای اکولوژیک	00704863/0	1	17/3	13	00708956/0	2	42/3	11
میزان تثبیت سالانه شن­های روان و کویرزایی توسط کاشت درختان و درختچه­ها	00700002/0	13	20/3	11	00699827/0	22	44/3	10

 

جدول­4- درجه اهمیت شاخص­های اقتصادی، اجتماعی بر اساس تکنیک انتروپی و طیف لیکرت

معیار6: حفظ و توسعه عملکرد شرایط اقتصادی	اعضای هیات  علمی				متخصصان
	تکنیک انتروپی		طیف لیکرت		تکنیک انتروپی		طیف لیکرت
	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت
ارزش تولید، مصرف، واردات و صادرات تولیدات غیرچوبی (فرعی) و چوبی	0070058/0	8	54/2	11	00699406/0	14	63/2	13
ارزش و میزان سرمایه­گذاری در بخش جنگل، مرتع و صنایع ثانویه بر اساس تولیدات جنگلی  و مرتعی	0070000/0	9	45/2	15	00699536/0	11	72/2	11
ارزش حاصله از انرژی بیوماس	00699514/0	12	87/2	8	00700410/0	4	97/2	8
ارزش تفرج	0069845/0	17	5/4	2	00699391/0	15	16/4	2
ارزش مواد معدنی موجود در منطقه	00700367/0	5	62/2	9	00699478/0	12	80/2	10
ارزش­های ملی و جهانی(مثل جذب دی­اکسید کربن، ترسیب کربن و ....)	00698845/0	16	04/4	3	00699639/0	10	94/3	3
ارزش­ زیباشناختی(لذت بردن و بهره­مندی از چشم­اندازها)	00698396/0	18	62/4	1	00699827/0	8	38/4	1
ارزش حیات وحش منطقه	00700570/0	4	04/3	6	00700410/0	5	08/3	7
توازن تجارت جنگل و  سهم بخش جنگل درGNP / GDP	00699624/0	10	54/2	12	00698763/0	18	72/2	12
توازن تجارت مرتع و  سهم بخش مرتع درGNP / GDP	00699603/0	11	62/2	10	00699164/0	16	83/2	9
متوسط نیاز و مصرف سالانه سرانه چوب سوخت	00700176/0	7	16/2	16	00699779/0	9	33/2	16
ظرفیت بهره وری توریستی از منطقه	00698879/0	15	04/4	4	00699119/0	17	69/3	4
سهم بهره­برداران از مرتع	0070297/0	2	54/2	13	00700714/0	3	55/2	15
تعداد دام	00700841/0	3	54/2	14	00701226/0	1	58/2	14
سابقه بهره برداران	00700347/0	6	08/2	17	00700286/0	6	22/2	18
جوامع انسانی مجاور پارک (روستاها)	00699251/0	14	16/3	5	0069942/0	13	13/3	5
هزینه­ برای فعالیت­های احیایی	00699436/0	13	3	7	0070006/0	7	11/3	6
نرخ بازگشت سرمایه برای بکارگیری دام­های مراتع	0070478/0	1	2	18	0070075/0	2	27/2	17
معیار7: حفظ،توسعه عملکرد شرایط اجتماعی	تکنیک انتروپی		طیف لیکرت		تکنیک انتروپی		طیف لیکرت
	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت
سهم و نقش بخش جنگل در ایجاد اشتغال	00699416/0	11	3	13	00698182/0	18	22/3	11
سهم و نقش بخش مرتع در ایجاد اشتغال	00698931/0	17	91/2	14	00698643/0	15	02/3	14
سهم فوائد حاصله از سطوح جنگلی و مرتعی در درآمد خانوادگی جوامع منطقه	00699490/0	10	25/3	11	00698126/0	20	19/3	12
بهبود در معیشت جوامع وابسته	00699124/0	16	58/3	5	00698182/0	19	61/3	2
کمک به توسعه کشاورزی	0070031/0	4	41/2	18	00700083/0	4	63/2	17
کمک به امنیت غذایی	00699354/0	13	79/2	15	00699513/0	7	3	15
نقش پارک در ارتقاء ساختارهای اجتماعی جوامع محلی و نظام­های عرفی	00699787/0	5	29/3	10	0069836/0	17	19/3	13
علایق و کمک­های جوامع روستایی، رسانه­ها­ی گروهی، مردم،  NGOها، سیاستمداران و عموم مردم برای حفاظت و توسعه پارک	00698791/0	19	95/3	1	00698779/0	12	83/3	1
جمعیت جوامع محلی وابسته به جنگل و مرتع  (حضور مردم بومی) (نرخ رشد، نرخ مهاجرت، تراکم جمعیت)	00698842/0	18	75/3	2	00698643/0	16	58/3	4
سهم پارک در فرهنگ عامه (دانش بومی، باورهای محلی) و آموزش عمومی با تأکید بر ارزش­های اسلامی	00698772/0	20	41/3	10	00698718/0	13	5/3	6
مالکیت اراضی	00700768/0	1	75/2	16	00700894/0	3	72/2	16
افزایش بهره­وری نظام­های بهره­برداری از جنگل	00699601/0	9	41/2	19	00699184/0	9	58/2	19
وجود ساختمان­های سنتی و دارای ارزش تاریخی	00699244/0	14	62/3	4	00699444/0	8	55/3	5
مناطق ژئوتوریستی و باستانی	00699197/0	15	70/3	3	0069892/0	11	61/3	3
آرامگاه­های تاریخی	00699645/0	8	41/3	7	0069913/0	10	30/3	9
راه­ها یا پل­های تاریخی	00699656/0	7	37/3	9	00700083/0	5	27/3	10
کان­کنی (غارها)	0069969/0	5	16/3	12	00698718/0	14	33/3	8
وضعیت چرا	00700477/0	2	29/2	20	00701130/0	2	55/2	20
طول مدت سکونت جوامع (بومی، مهاجر بیشتر و کمتر از 5 سال)	00700239/0	3	54/2	19	00701174/0	1	63/2	18
نرخ فقر جوامع اطراف	00699664/0	12	41/3	8	00699984/0	6	44/3	7

 

 

نتایج اولویت­بندی معیارها بر اساس طیف لیکرت و تکنیک انتروپی

 

نتایج حاصل از اولویت­بندی معیارها بر اساس طیف لیکرت و تکنیک انتروپی در جدول ­5 نشان داده شده است.

 

جدول­5- محاسبه وزن معیارها بر اساس طیف لیکرت و تکنیک انتروپی

معیارها	اعضای هیات  علمی				متخصصان
	تکنیک انتروپی		طیف لیکرت		تکنیک انتروپی		طیف لیکرت
	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت	وزن نهایی	اولویت
گستره منابع جنگلی	0096537/0	6	24/3	2	09579069/0	6	52/3	2
حفاظت از تنوع زیستی	1402171/0	2	50/3	1	14056923/0	2	67/3	1
سلامتی و زند­ه­مانی	0771892/0	7	9/2	7	07721728/0	7	29/3	5
ظرفیت و عملکرد تولید	1121251/0	5	95/2	6	112331595/0	5	32/3	4
عملکردهای زیست محیطی و حمایتی	21709085/0	1	04/3	4	21732681/0	1	43/3	3
عملکردهای اقتصادی	12602137/0	4	96/2	5	12597403/0	4	09/3	7
عملکردهای اجتماعی	13990528/0	3	15/3	3	13985914/0	3	26/3	6

بحث و نتیجه­گیری

جهت ارزیابی پارک­های ملی، قبل از هر امری باید معیارها و شاخص­های موثر در ارزیابی پارک­های ملی را از نقطه نظر اکولوژی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شناسایی و گردآوری نمود. از این­رو در این مطالعه با استفاده از روش دلفی معیارها و شاخص­های جهانی که در ارزیابی پارک­های ملی نقش دارند گردآوری، تعیین شدند. زیرا این روش­ یکی از روش­های مؤثر برای انتخاب معیارها و
شاخص­های ارزیابی اکوسیستم­های طبیعی، مناطق حفاظت شده و پارک­های ملی است (7). از سوی دیگر برای پی بردن به عمق نظرات افراد تحت مطالعه وقتی که جمع کردن افراد و بحث کردن در مورد مساله­ای مشکل است این روش کارایی بیشتری نسبت به روش­های کمی دارد (13 و 4). در این روش کیفی بر خلاف روش­های کمی، انتخاب متخصصین در زمینه مورد تحقیق غیر تصادفی بوده و از افراد مطلع استفاده می­شود (22). در این مطالعه در پایان مرحله اول پس از جمع­آوری پاسخ اعضای گروه دلفی و خلاصه کردن، اصلاح و ادغام معیارها و شاخص­ها، مجموعاً 7 معیار و 129 شاخص انتخاب شد و در مرحله دوم درجه اهمیت معیارها و شاخص­ها طبق نظر پاسخ­دهندگان با استفاده از طیف لیکرت (جدول1) مشخص­ گردید. نتایج حاصل از پرسشنامه­ی مرحله آخر روش دلفی بعد از اصلاح و ادغام معیارها و شاخص­های مشابه نشان داد که در مجموع 7 معیار و 91 شاخص اکولوژی، 18شاخص اقتصادی و 20 شاخص اجتماعی به عنوان شاخص­های اثرگذار در ارزیابی پارک­های ملی از دیدگاه افراد مورد مطالعه هستند (جدول 2، 3 و 4). کبیری­هندی و همکاران نیز (2013) روش دلفی را برای تعیین و طبقه­بندی معیارهای گزینش مناطق حفاظت شده مورد استفاده قرار دادند. در نهایت از میان 12 معیار گردآوری شده شش معیار اصلی را به عنوان معیارهای گزینش و مکان­یابی پهنه­های حفاظتی ارائه نمودند(13). نتایج تحقیق آنها با نتایج تحقیق اخیر در ارائه تعداد معیار همخوانی دارد. البته برزه­کار (2011) معیارها و شاخص­های اکوتوریسم پایدار را در منطقه 2000 و 3000 شمال ایران شناسایی نمودند و در پایان مراحل دلفی، پنج معیار و 61 شاخص را معرفی نمودند(3). همچنین موشِرا و کروز[9] (2015)، معیارها و شاخص­های ارزیابی اکوسیستم­های طبیعی لهستان را توسط 37 متخصص تعیین نمودند و در نهایت نه معیار در زمینه ارزیابی اکوسیستم­های طبیعی ارائه دادند. نتایج تحقیقات اخیر تا حدودی با نتایج این تحقیق همخوانی دارد(15). طبق نتایج جداول (3و2) درجه اهمیت و تأثیرگذاری وزنی هر یک از شاخص­ها و معیارها­ی اکولوژی بر روی پارک ملی بر اساس طیف لیکرت از دو دیدگاه علمی و عملی از جنبه معیار گستره منابع جنگلی، شاخص­های­سطح جنگل­های بکر، سطح جنگل­ها با تاج پوشش بیشتر از 90%، سطح جنگل­ها و مراتع ثبت میراث طبیعی و طبق معیار حفاظت از تنوع زیستی، شاخص­های تنوع گونه­های گیاهی و جانوری مرتعی، شاخص یا منحصر به فرد بودن منطقه، سطح مناطق چهارگانه جنگلی، مناطق شکار ممنوع و زیست بوم­های حساس و طبق معیار سلامتی و زنده­مانی، شاخص­های مساحت و درصدی از جنگل­ها (جنگل­های طبیعی و جنگلکار­ی­ها) و مراتع که تحت تأثیر آتش­سوزی­های طبیعی، طوفان­، آفات و امراض، خشکسالی، حیوانات وحشی، سطح جنگل­های طبیعی با زاد­آوری مناسب، شیوع بیماری برگ­زدایی و طبق معیار ظرفیت و عملکرد تولید­، شاخص­های میزان خدمات اکوتوریسم، ارزش خدمات ثانویه (پرورش ماهی، زنبورداری، تولید قارچ و ..­..)، کاهش میزان قاچاق چوب و طبق معیار عملکردهای زیست محیطی و حمایتی شاخص­های نواحی مدیریت شده برای حمایت، حفاظت خاک و افزایش حاصلخیزی خاک، نقش جنگل­ها و مراتع در کاهش و کنترل فرسایش خاک، نواحی مدیریت شده برای اهداف تفریحی و زیبایی منظر به ترتیب اولویت­های اول تا سوم را کسب نمودند. سپاسی (2009) و تیمکو (2010) نیز در مطالعات خود شاخص­های سطح مناطق چهارگانه جنگلی، حساسیت گونه­های حیات وحش، محافظت از تنوع زیستی و منابع بیولوژیکی،­ نقش اکوسیستم طبیعی در جلوگیری از مخاطرات زیست محیطی، کیفیت خاک، آب، زیستگاه و جاذبه­های زیباشناسی را جزو شاخص­های برتر در ارزیابی زیست محیطی مناطق حفاظت شده ارائه نمودند که هم راستا با نتایج این تحقیق می­باشد(18و20).

نتایج جدول ­(4) نشان می­دهد از جنبه اقتصادی و اجتماعی بر اساس طیف لیکرت در هر دو دیدگاه، شاخص­های ارزش زیباشناختی، ارزش تفرج، ارزش­های ملی و جهانی و از جنبه اجتماعی، شاخص­های علایق و کمک­های جوامع روستایی، رسانه­ها­ی گروهی، مردم،NGO ها، سیاستمداران و عموم مردم برای حفاظت و توسعه پارک، جمعیت جوامع محلی وابسته به جنگل و مرتع، مناطق ژئوتوریستی و باستانی به ترتیب اولویت­های اول تا سوم را کسب نمودند. نتایج فوق الذکر نشان می­دهد جوامع امروزی از دیدگاه اقتصادی، دیگر به جنگل و اکوسیستم­های طبیعی موجود در پارک­های ملی به دیده برداشت چوب و سایر محصولات نگاه نمی­کنند و به این باور رسیده­اند پارک ملی مناطق حفاظت شده­­ای هستند که هر گونه دخل و تصرف در آن ممنوع است. در تحقیقات صحرایی و همکاران (2009) و کبیری هندی و همکاران (2013) نیز، شاخص­های فوق الذکر به عنوان شاخص­های مؤثر در ارزیابی اقتصادی مناطق تحت حفاظت در نظر گرفته شده است(17و10).

از آنجا که بهترین راه برای حفاظت و توسعه پارک­های ملی، مناطق حفاظت شده و منابع طبیعی علایق و کمک­های جوامع روستایی، رسانه­ها­ی گروهی، سیاستمداران و عموم مردم برای حفاظت و توسعه پارک­های ملی، بهبود در معیشت جوامع وابسته به پارک می­باشد از این­رو این شاخص­ها به عنوان شاخص­های بسیار با اهمیت در ارزیابی پارک­های ملی از دیدگاه اجتماعی شناخته شدند. یوآنگ و همکاران (2013) نیز در مطالعه خود شاخص حضور مردم بومی را به عنوان شاخص­ مهمی در حفاظت از تنوع زیستی مناطق حفاظت شده اسکاتلند بیان نمودند.

طبق نتایج جداول­ (3،2و 4) درجه اهمیت و تأثیرگذاری وزنی هر یک از شاخص­ها و معیارهای اکولوژی بر روی پارک ملی از هر دو دیدگاه علمی و عملی بر اساس تکنیک انتروپی­، از جنبه اکولوژی طبق معیار گستره منابع جنگلی، شاخص­های سطح و درصد جنگل­ها و دیگر اراضی چوب­ده از قبیل جنگلکاری­ها، آگروفارستری و کمربندهای سبز به همراه تغییراتشان (­جنگل­زدایی­، واکاری و تبدیل­) در یک بازه زمانی، زون­بندی و تعیین زون
ضربه­گیر، سطح و درصد مراتع به همراه تغییراتشان در یک بازه زمانی و طبق معیار حفاظت از تنوع زیستی، شاخص­های وسعت­ توده­های آمیخته، مهاجرت یا عادات فصلی یا روزانه گونه­های حیات­وحش، سطوح جوامع گونه­های ویژه و کلیدی نسبت به سطح کل پارک و طبق معیار سلامتی و زنده­مانی، شاخص­های روند تولید محصول، شیوع بیماری برگ­زدایی، رقابت گونه­های شاخص پارک و طبق معیار ظرفیت و عملکرد تولید­، شاخص­های مقدار تولید محصولات غیر چوبی مراتع از قبیل  غذا، مواد خام، گیاهان دارویی و معطره­، منابع تزئینی و آرایشی و ...، میزان برداشت محصولات چوبی، مقدار تولید محصولات غیرچوبی جنگل از قبیل

 

غذا، مواد خام، گیاهان دارویی و معطره­، منابع تزئینی و طبق معیار عملکردهای زیست محیطی و حمایتی شاخص­های نقش جنگل­ها و مراتع حاشیه­ای در بهبود فرآیندهای اکولوژیک، متوسط ارتفاع از سطح دریا، تراکم
میکرو تراس­ها به ترتیب به عنوان اولویت­های اول تا سوم را کسب نمودند. نتایج جدول (4) نشان می­دهد از جنبه اقتصادی و اجتماعی بر اساس تکنیک انتروپی­ از دیدگاه علمی و عملی، شاخص­های نرخ بازگشت سرمایه برای بکارگیری دام­های مراتع، سهم بهره­برداران از مرتع، تعداد دام و از جنبه اجتماعی، شاخص­های مالکیت اراضی، وضعیت چرا، طول مدت سکونت جوامع (بومی، مهاجر بیشتر و کمتر از 5 سال) به ترتیب اولویت­های بالاتر را کسب نمودند.

جمع­بندی­ نتایج جدول3،2و4 نشان می­دهد که ترتیب اولویت­بندی شاخص­های مطرح شده بر اساس تکنیک انتروپی و لیکرت کاملاً با هم متفاوت می­باشند، به طوری که بر اساس تکنیک انتروپی از دیدگاه علمی، شاخص سطح جنگل بکر با وزن (006994/0) و از دیدگاه عملی با وزن (006996/0) در اولویت هشتم قرار دارد در صورتی که این شاخص بر اساس اولویت­بندی حاصل از طیف لیکرت با وزن (29/4) در اولویت اول می­باشد. شاخص وسعت توده­های آمیخته بر اساس تکنیک انتروپی، با وزن (007133/0) در اولویت اول قرار دارد، در صورتی که بر اساس اولویت­بندی حاصل از طیف لیکرت با وزن (08/3) در اولویت هفدهم می­باشد. در سایر شاخص­ها نیز اولویت­بندی بر اساس تکنیک انتروپی و طیف لیکرت متفاوت می­باشد.

تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از اولویت­بندی معیارها­ی اکولوژی، اقتصادی و اجتماعی ارزیابی
پارک­های ملی در جدول 5 بر اساس تکنیک انتروپی نشان می­دهد که از هر دو دیدگاه علمی و عملی، معیارهای عملکردهای زیست محیطی، حمایتی و حفاظت از تنوع زیستی و گستره منابع جنگلی از جنبه اکولوژی به عنوان مهمترین معیارهای موثر در پارک ملی تعیین شده است، اما معیار حفاظت از تنوع زیستی با رتبه مبتنی بر میانگبن وزنی بیشتر بر اساس شاخص حاصل از طیف لیکرت دارای اولویت اول، گویای این مطلب است و اهمیت و نقش این معیار را در مقوله ارزیابی پارک ملی بیش از بیش روشن­تر می­سازد.

به عبارت دیگر این نتیجه بیانگر این موضوع است که یکی از راه­ها برای حفظ تنوع زیستی اختصاص اکوسیستم­ها و منابع طبیعی به مناطق حفاظت شده و پارک­های ملی می­باشد تا میزان تنوع­ زیستی در سطح و میزان بالاتری حفظ شود و بتوان در شرایط فعلی یا آینده از
 ارزش­های تنوع زیستی موجود استفاده به­ عمل آید. مجنونیان (2000) نیز در تحقیقات خود بیان نمود ایجاد مناطق حفاظت شده از جمله
پارک­های ملی تلاش آگاهانه­ای برای حمایت از آخرین بازمانده تنوع زیستی است که کم و بیش در روند توسعه ناپایدار کنونی ویژگی­های طبیعی خود را حفظ کرده­اند(14).  

جمع­بندی­ نتایج اولویت­بندی معیارها­ی اکولوژی، اقتصادی و اجتماعی بر اساس تکنیک انتروپی و طیف لیکرت از هر دو دیدگاه علمی (اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها) و عملی (متخصصان محیط زیستی در سازمان­ها)، نشان می­دهد که تفاوتی بسیار جزئی در اولویت­بندی معیارها از دو دیدگاه علمی و عملی وجود دارد اما در خصوص اولویت­بندی شاخص­ها می­توان اینطور برداشت نمود که با توجه به نتایج و نیز چارچوب تئوریکی تکنیک انتروپی، نتایج مربوط به روش انتروپی قابلیت اتکا بیشتری در محاسبه اوزان شاخص­ها دارد. اما در اولویت­بندی شاخص­ها کمتر کاربرد دارد و  بهتر است در وزن­دهی­ها مورد توجه قرار گیرد (هر چند که لازم است اشاره شود که بسته به ماهیت موضوع مورد بررسی، هر یک از دو روش مذکور در جایگاه خود از اهمیت و مزیت ویژه­ای برخوردار خواهند بود).

 

References

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] دانشجوی دکتری جنگلداری دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.               

   ^*نویسنده مسئول: ([e-mail])

[2] دانشیار گروه جنگلداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.                  

[3] دانشیار گروه اقتصاد کشاورزی­، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری، دانشکده منابع طبیعی ساری، ایران.                  

[4] . Munroe

[5] . Timko

[6] . Gulnaz

[7] . Young

[8] . Sherrouse

[9] . Mociora, Kruse

مراجع

 

1. Asgharian, M., Shahraji, D., Nasir Ahmadi, T and Oladi, J., 2012. The identification of criteria and indicators for ecotourism management in the forest park north of Iran using the Delphi method. Journal of Iranian Natural Ecosystems. 2 (4). 93-103.(In Persian)
2. Asgharpour, M., 1998. Multiple criteria decision making. Tehran university press, 398 pp. .(In Persian)
3. Barzekar, GH., 2011. Parks and forest recreational (site selection and planning), Agricultural and natural resources engineering organization of Iran press, 231 pp. .(In Persian)
4. Fink, A., Kosecoff, J., Chassin, M and Brook, R.H., 1984. Consensus methods: characteristics and guidelines for use. American journal of public health; 74, 979-83.
5. Frashi, A., Shariati, M., 2013. Protective zoning KoLlah Ghazi national park with multi-criteria assessment approach. Journal of Ecology, 57: 75-84.
6. Gulnaz, J., Chiranjeewee, K and Harald, V., 2012. Developing criteria and indicators for evaluating sustainable forest management: A case study in Kyrgyzstan. Forest Policy and Economics, (12): 32–43.
7. Hai, L.T., Hai, P.H., Khoa, N.T and Hens, L., 2009. Indicators for sustainable developmentin the Quang Tri Province, Vietnam, 121 p.
8. Holden, A., 2000. Environmental and tourism, New York, Routledge, 225 pp.
9. Jaleb Amelie, m., Abedi, M and Ghavamifar, k., 2004. The value engineering of Mkanidor project managemen, Tehran: Management and Planning Organization Press. 324 pp.
10. Kabiri Hindi M., Danekar, A., Alizadeh, A and Khorasani, N., 2013. The application of TOPSIS in identifying protected natural areas with spiritual values in the city of Neyshabur. Journal of the Natural Environment, Natural Resources Iranian Journal, 1 (66): 61-76. .(In Persian)
11. Keam, S., McCormick, N,. 2008. Implementing sustainable bio energy production; a compilation of tools and approaches, Gland, Switzerland, IUCN, 32p.
12. Keeney, S., Hasson, F and McKenna, H. P., 2001. A critical review of the Delphi technique as a research methodology for nursing. International Journal of Nursing Studies, 38(2), 195-200.
13. Ludwig L and Starr S., 2005. Library as place: results of a Delphi study. Journal of the medical library association; 93(3), 315-327.
14. Majnonian, H., 2000. Protected areas of Iran. The publication of the environmental protection agency. .(In Persian)
15. Mociora, E and Kruse M., 2015. Educational values and services of ecosystems and landscapes – An overview. Ecological indicators, No: 60, 137–151.

16.Munroe, K., 2008. Monitoring landscape fragmentation in an inaccessible mountain area: Celaque national park, western Honduras, Journal of environmental management, 12 pp.

1. Sahrai, S., Hemat yar, A and Abdolazadeh, Gh., 2009. Analyze and develop economic and social indicators of sustainable forest management. The third national conference on forestry, 1-9. .(In Persian)
2. Sepasi, Y., 2009. Environmental planning for conservation and tourism island with spatial multi-criteria assessment, natural resources, environmental engineering master's thesis, Department of Natural Resources, Tehran University. 148 pp. .(In Persian)

19.Sherrouse, B.C. Semmens, D.J and Clement, J.M., 2014. An application of social values for ecosystem services (SOlVES) to three national forests in Colorado and Wyoming. Ecological Indicators 36: 68–79.

20.Timko, A., 2010. Evaluating ecological integrity in national parks; case studies from Canada. Journal of Environmental Management, 16p.

21.Weaver, D., Oppermann, M., 2000. Tourism management, Australia, Wiley, 468pp.

1. Yonesian, M., Shariatti, M and Zamani, Gh., 2009. Looks and challenges shaping the health challenges and guilt in Tehran University of Medical Sciences using the Delphi method. Journal of Medical Research, 3 (1): 9-20. .(In Persian)

23.Young J.C., Jordan, A., Searle, K.R., Butler, A., Chapman, D.S., Simmons, P and Watt, A.D., 2013. Does stakeholder involvement really benefit biodiversity conservation? Biological conservation 158: 359–370.