طرح ساماندهی مناطق فرسوده محدوده ویجویه تبریز

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 8، دوره 9، شماره 33، بهمن 1395

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مهسا فریدی ثانی¹؛ میرسعید موسوی²

¹دانش‌آموخته ‌کارشناسی‌ارشد طراحی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب – ایران

²استاد‌یار گروه معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز – ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

در حال حاضر بسیاری از شهرهای کشور با مساله­ای به نام بافت­های فرسوده مواجه هستند. این بافت­ها یا هسته­های قدیمی شهرها بوده و به مرور زمان دچار فرسودگی و عدم­کارآیی شده­اند و یا در دوران معاصر بدون رعایت ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی شکل گرفته و از این رو اکنون با مسائل و مشکلات بسیاری رو به رو بوده و این مشکلات را به کل شهر نیز تسری می­دهند. به نظر می­رسد در بافت­های فرسوده با توجه به وسعت دامنه و شدت مسائل گریبانگیر این بافت­ها کارآمدترین رویکرد که بتوان برای مواجهه با کاستی­ها و نارسائی­ها اتخاذ نمود، نیل به اهداف توسعه پایدار در عرصه بهسازی این بافت­ها می­باشد. در این تحقیق از روش کتابخانه­ای و میدانی استفاده شده است. اطلاعات لازم برای اجرای ساماندهی محلات از وزارت راه و شهرسازی، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و شهرداری منطقه 8 شهر تبریز اخذ شده ­است. روش ­پژوهش­ روش کتابخانه­ای و برای جمع­آوری داد­ه­های مورد نیاز از مشاهدات عینی استفاده شده است­. در مرحله تجزیه و تحلیل­، ماتریس تحلیلی مشتمل برفهرستی ازنقاط قوت، ضعف، فرصت­ها و تهدیدها مورد شناسایی و تحلیل قرار گرفت­. برای ترسیم نقشه­های شهرسازی از نرم­افزار2 D autocad   استفاده شد.

کلیدواژه‌ها

توسعه پایدار؛ نوسازی و بهسازی؛ بافت فرسوده و طراحی شهری

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال نهم، شماره سی و سوم، زمستان 1395

ص ص 141-123

 

 

 

 

 

طرح ساماندهی مناطق فرسوده محدوده ویجویه تبریز

مهسا فریدی ثانی[1]

دکتر میرسعید موسوی[2]

تاریخ دریافت مقاله:17/8/1395

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:29/10/1395

چکیده

در حال حاضر بسیاری از شهرهای کشور با مساله­ای به نام بافت­های فرسوده مواجه هستند. این بافت­ها یا هسته­های قدیمی شهرها بوده و به مرور زمان دچار فرسودگی و عدم­کارآیی شده­اند و یا در دوران معاصر بدون رعایت ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی شکل گرفته و از این رو اکنون با مسائل و مشکلات بسیاری رو به رو بوده و این مشکلات را به کل شهر نیز تسری می­دهند. به نظر می­رسد در بافت­های فرسوده با توجه به وسعت دامنه و شدت مسائل گریبانگیر این بافت­ها کارآمدترین رویکرد که بتوان برای مواجهه با کاستی­ها و نارسائی­ها اتخاذ نمود، نیل به اهداف توسعه پایدار در عرصه بهسازی این بافت­ها می­باشد. در این تحقیق از روش کتابخانه­ای و میدانی استفاده شده است. اطلاعات لازم برای اجرای ساماندهی محلات از وزارت راه و شهرسازی، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و شهرداری منطقه 8 شهر تبریز اخذ شده ­است. روش ­پژوهش­ روش کتابخانه­ای و برای جمع­آوری داد­ه­های مورد نیاز از مشاهدات عینی استفاده شده است­. در مرحله تجزیه و تحلیل­، ماتریس تحلیلی مشتمل برفهرستی ازنقاط قوت، ضعف، فرصت­ها و تهدیدها مورد شناسایی و تحلیل قرار گرفت­. برای ترسیم نقشه­های شهرسازی از نرم­افزار2 D autocad   استفاده شد.

واژگان کلیدی: توسعه پایدار، نوسازی و بهسازی، بافت فرسوده و طراحی شهری.

 

مقدمه

امروزه با رشد روزافزون شهرنشینی، مشکلات شهری بیش از هر زمان دیگری دامنگیر شهرهای کشور گردیده است، این مشکلات با تاثیر­گذاری بر تمامی جنبه­های شهرنشینی، روابط منطقی زندگی شهرنشینی را نابسامان نموده است و کیفیت کلی و قابلیت زندگی در آن­ها را به شدت کاهش داده و زمینه ناپایداری در آن­ها را فراهم­کرده است(عربشاهی، 1382: 28). بافت فرسوده شهری یکی از موارد مطرح درکلیه شهرهای کشور است که هر­کدام متناسب با شرایط انسانی و طبیعی خود نیازمند مداخله و اصلاح است، از آن جایی­که بافت فرسوده در اکثر شهرها هسته اولیه شکل­گیری شهر را شامل می­شود، این امرموجب اختلال در شکل­گیری ارتباط و وحدت فضایی بین بخش مرکزی، بخش میانی و بخش پیرامونی می­گردد. بافت فرسوده به دلایلی هم­چون مرکزیت همیشگی برای وحدت بخشی به پیکره شهر، دارای اهمیت خاصی است که این امر زندگی سالم و روان را دریک شهر تضمین می­کند، یکی از موضوعات قابل مطالعه درجهت شناخت شهر و نحوه شکل­گیری آن، مطالعه بافت قدیم­ شهر است، لذا برای هر­گونه حرکت عمرانی، نخستین­گام شناخت بافت قدیم شهر می­باشد(شفقی­، 1376: 1). در دهه­های اخیر رشد بی­رویه و شتابان شهرها در ایران، مشکلات شهری زیادی را دامن زده است؛ به گونه­ای که این مشکلات و نارسایی­ها، تمامی جنبه­های شهرنشینی را تحت­تاثیر خود قرار داده و گاهی زندگی شهری را مختل­کرده است. یکی از این مشکلات عمده­ی شهرهای قدیمی­تر، وجود بافت­های فرسوده در آن­ها است که خود سرآغاز بسیاری از مشکلات شهری شده و مسائل اقتصادی، اجتماعی، کالبدی فیزیکی، زیست محیطی و امنیتی را در پیداش زمینه ناپایداری را در بسیاری از شهرها فراهم کرده است. در اصل ساختار کالبدی شهرها متاثّر از جریان­های طبیعی، اجتماعی و اقتصادی، کم کم دچار تغییر و فرسودگی شده و ضرورت بازسازی و نوسازی آن­ها به مرور اندک اندک احساس می­شود. به طور معمول در مناطق مرکزی شهرهای بزرگ بافت­هایی شکل گرفته­اند که بیشتر به دلیل نوع مصالح و نازل بودن کیفیت ساخت آن­ها­، شرایط لازم را برای ایجاد یک زندگی امن، آسوده و مرفّه نداشته و همین موضوع سبب شده تا بسیاری از ساکنان اصیل و بومی با وجود وابستگی­های زیاد و تنها به دلیل ضعف­های ساختاری و کارکردی این محلّه­ها و عدم امکان تامین نیازهای حداقلی خود در این محلّه­ها با مهاجرت از این بافت­ها زمینه­ی استقرار ساکنان غیر بومی و مهاجران روستایی را فراهم ساخته و به دلیل ایجاد مسائل خاص اجتماعی و فرهنگی، زمینه­ تشدید تخریب و فرسودگی این بافت­ها را نیز سبب شده است.

یکی از شهرهای ایران که از مشکلات ناشی از بافت­های فرسوده رنج می­برد شهر تبریز است­ که درگذر زمان محلّه­های فرسوده را در بطن خود پذیرا شده است. امروزه این شهر حدود 28 محلّه­ فرسوده دارد. در این پژوهش تلاش شده نقاط قوت، ضعف، فرصت­ها و تهدیدها در بافت فرسوده­ شهر تبریز مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و سپس راه­حل­های بهینه در زمینه­ بهبود وضعیت آن ارائه شود. ویجویه یکی از محله‌های شمال غربی شهر تبریز است. این محله از سمت شمال به محله چوست‌دوزان، از سمت جنوب به محله قره‌آغاج، از سمت شرق به محله‌های انگج، دیک‌باشی و راسته‌کوچه و از سمت غرب به محله حکم‌آباد محدود شده‌ است.

از کوی‌های مهم ویجویه می‌توان به آق‌مسجد، قره‌چی‌لر و علی سیاه‌پوش اشاره کرد. میدان ویجویه مرکز این محله محسوب می‌شود و بازارچه دروازه ویجویه، خانه حاج محمد­حسن و کاروان­سرای حاج محمد­حسین اصفهانی از آثار تاریخی آن به ‌شمار می‌روند.

 

اهداف تحقیق

هدف کلی

- طراحی ساماندهی مناطق فرسوده محدوده ویجویه تبریز

 

اهداف اختصاصی

- شناخت عوامل مرتبط با ایجاد بافت فرسوده در شهر تبریز

-  شناسایی ساختار فضایی - کالبدی، مسائل و مشکلات موجود بافت فرسوده محدوده ویجویه

- ارائه راهکارهای عملی برای ساماندهی (بهسازی یا نوسازی) بافت فرسوده محدوده ویجویه.

 

سوال اصلی تحقیق

- چه راهکارهای عملی برای ساماندهی (بهسازی یا نوسازی) بافت فرسوده محدوده ویجویه می­توان ارائه داد؟

 

مبانی نظری تحقیق

شاخص­های شناسایی بافت­های فرسوده و رها شده و آسیب­پذیر:

بافت­­های فرسوده و آسیب­پذیر بر اساس بلوک آسیب­پذیر تعریف شده و بلوک آسیب­پذیر بلوکی است که حداقل یکی از شرایط سه­گانه زیر را داشته باشد.

الف) بلوکی که دارای حداقل 50 درصد بنا­های فرسوده نامناسب به لحاظ زیستی و سکونتی یا آسیب­پذیر باشد. بنا­های فرسوده یا آسیب­پذیر حداقل یکی از شرایط زیر را داشته باشند:

1. بنایی که فاقد سیستم سازه_­ای باشد (سازه بتونی، فولادی یا شناژ­های تنهای، قائم و فوقانی) به تشخیص کارشناسان رسمی ساختمان.

2. بنایی که در اجرای آن آیین­نامه 2800^[3] رعایت نشده باشد یا قابلیت انطباق با آیین­نامه مذکور را نداشته باشد.

ب) بلوکی که حداقل 50 درصد املاک آن مساحتی کمتر از دویست متر مربع داشته باشد.

ج) بلوکی که حداقل 50 درصد عرض معابر آن (قبل از اصلاحی) بن­بست و یا عرض کمتر از 6 متر باشد یا ضریب نفوذ­پذیری آن کمتر از 30% باشد.

تبصره: بلوک شهری عبارت است از: محدودهای محصور به معابر حداقل 8 متر­(وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران).

 

انواع بافت­های فرسوده و رها شده

بافت­های فرسوده به سه دسته و به شرح زیر تقسیم می­گردند:

الف) بافت­های دارای میراث فرهنگی

ب) بافت­های شهری (فاقد میراث فرهنگی)

ج) بافت­های حاشیه­ای (سکونتگاه­های غیر رسمی­)

الف) بافت­های دارای میراث­های شهری: بافت­های دارای میراث­های شهری، بافت­هایی هستند که دربرگیرنده آثار به­جای مانده ازگذشته و جایگزین ناپذیری هستند که می­توانند در آگاهی جوامع از ارزش­های فرهنگی و گذشته خود کمک کند­. حفظ آن­ها علاوه ­بر، برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت­، بر کیفیت زندگی نیز می­افزاید­. این آثارکه به یکی ازسه دوره باستان­، دوره تاریخی و یا معاصر تعلق دارد­، یا به ثبت آثار ملی رسیده­اند و یا در لیست میراث­های با ارزش سا