بازتاب اسطوره ای جام در ادبیات کلاسیک

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 5، دوره 8، شماره 30، بهمن 1395، صفحه 119-136   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

معصومه امیرکمالی¹؛ عباس ماهیار²

¹دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج،کرج،ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج،کرج،ایران.(نویسنده مسئول)

چکیده

جام یکی از مضامین اصلی و پرکاربرد شعر فارسی به شمار می آید. استقبال زیاد از این مضمون باعث ایجاد جریان جدیدی در حوزه ی ادبیات شد جریانی تحت عنوان خمریه سرایی که شاعران بس بنامی در شکل گیری و انسجام آن دست داشتند. استفاده از جام و ترکیبات آن تنها در همین حوزه باقی نماند بلکه مفهوم دیگر آن که همان جام جم، جام جهان نما و جام جهان بین است راه را برای ورود این مضمون در ادبیات عرفانی هموار نمود و باعث ایجاد ترکیبات بدیعی در شعر عرفانی شد. شاید بتوان داستان ها و روایات اسطوره ای و تاریخی که در باب پیشینهی جام مطرح است را عامل اصلی اقبال این مضمون در آثار ادبی به حساب آورد. روایاتی که گاه جام را متعلق به جمشید وگاهی هم متعلق به کیخسرو می داند. در تحقیق حاضر که بر پایه ی مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته سعی شده است با نگاهی به پیشینه ی جام دوگانگی آن را از نظر مفهوم وتعلق در ادبیات منظوم و منثور مورد بررسی قرار داده و نوع برخورد شاعران را در باب داستان ها و روایات مربوط به آن بررسی کنیم.

کلیدواژه‌ها

جام؛ جام جهان بین؛ جمشید؛ کیخسرو؛ ادبیات عرفانی

مراجع

1. اسدی طوسی، ابو­نصر­علی­بن­ احمد. (1354). گرشاسبنامه. تهران: انتشارات کتابخانه­ی طهوری.

2.اصفهانی(مراغی)، اوحد­الدّین بن الحسین. (1392). کلیات اوحدی اصفهانی معروف به مراغی دیوان منطق العشاق جام­جم. تهران: اقبال.

3. برومند سعید، جواد. (1367). حافظ و جام­جم، تهران: پاژنگ.

4. حافظ شیرازی، شمس الدّین محمد. (1373). دیوان حافظ به کوشش ­بها­الدّین خرمشاهی. تهران: نیلوفر.

5. خاقانی شروانی، افضل­الدین بدیل. (1338). دیوان اشعار به کوشش دکتر ضیاء­الدین سجادی. تهران: زوار.

6. خلف تبریزی، محمد حسین. (1376). برهان قاطع با اهتمام و حاشیه­ی دکتر معین. تهران: امیرکبیر.

7. داعی­الاسلام، سید محمد­علی­. (1362). فرهنگ نظام. تهران: انتشارات شرکت دانش.

8. دهخدا، علی اکبر. (1377).  لغت نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

9.رامپوری، غیاث­الدین محمد. (1375). فرهنگ غیاث اللغات به کوشش دکتر منصور ثروت. تهران: امیرکبیر.

10. سنایی غزنوی، ابوالمجدمجدود­بن آدم. (1380). دیوان اشعار سنایی به اهتمام محمد تقی مدرس رضوی. تهران: انتشارات سنایی.

11. سنایی، ابوالمجدمجدود­ بن­ آدم. (1348). مثنوی­های حکیم سنایی به انضمام شرح سیر العباد الی المعاد تصحیح محمد تقی مدرس رضوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

12. سهروردی، شیخ شهاب الدّین. (1373).  مجموعه مصنفات (رساله­ی عقل سرخ، الواح عمادی، لغت موران) با تصحیح سید حسن نصر. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

13. شمیسا، سیروس. (1377). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی(اساطیر، سنن، آداب،اعتقادات، علوم). تهران: فردوسی.

14. عراقی، فریدالدّین. (1373). دیوان کامل شیخ فریدالدین عراقی با اهتمام شاهرودی(بیدار). تهران: انتشارات فخر رازی.

15.عطار نیشابوری، فریدالدّین محمد بن ابراهیم. (1387). الهی نامه مقدمه و تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.

16. عطار نیشابوری، فریدالدّین محمد بن ابراهیم. (1392). دیوان عطار تصحیح سعید نفیسی. تهران: انتشارات آدینه سبز.

17. فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه­ی فردوسی به کوشش دکتر سعید حمیدیان. تهران: قطره.

18.مدبری، محمد. (1370). شرح احوال و اشعار شاعران بی دیوان قرن­های 5،4،3. تهران: پانوس.

19. مرتضوی، منوچهر. (1370). مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی. تبریز: انتشارات ستوده.

20. مستوفی، حمدالله. (1362). تاریخ گزیده به اهتمام دکتر عبد­الحسین نوایی. تهران: انتشارات امیرکبیر.

21. نظامی، الیاس­بن یوسف. (1368). شرفنامه تصحیح و مقدمه و تعلیقات دکتر بهروز ثروتیان. تهران: انتشارات توس.

22. نظامی، الیاس­بن یوسف. (1385). کلیات نظامی گنجوی از روی نسخه­ی تصحیح شده­ی وحید دستگردی. تهران: میلاد.

23. یاحقی، محمد جعفر. (1375).  فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها در ادبیات فارسی. تهران: انتشارات سروش.