نقشه پراکنش علف‌های هرز مزارع نخود (Cicer arietinum L.) و پیش بینی حضور آنها در اراضی کشاورزی استان کرمانشاه با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)

بوم شناسی علف‌های هرز

مقاله 3، دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 4، اسفند 1393، صفحه 95-111   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

یونس چاله‌چاله^{* 1}؛ مهدی مین‌باشی‌معینی²؛ امیرحسین شیرانی‌راد³

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد شناسایی و مبارزه با علف های هرز دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان

²استادیار پژوهشی موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور

³استاد پژوهشی مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال بذر

چکیده

شناخت ترکیب جامعه علف‌های هرز مزارع نخود به عنوان اساسی‌ترین اقدام در مدیریت علف‌های هرز این محصول محسوب می‌شود. بر اساس سطح زیر کشت نخود و مساحت مزارع در شهرستان‌های استان کرمانشاه طی سال زراعی 89 ـ 88 تعداد 52 مزرعه به عنوان نماینده مزارع نخود کل استان انتخاب شدند و با شمارش علف‌‌های هرز به تفکیک جنس و گونه در هر مزرعه در نقاط نمونه برداری، شاخص‌های جمعیتی آنها محاسبه شد. در هر مزرعه طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا مکان مورد اندازه گیری توسط دستگاه GPS تعیین شد. با استفاده از این اطلاعات نقشه پراکنش گونه‌های مختلف علف‌‌های هرز مزارع نخود استان کرمانشاه در محیط GIS تولید گردید. نتایج نشان داد که در مزارع نخود استان کرمانشاه 61 گونه علف‌های هرز وجود دارد. پهن برگ‌های مزارع نخود استان کرمانشاه به ترتیب غالبیت شامل کاسنی (Cichorium intybus)، پیچک (Convolvulus arvensis)، بی تی راخ (Galium tricornatum) و گلرنگ وحشی (Carthamus oxycantha) و جغجغک (Vaccaria pyramidata) بودند. باریک برگ‌های غالب مزارع نخود استان کرمانشاه به ترتیب غالبیت شامل: جو دره (Hordeum spontaneum)، یولاف وحشی (Avena fatua) و پنجه مرغی
(Cynodon dactylon) بودند. براساس شاخص تنوع گونه­ای شانون-وینر، شهرستان‌های مختلف در سه خوشه گروه بندی شدند. پایین بودن مقدار عددی شاخص غالبیت سیمپسون(D^-1) در برخی از شهرستان‌ها با پایین بودن شاخص شانون- وینر هم خوانی داشته و حاکی از وجود جامعه‌ای غیریکنواخت با حضور گونه‌های غالب در مزارع نخود این شهرستان‌ها بود. بین علف‌های هرز مزارع نخود شهرستان‌های مختلف از نظر تنوع گونه‌ای تفاوت معنی داری وجود نداشت، تنها تفاوت موجود بین شهرستان کرمانشاه با شهرستان‌های دالاهو و روانسر بود که از نظر آماری معنی دار نشان داد. نقشه‌های پیش بینی گونه‌های مختلف علف‌های هرز بر اساس نیازهای اقلیمی و خاکی آنها نشان داد که این گونه‌ها در صورت انتقال به مناطقی با نیازهای اکولوژیکی مشابه در اراضی زراعی استان کرمانشاه قادر به آلوده کردن این مناطق هستند و از ورود آنها به مناطق جدید باید جلوگیری کرد.

کلیدواژه‌ها

شاخص شانون وینر؛ شاخص غالبیت؛ فراوانی؛ میانگین تراکم؛ یکنواختی

مراجع

- احمدوند، گ. 1384.فلور علف‌های‌هرز مزارع گندم آبی شهرستان همدان. اولین همایش علوم علف‌های‌هرز ایران.

2- بی‌نام. 1389. آمارنامه کشاورزی، جلد اول: محصولات زراعی و باغی سال زراعی . وزارت جهاد کشاورزی، معاونت امور برنامه‌ریزی و اقتصادی، دفتر آمار و فناوری اطلاعات. 271 صفحه

3- پور آذر، ر. و م. مین باشی. 1386. شناسایی و بررسی تراکم ، فراوانی، یکنواختی علف‌های‌هرز مزارع گندم و جو استان خوزستان . هجدهمین کنگره گیاهپزشکی ایران. ص 13.

4- حسن نژاد ، س. ح. م. علی زاده، و. مظفریان، م. ح. چایچی و م. مین باشی. 1388. بررسی تراکم و غالبیت علف‌های‌هرز مزارع جو استان آذربایجان شرقی. دانش علف‌های‌هرز، 1 (5): 69 تا 90.

5- رستگار، م. 1375. علف‌های‌هرز و روش کنترل آنها. مرکز نشر دانشگاهی .ص 47.

6- زند، ا.، م.ع. باغستانی، م. بیطرفان و پ. شیمی. 1386. راهنمای علفکش‌های ثبت شده در ایران. جهاد دانشگاهی مشهد. ص20.

7- زینلی، ا. 1382. زیست شناسی و کنترل گونه‌های مهم گیاهان هرز. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. جلد اول. ص312.

8- کشاورز، ک.م. مین باشی، ک. سعیدی. 1386. پراکندگی و تعیین گونه‌های غالب علف‌های‌هرز مزارع گندم و جو دیم استان کهگیلویه و بویر احمد با استفاده از GIS. دومین همایش علوم علف‌های‌هرز ایران(قسمت دوم-بیولوژی علف‌های‌هرز). مشهد. ص 7 تا 11.

9- میر کمالی، ح. 1382. راهنمای تشخیص علف‌های‌هرز مزارع گندم ایران و روش‌های مبارزه با آنها. نشر آموزش کشاورزی . ص52.

10- مین باشی، م.، ع. م. احمدی، ی. ابطالی و م. موسوی. 1383. تهیه نقشه پراکنش علف‌های‌هرز مزارع گندم آبی ایران با استفاده از GIS. خلاصه مقالات شانزدهمین کنگره گیاه پزشکی ایران. 11-7. دانشگاه تبریز. ص 531.

11- مین باشی، م.، م. ع. باغستانی و ح. رحیمیان. 1387. معرفی شاخص فراوانی برای ارزیابی فلور علف‌های‌هرز در بررسی‌های مطالعاتی. زیست شناسی و مدیریت علف‌های‌هرز. ص 172 تا 180.

12- ناظر کاخکی، س. ح.، م. مین باشی و م. کامل شیخ راجه. 1386. تعیین گونه‌های علف‌هرزی غالب در مزارع گندم و جو آبی استان زنجان. هجدهمین کنگره گیاهپزشکی ایران. ص 23.

 

13- Booth, B.D., S.D., Murphy and C.J. Swanton. 2003. Weed ecology in natural and agricultural systems. CABI Publishing. 303 p.

14- Brown, T.L. 2003. Making truth: Metaphor in science. University of Illinois Press, Urbana, IL.

15- ESRI.2007. ArcGIS version 9.2. ESRI Readlands .C.A.

16- Kooler, M. and W.T. Lanini. 2005. Site-specific herbicide applications based on weed maps provide effective control. California Agric. 59:182-187.

17- Lamb, D.E. and R.B. Brown. 2001. Remote sensing and mapping weed in crops. J. Agri. Engin. Res. 48 : 117-125.

18- Lass. L.W., and R.H. Callahan. 1993 . GPS for weed survey and management weed Techol. 7: 249-254.

19- McCully, K.V., M.G. Sampson, and A.K. Watson. 1991. Weed survey of Nova Scotia, Lowbush blueberry field.Weed Sci. 39: 180-185.

20-Poggio, S.L., E.H. Satorre and De E.B. La Fuente. 2004. Stucture of weed communities occurring in pea and wheat crops in the Rolling Pampa Argentina. Agr. Ecosyst. Environ. 103: 225-235.

21-  Rew, L.J., G.W., Cussans M. A. Mugglestone and P.C.H. Miller 1996. A technique for mapping the spatial distribution of Elymus repense with estimates of the potential reduction of herbicide usage from patch spraying. Weed Res. 36: 283- 292.

22- Romesborg, H.C. 1990. Cluster analysis for researchers. R.K. Publishing company. Malabar, Florida.

23- Smith, A.M. and R.E. Blackhaw. 2003. Weed crop discrimination using remote sensing: adetached leaf expriment. Weed Technol. 17: 877-820.

24- Southwood, T.R.E. and P.A. Henderson. 2000. Ecological Methods. Blackwell Science, Oxford.

25- Stanford, J.V., J.M. Le Bars and B. Ambler. 1996. A hand held logger with integral GPS for producing weed maps by field walking. Computer and electronic in agriculture. 14: 235-247.

26- Thomas, A.G.1985. Weed surrvey system used in Saskatchewan for cereal and oil seed crops. Weed Sci. 33: 34-43.