ارزیابی ضریب آسیب پذیری کلانشهر تبریز در برابر خطر زلزله و برآورد تلفات انسانی

جغرافیای طبیعی

مقاله 3، دوره 9، شماره 32، شهریور 1395، صفحه 35-56   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

موسی عابدینی^{* 1}؛ نادر سرمستی²

¹دانشیار گروه جغرافیای طبیعی (ژئومورفولوژی) ، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دانشجوی دکتری گروه جغرافیای طبیعی (ژئومورفولوژی)، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

با توجه به رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی، وقوع زلزله می‌تواند تلفات سنگینی را ایجاد نموده و توسعه شهرها را دچار وقفه نماید. هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی ضریب آسیب‌پذیری کلان‌شهر تبریز در برابر زلزله با به‌کارگیری مدل همپوشانی وزنی و استفاده از معیارهای طبیعی و انسانی است. هم‌چنین با استفاده از امکانات تحلیلی GIS و ارائه سناریوی زلزله در میانگین شدت، به ارزیابی آسیب وارده به ساختمان‌ها و تلفات انسانی در برابر زلزله پرداخته شده است. نتایج نشان می‌دهد کلان‌شهر تبریز از نظر خطر زلزله وضعیت مطلوبی نداشته و بیش‌تر قسمت‌های پرتراکم شهری به‌خصوص قسمت‌های شمالی و مرکزی شهر در پهنه‌های آسیب‌پذیری با خطر بسیار بالا و بالا قرار دارند. با فرض وقوع زلزله مطابق سناریوی فعالیت لرزه‌ای گسل تبریز، از کل جمعیت 1605884 نفری کلان‌شهر تبریز (سرشماری سال 1390) به تعداد تقریبی 1252589 نفر تلفات شب‌هنگام شامل 658412 نفر مردگان و 594177 نفر مجروحین در شرایط تخریبی کامل ساختمان‌ها برآورد شد. بر اساس نتایج، به تعداد تقریبی 626294 نفر تلفات روزهنگام شامل 329206 نفر مردگان و 297088 نفر مجروحین برآورد شد.

کلیدواژه‌ها

آسیب‌پذیری؛ زلزله؛ تلفات انسانی؛ کلان‌شهر تبریز؛ GIS

مراجع

1. اسفندیاری، فریبا، غفاری‌گیلانده، عطا و لطفی، خداداد (1393): بررسی توان لرزه‌زایی گسل‌ها و برآورد تلفات انسانی ناشی از زلزله در مناطق شهری (مطالعه‌ موردی: شهر اردبیل)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، شماره‌ 4، صص 17- 36.

2. روشتی، احدنژاد‌، محسن، قرخلو، مهدی و کرامت الله، زیاری (1389): مدل‌سازی آسیب‌پذیری ساختمانی شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی،جغرافیا و توسعه، شماره‌ی 19، صص 171- 198.

3. حسین‌پور، مارال (1386): بررسی‌های سایزموتکتونیکی شمال‌غرب ایران و پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه در شهر تبریز، پایان‌نامه‌ کارشناسی‌ارشد به راهنمایی محسن مؤید، دانشکده‌ علوم، دانشگاه تبریز.

4. روستایی، شهرام (1390): پهنه‌بندی خطر گسل تبریز برای کاربری‌های مختلف اراضی شهری، جغرافیا و توسعه، شماره‌ 21، صص 27- 41.

5. زارع، مهدی (1380): خطر زمین‌لرزه و ساخت‌و‌ساز در حریم گسل شمال تبریز و حریم گسلش گسل‌های زمین‌لرزه‌ای ایران،پژوهشنامه‌ زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، شماره‌ 2 و 3، صص 46- 57.

6. زهرایی، سید مهدی و لیلی، ارشاد (1384): بررسی آسیب‌پذیری لرزه‌ای ساختمان‌های شهر قزوین، نشریه‌ دانشکده‌ فن‌آوریی، جلد 39، شماره‌ 3، صص 287- 297.

7. سادات‌ریاضی‌راد، زهره، کی‌نژاد، آناهیتا و قمی‌اویلی، جعفر (1388): بررسی لرزه‌زمین‌ساخت و لرزه‌خیزی در نوشهر و تعیین مناطق پتانسیل خطر بالا، فصلنامه‌ زمین، شماره‌ 4، صص 77- 89.

8. عابدینی، موسی و مقیمی، ابراهیم (1391): نقش تنگناهای ژئومورفولوژیکی در توسعه‌ کالبدی کلان‌شهر تبریز به‌منظور کاربری بهینه‌، مجله‌ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره‌ 1، صص 147- 166.

9. عابدینی، موسی (1392): بررسی سازندهای مقر شهر توریستی سرعین با تأکید بر وضعیت توپوگرافی، تکتونیک و اقلیم جهت کاربری بهینه اراضی شهری با استفاده از GIS،جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره‌ 1، صص 51- 68.

10. عبداللهی، مجید (1380): مدیریت بحران در نواحی شهری، چاپ اول، تهران: سازمان شهرداری‌های کشور، 180 ص.

11. قنبری، ابوالفضل، سالکی‌ملکی، محمدعلی و معصومه، قاسمی (1392): پهنه‌بندی میزان آسیب‌پذیری شهرها در مقابل خطر زمین‌لرزه (نمونه موردی: شهر تبریز)،جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره‌ 5، صص 21- 35.

12. کیانی‌فر، رضا و پورکرمانی، محسن (1390): تحلیل ساختاری گسل رباط کریم و توان لرزه‌زایی آن، علوم زمین، شماره‌ 21، صص 27- 49.

13. لطفی، خداداد (1391): مدل‌سازی ضریب آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله با استفاده از GIS و GA (مطالعه‌ موردی: شهر اردبیل)، پایان‌نامه‌کارشناسی‌ارشد به راهنمایی فریبا اسفندیاری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل.

14. ملکی، سعید و الیاس، مودّت (1392): ارزیابی طیف آسیب‌پذیری لرزه‌ای در شهرها بر اساس سناریوهای شدت مختلف با استفاده از مدل‌های µD، TOPSIS، GIS (مطالعه‌ موردی: شهر یزد)،جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره‌ 5، صص 127- 142.

15. مرکز مطالعات زلزله و زیست‌محیطی تهران بزرگ و آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا) (1381): ریزپهنه‌بندی لرزه‌ای تهران بزرگ، گزارش نهایی.

16. یزدانفر، کاملیا (1393): تعیین فعالیت گسل پیرانشهر به‌عنوان شمال غربی‌ترین قطعه‌ راندگی جوان زاگرس با کاربرد مدل DTM و نرم‌افزار GIS، تحقیقات جغرافیایی، شماره‌ 4، صص 133- 146.