تطبیق جهانبینی مولانا و فلوطین

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 12، شماره 45، اسفند 1395، صفحه 61-89   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

حمیدرضا خوارزمی

استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

جهان‏بینى نگر شکلّى انسان به هستى وخویش است که پاسخگوى سؤال‌های اساسى وی نیز هست؛این پرسش‌ها شامل جهان و چگونگی پدیدآمدن آن تا جایگاه موجودات و چگونگی هست شدن آنها و به‌ویژه نگاه به انسان و جایگاه او در هستی، تا تشریح جهان بعد از مرگ و در نهایت نگاه به پایان هستی است. فلوطین از اندیشمندان قرن دوم میلادی و از شاگردان افلاطون، با اندیشۀ خاص خود راه جدیدی در فلسفه گشود. مولانا جلال الدین بلخی، شاعر و عارف بزرگ فارسی‌زبان قرن هفتم هجری قمری نیز با عرفان عاشقانۀ خود نگاه خاصی به هستی داشته است. پرسش اصلی که این پژوهش در پی پاسخ به آن است، چگونگی نگاه این دو اندیشمند به هستی است. برای یافتن پاسخ با توجّه به روش تطبیقی، به تحلیل تطبیقی شاخصه‌های جهان‌نگری در آثار فلوطین و مولانا پرداخته‌ایم و با  بررسیوتجزیهوتحلیل،ارتباطهاوشباهت‌هایو تفاوت‌ها بین جهان‌شناسی آنان مشخص گردیده است. نتیجۀ کلام آنکه هستی‌شناسی مولانا و فلوطین به هم نزدیک است؛ با این حال تفاوت­هایی هم در این مورد دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

فلوطین؛ مولانا؛ هستی‌شناسی؛ جهان‌بینی

مراجع

کتاب مقدس، عهد عتیق. 1393. بر اساس کتاب مقدس اورشلیم. ترجمه پیروز سیار. تهران: هرمس.

ابن سینا، حسین بن علی. 1376. الالهیات من کتاب الشفا. به تحقیق حسن‌زادۀ آملی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

ـــــــــــــــــــــ .1385. فصوص الحکم. برگردان متن و توضیح از محمدعلی موحد و صمد موحد. تهران: کارنامه.

افلاطون.1380.مجموعه آثار (چهار جلد). ترجمۀ محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.

باقری خلیلی،علی‌اکبر. 1386. «همانندی‌های فلسفه نوافلاطونی و عرفان مولوی»،نشریه شناخت، ش 54.

جابری، ناصر. 1392. «رابطۀ شناخت و بینش با عین و ذهن در مثنوی»،فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب،س9، ش30.

جعفری، محمد تقی. 1379.مولوی و جهان‌بینی‌ها. چ سوم. تهران: مؤسسۀ نشر و تدوین آثار علامه جعفری.

سهروردی شیخ شهاب الدین. 1348.مجموعه مصنفات. ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و ت‍ح‍ش‍ی‍ه‌ و م‍ق‍دم‍ه‌ ح‍س‍ی‍ن‌ ن‍ص‍ر؛ م‍ق‍دم‍ه‌ و ت‍ج‍زی‍ه‌ و ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ ف‍ران‍س‍وی‌: ه‍ن‍ری‌ ک‍رب‍ی‍ن‌ ج3.تهران: انستیتو ایران و فرانسه.

شرکت مقدم،صدیقه. 1388. « مکتب‌های ادبیات تطبیقی»،نشریه مطالعات ادبیات تطبیقی، ش 12.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1353. «روزنه‌ای خرد بر جهانی بزرگ»، مجله دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران، اردیبهشت، ش 83.

طب‍ری‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ج‍ری‍ر. 1339.ت‍رج‍م‍ه‌ ت‍ف‍س‍ی‍ر طب‍ری. ب‍ه‌ ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و اه‍ت‍م‍ام‌ ح‍ب‍ی‍ب‌ی‍غ‍م‍ائ‍ی.تهران: دانشگاه تهران.

عزالدین محمود بن علی کاشانی. 1381.مصباح‌الهدایه. با تصحیح و مقدمۀ جلال‌الدین همایی. چ ششم. تهران: هما.

علاءالدولة سمنانی، احمدبن محمد. 1369.مصنفات فارسی. به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: علمی و فرهنگى.

علی پور، مهدی. 1385. «سیری در اندیشه خدا در دستگاه فلسفی فلوطین»،نشریه خردنامه صدرا، بهار - ش 43.

فارابی، ابونصر. 1354. آرای اهل مدینۀ الفاضله. ترجمه جعفر سجادی. تهران: رز.

فلوطین. 1366.دورۀ آثار، دو جلد، ترجمۀ محمد حسن لطفی.تهران: خوارزمی.

کاکایی، قاسم. 1386. «نیستی و کارکرد آن در الهیات در نگاه مولانا و اکهارت»، مجله پژوهش‌های فلسفه و دین. زمستان، ش ده.

کلابادی، ابوبکر محمد بن ابراهیم. ۱۳۱۵.التعرف لمذهب التصوف. ترجمه محمدجواد شریعت. تهران: اساطیر.

مجتبوی، جلال‌الدین. 1356. «جهان برین و جهان فرودین در فلسفۀ افلوطین»،ضمیمه مجله دانشکده علوم انسانی تهران، ش چهار.

مجلسی، محمدباقر. 1403ق.بحارالانوار، ج 84. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.

مرتضوی، منوچهر. 1390. جهان‌بینی و حکمت مولانا. تهران: توس.

مصطفوی، حسن. 1368. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم(14) جلد. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مولوی، ج‍لال‌ال‍دی‍ن‌م‍ح‍م‍د. 1363.ک‍ل‍ی‍ات‌ ش‍م‍س ی‍ا دی‍وان‌ ک‍ب‍ی‍ر: م‍ش‍ت‍م‍ل‌ ب‍ر ق‍ص‍ائ‍د و غ‍زل‍ی‍ات‌ و م‍ق‍طع‍ات‌ ف‍ارس‍ی‌ و ع‍رب‍ی‌ و ت‍رج‍ی‍ع‍ات‌ و م‍ل‍م‍ع‍ات‌، ب‍ا ت‍ص‍ح‍ی‍ح‍ات‌ و ح‍واش‍ی‌ ب‍دی‍ع‌ال‍زم‍ان‌ ف‍روزان‍ف‍ر. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــ . ۱۳۹۲. م‍ث‍ن‍وی‌ م‍ع‍ن‍وی‌. ب‍راس‍اس‌ ن‍س‍خ‍ه‌ ن‍ی‍ک‍ل‍س‍ن‌. ب‍ه‌ک‍وش‍ش‌ س‍ع‍ی‍د ح‍م‍ی‍دی‍ان‌. ت‍ه‍ران‌: ق‍طره‌‏. چ ششم.

ناصر خسرو، اب‍وم‍ع‍ی‍ن‌. 1363. ج‍ام‍ع‌‌ال‍ح‍ک‍م‍ت‍ی‍ن‌. ب‍ه‌ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و م‍ق‍دم‍ۀ‌ ف‍ارس‍ی‌ و ف‍ران‍س‍وی‌ هانری‌ ک‍ربن‌ و م‍ح‍م‍د م‍ع‍ی‍ن. تهران: طهوری.

نجم‌الدین رازی، عبدالله. 1373.مرصادالعباد. به تصحیح محمدامین ریاحی. چ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.

ندایی، محمد علی. 1384. «درآمدی بر معرفت شناسی فلوطین»،نشریه الهیات و حقوق، ش 18.

نیکزاد، عباس. 1382.معرفت نفس از دیدگاه حکیمان. قم: آیت عشق.

یثربی، سیدیحیی. 1392.عرفان نظری (تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوّف).چ هشتم. قم: مؤسسه بوستان کتاب.