انتقالِ مفهوم جاودانگی از آتش به فرزند در عباراتی چون «اجاق کور» و «اجاق خانه»

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 12، شماره 45، اسفند 1395، صفحه 189-216   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

احمد گلی¹؛ فرهاد محمدی^{* 2}

¹دانشیارزبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

انسان‌ها همواره تصوّرات ذهنی خود را با نمادهایی عینی تعیّن بخشیده‌ند. از جمله این تصوّرات، آرمان جاودانگی است. بشر در تمام ادوارِ تاریخ برای فرار از مرگ، جاودانگی و بی‌مرگی را در ذهن خود پرورده است و این اندیشه (جاودانگی) را با عناصر طبیعت نشان داده است. یکی از این عناصر طبیعت که برای انسان نشان و رمز مفهوم جاودانگی بوده است، آتش است. این تصوّر از آتش به مرور زمان در فرایند جا‌به‌جایی به فرزند و تداوم نسلها انتقال پیدا کرده و نمود این تصوّر در زبان و بعضی از عبارات زبانی ماندگار شده است. عناوینی که اکنون برای اشاره به فرزند در زبان وجود دارد، همان عناوینی است که در گذشته به آتش اطلاق می‌شده است: از جمله عبارات زبانیِ «اجاق کور»، «اجاق خانه» و جمله دعاییِ «اجاق خانه‌ات خاموش مباد!». در این نوشتار نخست به بررسی یکی از مهم‌ترین نمادپردازی‌های آتش در تصوّراتِ گذشتگان که حاوی مفهوم جاودانگی بوده است، خواهیم پرداخت. در ادامه نشانه‌های زبانی که نمودارِ پیوندِ مفهوم جاودانگی و تداومِ هستی بینِ آتش و فرزند است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

آتش؛ جاودانگی؛ فرزند؛ اجاق؛ حیات

مراجع

اسفندی، اسفندیار و فاطمه غلامی. 1386. «تشریح دوگانگی نماد آتش در آیین زرتشتی»،مجله پژوهش زبان‌های خارجی، ش 38، صص5- 18.

اوشیدری، جهانگیر. 1371. دانشنامۀ مزدیسنا. چاپ اول. تهران: مرکز.

باشلار، گاستون. 1364. روانکاوی آتش. ترجمه جلال ستاری. چاپ اول. تهران: توس.

بایرناس، جان. 1385. تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی اصغر حکمت. چاپ شانزدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

بویس، مری. 1374. تاریخ کیش زرتشت. ترجمه همایون صنعتی زاده. چاپ اول. تهران: توس.

پرون، استیوارد. 1381. اساطیر رم. ترجمه محمد حسین باجلان فرخی. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

پورداود، ابراهیم. 1381. ویسپرد. چاپ اول. تهران: اساطیر.

ـــــــــــــــــ . 1380. یسنا. چاپ اول. تهران: اساطیر.

پیربایار، ژان. 1376. رمزپردازی آتش. ترجمه جلال ستاری. چاپ اول. تهران: اساطیر.

تفلیسی، ابوالفضل کمال‌الدین حبیش بن ابراهیم. 1372. تعبیر خواب. تصحیح و برگردان ابوالفضل موسوی گرمارودی. چاپ چهارم. قم: دلیل ماه.

چاره دار، زهرا. 1374. گیل گمش، حماسه بشری. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی هنر.

حافظ، شمس الدین محمد. 1384. دیوان. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. چاپ اول تهران: یادمان فلسفی.

خلف تبریزی، محمد بن حسین. 1375. برهان قاطع، ج2. باهتمام دکتر محمد معین. تهران: امیرکبیر.

دادور، نغمه. 1393. «اسطوره داوری ایزدی به وسیله آتش در شاهنامه»،فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختیدانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، دوره 10، ش 34، صص43- 65.

دهخدا، علی اکبر. 1372. لغت نامه. چاپ اول. تهران. دانشگاه تهران.

ذوالفقاری، حسن. 1388. فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی. چاپ اوّل. تهران. معین.

رضی، هاشم. 1381. دانشنامه ایران باستان. ج1 . چاپ نخست. تهران. انتشارات سخن.

ـــــــــــــــــ . 1383. جشن‌های آتش. چاپ دوم. تهران: بهجت.

ـــــــــــــــ. 1382. گاهشماری و جشن‌های ایران باستان. چاپ دوم. تهران: بهجت.

شاملو، احمد. 1379. کتاب کوچه. حرف الف، دفتر اول. چاپ سوم. تهران: مازیار.

شفیعی کدکنی، محمد رضا. 1380. صور خیال در شعر فارسی. چاپ هشتم. تهران: آگه.

شوالیه، ژان، بران، آلن گر. 1378. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. چاپ اول. تهران: جیحون.

صرفی، محمدرضا. 1379. «آزمون آتش»،  دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر، دوره جدید، ش 8و9، صص31- 58.

عطار، فریدالدین. 1387. الهی‌نامه. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. چاپ سوم. تهران: سخن.

عفیفی، رحیم. 1374. اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی. چاپ اول. تهران: توس.

عناصری، جابر. 1361. «آتش، آوردگاه پلیدی و پاکی»،مجله چیستا، ش10، صص1284- 1298.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. تصحیح ژول مول. چاپ دهم. تهران: بهزاد.

فریزر، جیمز جورج. 1383. شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ اوّل. تهران: آگاه.

فرنبغ دادگی. 1369. بندهش. گزارش مهرداد بهار. چاپ اول. تهران: توس.

قائم‌مقامی، محسن و سید اصغر محمودآبادی. 1380. «خویشکاری آتش در ایران باستان»،  مجله تاریخ ایران، ش63، صص159- 180.

کاماث، م.و. 1381. فلسفه زندگی و مرگ. ترجمه علی احمد بیات. چاپ اول. تهران: بهجت.

کریستن‌سن، آرتور. 1377. نمونه‌هاینخستینانسانونخستینشهریار. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چاپ اول. تهران: چشمه.

کزازی، میر جلال الدین. 1370. مازهای راز. چاپ اول. تهران: مرکز.

کورت، هانس. 1373. فرهنگ جامع تعبیر خواب. ترجمه علی اصغر شجاعی. چاپ اول. تهران:تهران.

محمدی، علی. 1388. تفسیر مثنوی با مثنوی. چاپ اول. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

معین، محمد. 1371. فرهنگ فارسی. چاپ هشتم. تهران: امیرکبیر.

مولوی، جلال الدین. 1386. مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. چاپ چهارم. تهران: هرمس.

واحد دوستمهوش. 1384. «نمادینگی آتش و بازتاب آن در متون اساطیری و حماسی ایران»،مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 22، ش1، صص175- 186.

هینلز، جان. 1377. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چاپ پنجم. تهران: چشمه.