بررسی تطبیقی وحدت وجود از دیدگاه جامی و شبستری

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 12، شماره 45، اسفند 1395، صفحه 283-316   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

بتول مهدوی^{* 1}؛ شهلا خلیل اللهی²؛ منیره عیدی³

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شاهد

³کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

نوشتار حاضر به تطبیق وحدت وجود در اندیشه ابن عربی با آرای جامی و شبستری در این باره پرداخته است. ابن‌عربی، در نضج و کمال نظریه وحدت وجود بسیار تأثیرگذار بوده است. شبستری و جامی، در میان نویسندگان وشاعران ایرانی پس از سده هفتم وهشتم هجری، از جمله کسانی هستند که در انتقال اندیشه‌های  او نقش مهمی ایفا کرده‌اند. هم‌صدا با ابن عربی، بیانگر این اندیشه شدند که در هستی، جز حق چیز دیگری وجود ندارد و هر آنچه به عنوان مظاهر کثرت مشاهده می‌شود، در واقع چیزی جز تجلی‌های گوناگون حضرت وجود، نیست. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که شبستری و جامی چون ابن عربی، حق را متجلی در جمیع اشیاء به تجلیات اسمایی می‌دانند و برای تبیین نظریه وحدت وجود، همچون ابن عربی، از ابزارهای بلاغی نظیر تمثیل «دریا و مظاهر آن»، «عدد»، «آینه و نور» و «تابش نور از پس آینه‌های رنگارنگ» بهره برده‌اند.

کلیدواژه‌ها

وحدت وجود؛ تعیّن؛ شبستری؛ جامی؛ ابن‌عربی

مراجع

ابن‌عربی، محمدبن علی. 1369.فصوص الحکم.تصحیح ابولعلاء عفیفی.بیروت: بی‌نا.

ـــــــــــــــــــــــ . 1418ه-1998م. الفتوحات‌المکیه فی معرفة الاسرار المالکیه والملکیه. بیروت. لبنان: دار‌الاحیاء التراث العربی.

ـــــــــــــــــــــــ . بی‌تا. فتوحات مکیه. 4ج. بیروت.

الهیاردبیلی، حسین بن عبدالحق. 1376. شرحگلشنراز. مقدمهوتصحیحمحمدرضابرزگرخالقیوعفتکرباسی. تهران: مرکزنشردانشگاهی.

پاک‌سرشت، خدیجه. 1379. «تأثیرپذیری عراقی، جامی و شبستری از ابن عربی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. زمستان. صص381-395.

جامی، عبد الرحمن. 1369.رباعیات جامی. به کوشش محمود مدبری. بی‌جا: پاژنگ.

ـــــــــــــــــ .1370. نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص. چاپ دوم. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات ویلیام چیتیک. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ــــــــــــــــــ . 1373. لوایح. تصحیح و مقدمه یان ریشار. تهران: اساطیر.

جهانگیری، محسن. 1383.محیالدینابنعربی. چاپ پنجم.تهران: دانشگاهتهران.

چیتیک،ویلیام. 1384.عوالم خیال ابن عربی ومسئله اختلاف ادیان. ترجمه قاسم کاکایی، چاپ دوم. تهران: هرمس.

حکمت، نصرالله. 1385. متافیزیک خیال در گلشن رازشبستری. چاپ اول. تهران: فرهنگستان هنر.

خوارزمی، تاج الدین حسین بن حسن. 1385. شرح فصوص الحکم محی الدین بن عربی. چاپ چهارم. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: مولی.

داعی شیرازی، شاه محمود. 1377. نسایم گلشن. به کوشش پرویز عباسی داکانی. تهران: الهام.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1384. با کاروان حله. چاپ چهاردهم. تهران: علمی.

سالاری، عزیزالله. 1384. «خلق مدام در نگاه ابن عربی و مقایسه آن با حرکت جوهری ملاصدرا»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز. پیاپی16.صص132-113.

سبزواری.محمدابراهیم.1386.شرحگلشنراز. چاپ اول.مقدمهوتصحیحپرویزعباسیداکانی.تهران: علم.

سجادی، سید جعفر. 1379. فرهنگ اصطلاحات وتعبیرات عرفانی. چاپ پنجم. تهران: طهوری.

شبستری، شیخ محمود. 1371. مجموعه آثار شیخ محمود شبستری. چاپ دوم. تهران طهوری.

فاضلی، احمد. 1385. «نظام‌واره تجلی در مکتب عرفانی ابن‌عربی»، فصلنامه علمی-پژوهشی دانشگاه قم.سال هشتم. ش اول. صص183-167.

فضیلت، محمود. 1387. «مراتب هستی در گلشن راز شبستری»، فصلنامه بهار ادب. سال اول. ش دوم. صص73-90.

قیصری، داودبن محمود. 1386. شرح فصوص الحکم. چاپ سوم. به کوشش جلال الدین آشتیانی. تهران: علمی و فرهنگی.

عفیفی،ابوالعلاء. 1386.شرحیبرفصوصالحکم.ترجمهنصرالله حکمت. چاپ دوم. تهران: الهام.

لاهیجی،شمسالدینمحمد. 1371. مفاتیحالاعجازفیشرحگلشنراز. تصحیحمحمدرضابرزگرخالقیوعفتکرباسی.تهران:زوار.

مایل هروی، نجیب. 1377. شیخ عبدالرحمن جامی. تهران: طرح نو.

مدکور،ابراهیم. 1387. نمادگراییدراندیشهابن‌عربی.ترجمهداوودوفایی.تهران:نشرمرکز.

مظاهری، عبدالرضا. 1387.اندیشه ابن‌عربی،چاپ اول، تهران: علم.

موحد. صمد. 137).مجموعهآثارشیخمحمودشبستری. چاپ دوم. تهران: طهوری.

موحد، محمد علی و صمد موحد. 1386  فصوص الحکم. چاپ اول. تهران: کارنامه.

نیکلسون، رینولد الین. 1382. تصوّف اسلامی و رابطه انسان و خدا. چاپ سوم. ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.